Дуранійская імперыя

Дуранійская імперыя
	Гістарычная дзяржава
Дуранійская імперыя
	пушту: د درانیانو ټولواکمني; перс.: امپراتوری درانیان
	Сцяг (Герат 1818–1842)
	;
< ; < ; < ; < >; >; >; >; > ліпень 1747 — 1863 ;
Сталіца	Кандагар (1747—1776) ; Кабул (1776—1823, 1839—1842) ; Пешавар (1776–1823; зімовая сталіца) ; Герат (1793–1863) ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ;
Мова(ы)	Пушту (паэзія, спачатку выкарыстоўвалася ў бюракратыі) ; Персідская (канцылярыя, мова кіраўніцтва) ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ;
Афіцыйная мова	персідская і пушту
Рэлігія	Суніцкі Іслам
Плошча	2,020,190 км2
Насельніцтва	14 міліёнаў
Форма кіравання	абсалютная манархія і манархія
Шах
• 1747—1772	Ахмад-шах Дурані
• 1772	Гумаюн Мірза (аспрэчваўся Цімур-шахам)
• 1772—1793	Цімур-шах Дурані
• 1793—1801	Заман-шах Дурані
• 1801—1803	Махмуд-шах Дурані
• 1803—1809	Шуджа-шах Дурані
• 1809—1818 (аспрэчваўся ў 1810)	Махмуд-шах Дурані
• 1810—1810 (аспрэчвалася)	Абас Мірза Дурані
• 1818—1819	Алі-шах Дурані
• 1819—1823	Аюб-шах Дурані
• 1839—1842	Шуджа-шах Дурані
Гісторыя
• ліпень 1747	Дынастыя заснавана Ахмад-шахам Дурані
• 1839	Шуджа-шах Дурані
• 1863	Ліквідацыя
	Медыяфайлы на Вікісховішчы

Дуранійская імперыя (пушту: د درانيانو ټولواکمني ; перс.: امپراتوری درانیان) або Афганская імперыя (пушту: د افغانان ټولواکمني ; перс.: امپراتوری افغان)^[7], таксама вядомая як Каралеўства Садазай (пушту: سدوزي ټولواکمني ; перс.: دولت سدوزایی)^[8], была афганскай імперыяй, якая была заснавана Ахмад-шахам Дурані ў 1747 годзе і ахоплівала частку Цэнтральнай Азіі, Іранскае плато і Індыйскі субкантынент. На сваёй самай вялікай тэрыторыі яна кіравала сучасным Афганістанам, Пакістанам, часткамі паўночна-ўсходняга і паўднёва-ўсходняга Ірана, усходняга Туркменістана і паўночна-заходняй Індыі^[8]^:190^[9]. Разам з Асманскай імперыяй імперыя Дурані лічыцца адной з самых уплывовых мусульманскіх імперый другой паловы XVIII стагоддзя^[10].

Ахмад быў сынам Мухамада Заман-Хана (афганскага правадыра племені Абдалі) і камандзірам Надэр-шаха Афшара. Пасля смерці Афшара ў чэрвені 1747 г. Ахмад умацаваў бяспеку ў Афганістане, узяўшы Кандагар, Газні, Кабул і Пешавар. Пасля ўступлення на пасаду караля нацыі ён змяніў сваё племянное імя з Абдалі на Дурані. У 1749 годзе Імперыя Вялікіх Маголаў саступіла суверэнітэт над большай часткай паўночна-заходняй Індыі афганцам. Затым Ахмад адправіўся на захад, каб завалодаць Мешхедам, якім кіравала дынастыя Афшарыдаў пад кіраўніцтвам Шахрох-шаха, які таксама прызнаваў сюзерэнітэт Афганістана^[11]. Пасля Ахмад накіраваў войска, каб падпарадкаваць тэрыторыі на поўнач ад Гіндукуша да Амудар’і, і ў хуткім часе ўсе розныя афганскія плямёны пачалі далучацца да яго справы. Пры Ахмадзе афганцы чатыры разы ўварваліся ў Індыю, падпарадкаваўшы частку Кашміра і большую частку Пенджаба. У пачатку 1757 года ён разрабаваў Дэлі, але дазволіў імператару Вялікіх Маголаў Аламгіру II заставацца пад намінальным кантролем, пакуль ён прызнаваў сюзерэнітэт Афганістана над рэгіёнамі на поўдзень ад ракі Інд.

Пасля смерці Ахмада ў 1772 годзе яго сын Цімур-шах Дурані стаў наступным кіраўніком дынастыі Дурані. Пры Цімуры горад Кабул стаў новай сталіцай імперыі Дурані, а Пешавар служыў яе зімовай сталіцай; аднак да гэтага часу імперыя пачала разбурацца^[12]. Дынастыя валадарыла ў Афганістане на працягу некалькіх пакаленняў, пакуль Дост Мухамед-хан і дынастыя Баракзаі не скінулі дынастыю Дурані ў Кабуле, што прывяло да яе выцяснення Эміратам Афганістан. Дуранійская імперыя лічыцца асноватворнай дзяржавай сучаснай нацыянальнай дзяржавы Афганістан, а Ахмад лічыцца бацькам нацыі.^[13]

Заўвагі

↑ Ахмад-шах Дурані пісаў вершы на пушту^[4].

