Рональд Рос
Сэр Рональд Рос (англ.: Ronald Ross; 13 мая 1857, Алмора, Індыя — 16 верасня 1932, Лондан) — брытанскі ўрач, лаўрэат Нобелеўскай прэміі па фізіялогіі і медыцыне ў 1902 годзе за працу па перадачы малярыі. Ён стаў першым брытанскім лаўрэатам Нобелеўскай прэміі і першым, хто нарадзіўся за межамі Еўропы. Яго адкрыццё малярыйнага паразіта ў страўнікава-кішэчным тракце камара ў 1897 годзе даказала, што малярыя перадаецца камарамі, і заклала аснову для метаду барацьбы з гэтай хваробай. Рос быў паліматам, напісаў шэраг вершаў, апублікаваў некалькі раманаў і складаў песні. Ён таксама быў мастаком-аматарам і матэматыкам. Ён 25 гадоў працаваў у Індыйскай медыцынскай службе. Менавіта падчас службы ён зрабіў рэвалюцыйнае адкрыццё ў медыцыне. Пасля звальнення са службы ў Індыі ён далучыўся да выкладчыкаў Ліверпульскай школы трапічнай медыцыны і працягваў працаваць прафесарам і загадчыкам кафедры трапічнай медыцыны інстытута на працягу 10 гадоў. У 1926 годзе ён стаў галоўным дырэктарам Інстытута і бальніцы трапічных хвароб Роса, якія былі створаны ў гонар яго прац. Ён працаваў там да самай смерці.[4][5] Ранняе жыццё і адукацыяРос нарадзіўся ў Алморы, якая тады знаходзілася ў паўночна-заходніх правінцыях Індыі, што знаходзіліся пад кіраваннем Ост-Індскай кампаніі, на паўночны захад ад Непала.[6] Ён быў старэйшым з дзесяці дзяцей сэра Кэмпбэла Клэя Гранта Роса, генерала брытанскай індыйскай арміі, і Мацільды Шарлоты Элдэртан. Ва ўзросце васьмі гадоў яго адправілі ў Англію жыць да цёткі і дзядзькі на востраў Уайт. Ён наведваў пачатковыя школы ў Райдзе, а для атрымання сярэдняй адукацыі ў 1869 годзе быў адпраўлены ў школу-інтэрнат у Спрынгхіле, недалёка ад Саўтгемптана. З ранняга дзяцінства ў яго развівалася цікавасць да паэзіі, музыкі, літаратуры і матэматыкі. У чатырнаццаць гадоў ён атрымаў прэмію па матэматыцы за кнігу пад назвай «Нябесныя сферы», якая абудзіла ў ім цікавасць да матэматыкі. У 1873 годзе, у шаснаццаць гадоў, ён заняў першае месца на мясцовым экзамене па маляванні ў Оксфардзе і Кембрыджы.[7] Нягледзячы на тое, што Рос хацеў стаць пісьменнікам, яго бацька ў 1874 годзе арганізаваў яго паступленне ў медыцынскі каледж пры бальніцы Святога Варфаламея ў Лондане. Не цалкам аддаўшыся справе, ён большую частку часу прысвячаў складанню музыкі, вершам і п’есам. Ён з’ехаў у 1880 годзе. У 1879 годзе ён здаў экзамены ў Каралеўскі каледж хірургаў Англіі і працаваў суднавым хірургам на трансатлантычным параходзе, адначасова вучыўся на ліцэнцыята ў Таварыстве аптэкараў.[8] Ён атрымаў кваліфікацыю з другой спробы ў 1881 годзе і пасля чатырохмесячнага навучання ў Ваенна-медыцынскай школе 5 красавіка 1881 года быў прызначаны хірургам Індыйскай медыцынскай службы і прызначаны ў прэзідэнцтва Мадраса.[9][5] Паміж чэрвенем 1888 года і маем 1889 года ён узяў навучальны водпуск, каб атрымаць дыплом па ахове здароўя ў Каралеўскім каледжы лекараў і Каралеўскім каледжы хірургаў, а таксама праслухаў курс бактэрыялогіі пад кіраўніцтвам прафесара Э. Э. Кляйна.