Падземны звон на горцы ў Пазяневічах

«Падземны звон на горцы ў Пазяневічах» — балада Яна Чачота, напісаная ў 1818—1819 гадах.

Балада апавядае, як паблізу мястэчка Турэц, на горцы ў Пазяневічах стаяла колісь праваслаўная царква. Мясцовы поп меў надзвычай фанаберыстую жонку, якая на ўсіх кірмашах — у Сталовічах і Міры «ўборамі свет асляпіла», і калі змарнавала ўвесь свой набытак, пачала думаць, дзе ўзяць грошы на новыя строі. У сквапнай пападдзі ўзнікла ідэя праз дзірку заліць вады ў адлітую з бронзы фігурку Збаўцы, што была на царкве. Такім чынам, з вачэй-дзірак мусілі пацячы «слёзы». Неўзабаве людзі з усяго павета пачалі з'яджацца, каб паглядзець на цуд і даваць багатыя ахвяры. На гэтыя сродкі жонка святара мела мажлівасць выхваляцца новымі строямі. Аднак, калі аднойчы, пакаяўшыся ў святатацтве, яна сваімі рукамі аздабляла алтар, раптоўна сцямнела, пачалі біць перуны і царква паляцела ў бездань. З гэтага часу ад горкі, на якой стаяла царква, часта чуецца голас званоў.

У аснову балады Ян Чачот паклаў народнае паданне пра царкву, што правалілася пад зямлю — як пакаранне за папоўскае ашуканства парафіян^[1]. Варыянт выкарыстанага паэтам падання занатаваў у сярэдзіне XIX стагоддзя Ян са Слівіна (Адам Кіркор):^[2]

На дарозе з Міра ў Нясвіж, каля мястэчка Турца, размешчана маленькае паселішча, падобнае хутчэй на вёсачку, якое завуць Позеневічы. Пра яго такое сярод акалічнага люду ходзіць паданне: на невялікай горцы паблізу знаходзілася цэркаўка, у якой служыў парох, жанаты з фанаберыстай і хцівай кабетай. Цалкам падпарадкаваўшы сабе мужа, яна спусташала парафію, каб фарсіць у штораз прыгажэйшых строях. Калі ж, урэшце, звычайных запасаў стала мала дзеля яе ненасытнае і ўсё большай хцівасці, яна схіліла мужа да гнюснага чыну: зрабіць у цэркаўцы фальшывы цуд. Слабы муж на адным абразе святога выразаў намаляваныя на палатне вочы, а за абразом паставіў падгаворанага лёкая, абы той, гледзячы праз зробленыя дзіркі, пазіраў сюды-туды... раптоўна сцямнела, страшны віхор здуў свечкі, грымнуў жудасны гром... Цэркаўка загайдалася, зямля задрыжала, разламалася і паглынула яе ў сваіх глыбінях... Ад таго часу на горцы трава толькі, ды і то чэзлая расце, але часта з-пад зямлі чуваць галасы званоў[3].

Адрозненні паміж паданнем і зместам балады датычаць толькі спосабу, пры дапамозе якога створаны фальшывы цуд^[2].

Паводле польскіх літаратуразнаўцаў, матыў западзення ў зямлю царквы з твору Яна Чачота запазычыў пазней Адам Міцкевіч для сваёй балады «Лілеі»^[1].

• «Падземны звон у Пазяневічах» Архівавана 27 верасня 2011. у перакладзе Кастуся Цвіркі