Зноскі

↑ Hanifi, Shah Mahmoud (2011). Connecting Histories in Afghanistan: Market Relations and State Formation on a Colonial Frontier(англ.). Stanford University Press. p. 185. ISBN 9780804777773. Архівавана з арыгінала 15 August 2021. Праверана 2012-08-04. Цімур-шах перанёс дуранійскую сталіцу з Кандагара ў 1775–76. Кабул і Пешавар падзялялі статус дзвюх сталіц, першая — падчас лета, другая — на перыяд зімовага сезона. {{cite book}}: no-break space character у |quote= на пазіцыі 137 (даведка)
↑ Singh, Sarina (2008). Pakistan and the Karakoram Highway. p. 191. ISBN 9781741045420. Архівавана з арыгінала 25 November 2016. Праверана 2012-08-10. Як і Кушаны, Афганскія каралі аддавалі перавагу Пешавару як зімовай рэзідэнцыі і былі прыгнечаныя, калі новаз'яўленае каралеўства Сікхаў паспрабавала захапіць яго ў 1818 годзе і пазносіла яго пабудовы.
↑ L. Lee, Jonathan (1996). The Ancient Supremacy: Bukhara, Afghanistan and the Battle for Balkh, 1731–1901 (illustrated ed.). BRILL. p. 116. ISBN 9004103996. Праверана March 8, 2013. Каралеўства Садазаеў працягвала існаваць у Гераце, пакуль горад не быў канчаткова ўзяты Дост Мухамедам-ханам у 1862.
↑ ^а ^б Schimmel 1975, p. 12.
↑ ^а ^б Green, Nile (2019). "The Rise of New Imperial and National Languages (ca. 1800 – ca. 1930)". In Green, Nile (рэд.). The Persianate World: The Frontiers of a Eurasian Lingua Franca. University of California Press. p. 42. ISBN 978-0520972100. Нягледзячы на захапленне Ахмадам-шах Дурані ідэямі заснавання бюракратыі на пушту, калі сталіца была перанесена з Кандагара ў Кабул у 1772, дуранійскі і паслядуранійскі Афганістан пакідаў персідскую як мову канцылярыі і кіраўніцтва.
↑ Noelle, Christine (1997). State and Tribe in Nineteenth Century Afghanistan The Reign of Amir Dost Muhammad Khan (1826-1863)(англ.). Psychology Press. p. 15. ISBN 9781138982871.
↑ Hatch Dupree, Nancy (2010). "Last Afghan empire". In Dupree, Louis; et al. (рэд-ры). Encyclopædia Britannica. Архівавана з арыгінала 30 November 2010. Праверана 2010-08-25.
↑ ^а ^б Lee, Jonathan L. (1996-01-01). The "Ancient Supremacy": Bukhara, Afghanistan and the Battle for Balkh, 1731–1901(англ.). BRILL. ISBN 9789004103993. Праверана 10 November 2020. {{cite book}}: |archive-date= патрабуе |archive-url= (даведка); Вонкавая спасылка ў |archive-date= (даведка); Праверце значэнне даты ў: |archive-date= (даведка)
↑ Singh, Ganda (1959). Ahmad Shah Durrani: Father of Modern Afghanistan (PDF). Asia Publishing House. Праверана 2013-02-07. {{cite book}}: |archive-date= патрабуе |archive-url= (даведка); Вонкавая спасылка ў |archive-date= (даведка); Праверце значэнне даты ў: |archive-date= (даведка)
↑ Dupree, Louis (1980). Afghanistan. Princeton University Press. ISBN 0-691-03006-5.
↑ Mojtahed-Zadeh, Pirouz (2007). Boundary Politics and International Boundaries of Iran. ISBN 9781581129335. Праверана 4 August 2021. {{cite book}}: |archive-date= патрабуе |archive-url= (даведка); Вонкавая спасылка ў |archive-date= (даведка); Праверце значэнне даты ў: |archive-date= (даведка)
↑ Malleson, George. History of Afghanistan: From the Earliest Period to the Outbreak of the War of 1878. ISBN 0343739771. Праверана 31 July 2021. {{cite book}}: |archive-date= патрабуе |archive-url= (даведка); Вонкавая спасылка ў |archive-date= (даведка); Праверце значэнне даты ў: |archive-date= (даведка)
↑ Afghanistan (англ.). The World Factbook. cia.gov (21 лютага 2023). Праверана 01.03.2023.