[4] Кар’ераІндыя22 верасня 1881 года Рос адправіўся ў Індыю на ваенным караблі «Джумма». Паміж 1881 і 1894 гадамі ён працаваў на розных камандзіроўках у Мадрасе, Моўлмейне (у Бірме/М’янме), Белуджыстане, на Андаманскіх астравах, у Бангалоры і Секундэрабадзе. У 1883 годзе ён быў прызначаны выконваючым абавязкі хірурга гарнізона ў Бангалоры, падчас чаго заўважыў магчымасць барацьбы з камарамі, абмежаваўшы ім доступ да вады. У сакавіку 1894 года ён атрымаў водпуск і з сям’ёй паехаў у Лондан. 10 красавіка 1894 года ён упершыню сустрэўся з сэрам Патрыкам Мэнсанам. Мэнсан, які стаў настаўнікам Роса, пазнаёміў яго з актуальнымі праблемамі ў даследаваннях малярыі. Мэнсан заўсёды быў цвёрда перакананы, што Індыя — найлепшае месца для даследавання. Рос вярнуўся ў Індыю на караблі P&O «Баллаарат» 20 сакавіка 1895 года і прыбыў у Секундэрабад 24 красавіка.[10] Яшчэ да таго, як яго багаж аформілі на мытні, ён адразу ж паехаў у Бамбейскую грамадзянскую бальніцу, шукаючы хворых на малярыю, і пачаў рабіць аналізы крыві. Адкрыццё малярыйных камароў Рос зрабіў свой першы важны крок у маі 1895 года, калі назіраў раннія стадыі малярыйнага паразіта ўнутры страўніка камара. Аднак яго энтузіязм перапыніў візіт у Бангалор для расследавання ўспышкі халеры. У Бангалоры не было рэгулярных выпадкаў малярыі. Ён прызнаўся Мэнсану: «Мяне звольнілі, і мне „няма чаго рабіць“». Але ў красавіку яму давялося наведаць Сігур Гхат каля горнай станцыі Уці, дзе ён заўважыў камара на сцяне ў незвычайнай позе, і за гэта назваў яго «плямістым камаром», не ведаючы віду. У маі 1896 года яму далі кароткі водпуск, які дазволіў яму наведаць эндэмічны па малярыі рэгіён вакол Уці. Нягледзячы на штодзённую хінінавую прафілактыку, праз тры дні пасля прыбыцця ён захварэў на цяжкую малярыю. У чэрвені яго перавялі ў Секундэрабад.[11][12] Пасля двух гадоў няўдалых даследаванняў, у ліпені 1897 года Росу ўдалося выгадаваць 20 дарослых «карычневых» камароў з сабраных лічынак. Ён паспяхова заразіў камарамі пацыента па імені Хусейн Хан за 8 ан (адна ана на кожнага камара, які выпіў крыві). Пасля таго, як камары напіліся крыві, Рос прэпарыраваў іх. 20 жніўня ён пацвердзіў наяўнасць малярыйнага паразіта ў кішэчніку камара, якога ён першапачаткова ідэнтыфікаваў як «плямістага» (які аказаўся відам роду Anopheles). На наступны дзень, 21 жніўня, ён пацвердзіў рост паразіта ў камара. Гэта адкрыццё было апублікавана 27 жніўня 1897 года[13] у «Індыйскай медыцынскай газеце», а пасля — у снежаньскім нумары «Брытанскага медыцынскага часопіса» за 1897 год.[14][15] Увечары ён напісаў наступны верш у гонар свайго адкрыцця (першапачаткова няскончаны, адпраўлены жонцы 22 жніўня і завершаны праз некалькі дзён):[16][17] _of_Ronald_Ross_Memorial,_Kolkata.jpg)
Адкрыццё перадачы малярыі ў птушак У верасні 1897 года Роса перавялі ў Бамбей, адкуль яго пасля адправілі ў Кхервару ў Раджпутане (цяпер Раджастхан), дзе не было малярыі. Расчараваны адсутнасцю працы, ён пагражаў звольніцца са службы, бо лічыў, што гэта смяротны ўдар па яго даследаваннях. Толькі па пратэкцыі Патрыка Мэнсана ўрад арганізаваў яго працяг службы ў Калькуце па «спецыяльных абавязках».[4] 17 лютага 1898 года ён прыбыў у Калькуту, каб працаваць у Прэзідэнцкай бальніцы агульнага профілю (цяпер IPGMER і SSKM).