Прачысценская царква (Гродна)

Славутасць
Прачысценская царква
Краіна	Беларусь
Месцазнаходжанне	Гродна
Архітэктурны стыль	Гродзенская школа дойлідства
Дата заснавання	XII стагоддзе
Дата скасавання	1654
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Прачысценская царква — помнік археалогіі ў горадзе Гродна. Пабудавана ў XII ст. на сучаснай вуліцы Д. Гарадзенскага ў тэхніцы рознаслаёвай муроўкі з выкарыстаннем дэкаратыўных элементаў, характэрных для Гродзенскай архітэктурнай школы.

Ад галоўнага фасада застаўся толькі падмурак. У апсіднай частцы муроўка сцен захавалася на вышыню да 1,5 м, паніжаецца ў заходнім кірунку. У 1-й палове XV ст. храм капітальна адрамантаваны з выкарыстаннем буйнапамернай цэглы-пальчаткі цёмна-чырвонага колеру. Храм быў знішчаны пажарам каля 1654. З 2-й паловы XVII ст. на гэтым месцы размяшчаліся магільныя скляпы, зробленыя ў выглядзе паўцыліндрычных аб’ёмаў. У пачатку XVIII ст. рэшткі храма разабраны, а пры будаўніцтве манастыра базыльянак, якое пачалося ў 1720, засыпаны будаўнічым друзам.

Царква ўяўляла сабой 6-слупавы 3-нефавы храм з 3 прамавугольнымі ў плане апсідамі. Даўжыня яго 12,5 м, шырыня 3,8 м, даўжыня падкупальнай прасторы 3,35 м. Падмуркі царквы глыбінёй 0,5 м складзены насуха з камянёў розных памераў. Вышэй за каменны падмурак ідзе муроўка на цамяначнай рошчыне. Пераважае плінфа вялікага памеру. Пры раскопках знойдзена некалькі экзэмпляраў лякальных цаглін, якія выкарыстоўваліся для вымуроўкі калонак, карнізаў і іншых архітэктурных дэталей верхняй часткі храма. Ніжнія 5 радоў муроўкі сцен выступаюць на 0,2 м, утвараючы ступеньчаты цокаль, які ахоплівае будынак па ўнутраным перыметры. Аналагічны цокаль ёсць і з вонкавага боку. Муроўка сцен парацковая, без пэўнага парадку ў чаргаванні старчкоў і рубаў. У цэнтральнай апсідзе выяўлены рэшткі 2 канструкцый з плінфы. Адна з іх мае фігурныя абрысы і прымыкае непасрэдна да ўсходняй сцяны, другая, прамавугольная ў плане, размяшчаецца пасярод алтара.

У паўднёва-заходняй частцы храма выяўлены рэшткі падлогі з маёлікавых плітак зялёнага, жоўтага і карычневага колеру. Акрамя таго, у розных частках храма пры раскопках трапляліся квадратныя, трохвугольныя, трапецападобныя са скошанымі вугламі, круглыя, сегментападобныя пліткі і шматлікія іх фрагменты. У царкве каля паўднёвага партала выяўлены прыступкі з 2 апрацаваных камянёў. Знойдзены таксама абломкі галаснікоў, фрагменты і цэлыя часткі дэкору сцен — паліваных плітак у выглядзе пялёсткаў, крыжоў, іх цэнтральных частак квадратнай формы. Для аздаблення фасадаў у муроўку з плінфы ўводзіліся шліфаваныя камяні розных памераў. У завалах будаўнічага матэрыялу знойдзены кавалкі расплаўленага свінцу (відавочна, рэшткі першапачатковага пакрыцця храма). Пад царквой залягае культурны пласт XI—XII ст. таўшчынёй 0,2—0,6 м.

Даследаванні рэшткаў царквы праведзены ў 1980 архітэктурна-археалагічнай экспедыцыяй Міністэрства культуры БССР (кіраўнік І. М. Чарняўскі) пры ўдзеле археалагічнага атрада Гродзенскага ўніверсітэта (кіраўнік М. А. Ткачоў).

• Археалогія Беларусі: энцыклапедыя. У 2 т. / [склад. Ю. У. Каласоўскі; рэдкалегія: Т. У. Бялова (гал. рэд.) і інш.]. — Мінск: Беларуская Энцыклапедыя імя П. Броўкі, 2009. — Т. 1: А―К. — 496 с. — ISBN 978-985-11-0354-2.