[12] Рос адразу ж пачаў даследаванні малярыі і вісцаральнага лейшманіёзу (таксама вядомага як кала-азар), вывучэнне каторых яму было даручана. Для даследаванняў яму была прадастаўлена лабараторыя генерал-лейтэнанта-хірурга Канінгема. Ён не меў поспеху з хворымі на малярыю, бо ім заўсёды адразу давалі лекі. Ён пабудаваў бунгала з лабараторыяй у вёсцы Маханад, дзе час ад часу спыняўся, каб збіраць камароў у вёсцы і ваколіцах. Паколькі ў Калькуце не было малярыі, Мэнсан пераканаў яго выкарыстаць птушак, як гэта выкарыстоўвалі іншыя навукоўцы, такія як Васіль Данілеўскі ў Расіі і Уільям Джордж Маккалум у Амерыцы. Рос пагадзіўся, але паскардзіўся, што яму «не трэба быць у Індыі, каб вывучаць птушыную малярыю». Да сакавіка ён пачаў бачыць вынікі даследаванняў птушыных паразітаў, вельмі цесна звязаных з малярыйнымі паразітамі чалавека.[18] Выкарыстоўваючы больш зручную мадэль птушак (заражаных вераб’ёў), да ліпеня 1898 года Рос адкрыў важнасць камароў роду Culex як прамежкавых гаспадароў птушынай малярыі. 4 ліпеня ён выявіў, што слінныя залозы з’яўляюцца месцам захоўвання малярыйных паразітаў у камара. Да 8 ліпеня ён пераканаўся, што паразіты вызваляюцца са слінных залоз падчас укусу. Пазней ён прадэманстраваў перадачу малярыйнага паразіта ад камароў (у дадзеным выпадку роду Culex) здаровым вераб’ям ад заражанага, тым самым усталяваўшы поўны жыццёвы цыкл малярыйнага паразіта.[19][20][21][22][23][24] У верасні 1898 года ён адправіўся ў паўднёвы Асам (паўночна-ўсходняя Індыя) для вывучэння эпідэміі вісцаральнага лейшманіёзу. Яго запрасіў працаваць туды Грэм Кол Віль Рамзі, другі медыцынскі супрацоўнік бальніцы чайнай плантацыі Лабак. (Яго мікраскоп і медыцынскія інструменты дагэтуль захаваліся, а яго эскізы камароў дагэтуль выстаўлены ў шпіталі.)[25][26] Аднак ён цалкам праваліўся, бо верыў, што паразіт кала-азар (Leishmania donovani, навуковая назва, якую ён даў пазней у 1903 годзе) перадаецца камаром, якога называюць Anopheles rossi (навуковая назва, дадзеная Г. М. Джайлзам).[27] (Цяпер вядома, што кала-азар пераносіцца пясчанымі мухамі). Англія У 1899 годзе Рос звольніўся з Індыйскай медыцынскай службы і адправіўся ў Англію, каб далучыцца да выкладчыкаў Ліверпульскай школы трапічнай медыцыны ў якасці лектара. Ён працягваў працаваць над прафілактыкай малярыі ў розных частках свету, у тым ліку ў Заходняй Афрыцы, зоне Суэцкага канала,[28] Грэцыі, Маўрыкіі, Кіпры і ў раёнах, пацярпелых ад Першай сусветнай вайны. Ён таксама стварыў арганізацыі па барацьбе з малярыяй у Індыі і Шры-Ланцы. У 1902 годзе Рос быў узнагароджаны прэміяй Кэмерана па тэрапіі Эдынбургскага ўніверсітэта. У тым жа годзе ён быў прызначаны прафесарам і загадчыкам кафедры трапічнай медыцыны Ліверпульскай школы трапічнай медыцыны, якую займаў да 1912 года. У 1912 годзе ён быў прызначаны ўрачом па трапічных хваробах у бальніцы Кінгс-каледжа ў Лондане і адначасова займаў кафедру трапічнай санітарыі ў Ліверпулі. Ён заставаўся на гэтых пасадах да 1917 года, калі стаў ганаровым кансультантам па малярыялогіі ў брытанскім ваенным міністэрстве. У лістападзе ён адправіўся ў Салонікі і Італію, каб даць кансультацыю, і па дарозе «ў бухце без выхаду да мора недалёка ад Леўкадскай скалы (дзе, як мяркуецца, утапілася Сапфо)» яго карабель пазбег тарпеднай атакі.[29] Рос распрацаваў матэматычныя мадэлі для вывучэння эпідэміялогіі малярыі, якую ён ініцыяваў у сваёй справаздачы пра Маўрыкій у 1908 годзе. Ён распрацаваў гэтую канцэпцыю ў сваёй кнізе «Прафілактыка малярыі» ў 1910 годзе[30] (2-е выданне ў 1911 годзе) і далей у больш агульнай форме ў навуковых працах, апублікаваных Каралеўскім таварыствам у 1915 і 1916 гадах; некаторыя з яго эпідэміялагічных прац былі распрацаваны разам з матэматыкам Хільдай Хадсан. Гэтыя працы былі цікавымі з матэматычнага пункту гледжання, бо не абмяжоўваліся эпідэміялогіяй, тым самым Рос зрабіў істотны ўклад як у чыстую, так і ў прыкладную матэматыку. Рос быў адным з прыхільнікаў сэра Уільяма Ослера пры заснаванні Таварыства гісторыі медыцыны ў 1912 годзе, а ў 1913 годзе быў віцэ-прэзідэнтам секцыі гісторыі медыцыны.[31] Паміж 1913 і 1917 гадамі ён атрымліваў фінансавую падтрымку ад сэра Эдвіна Дэрнінга-Лорэнса і кіраваў эксперыментамі ў лабараторыі Маркуса Бека ў будынку Каралеўскага медыцынскага таварыства па адрасе вуліца Уімпол, 1, Лондан.[32] Інстытут Роса і бальніца трапічных хваробІнстытут і бальніца трапічных хвароб Роса былі заснаваны ў 1926 годзе і размяшчаліся ў Бат-Хаўсе, вялікім доме з домікам наглядчыка і вялікай тэрыторыяй, прылеглай да Тыбетс-Корнер у Патні-Хіт. Шпіталь быў адкрыты тагачасным прынцам Уэльскім, будучым каралём Эдуардам VIII.[33] Рос займаў пасаду галоўнага дырэктара да самай смерці.[8] Пазней інстытут быў уключаны ў склад Лонданскай школы гігіены і трапічнай медыцыны на вуліцы Кепел. Пазней Бат-Хаўс быў знесены, а на яе месцы пабудаваныя шматкватэрныя дамы. У памяць пра сваю гісторыю і ўладальніка квартал быў названы Рос-Корт. На тэрыторыі захаваўся стары дом, катэдж Роса. Нобелеўская прэмія Рональд Рос быў узнагароджаны Нобелеўскай прэміяй за адкрыццё жыццёвага цыклу малярыйнага паразіта ў птушак. Ён распрацаваў сваю канцэпцыю перадачы малярыі не ў людзей, а ў птушак.[11] Рос першым паказаў, што малярыйны паразіт перадаецца праз укусы заражаных камароў, у яго выпадку птушынага Plasmodium relictum. У 1897 годзе італьянскі ўрач і заолаг Джавані Батыста Грасі разам са сваімі калегамі вызначыў стадыі развіцця малярыйных паразітаў у камароў роду Anopheles; а ў наступным годзе яны апісалі поўныя жыццёвыя цыклы P. falciparum, P. vivax і P. malariae.[34][35] Калі разглядалася пытанне аб прысуджэнні Нобелеўскай прэміі па фізіялогіі і медыцыне 1902 года, Нобелеўскі камітэт першапачаткова планаваў падзяліць прэмію паміж Росам і Грасі, аднак Рос абвінаваціў Грасі ў наўмысным махлярстве. У рэшце рэшт пераможцам выбралі Роса, галоўным чынам дзякуючы ўплыву Роберта Коха, прызначанага нейтральным арбітрам у камітэце; як паведамлялася, «Кох выкарыстаў увесь свой значны аўтарытэт, настойваючы на тым, што Грасі не заслугоўвае гэтага гонару».[36] Асабістае жыццё і смерцьРональд Рос быў вядомы сваёй эксцэнтрычнасцю і эгацэнтрычнасцю, яго апісвалі як «імпульсіўнага чалавека»[37] або «імпульсіўнага генія».[38] Яго прафесійнае жыццё, здавалася, было ў пастаяннай варожасці са студэнтамі, калегамі і аднадумцамі-навукоўцамі.[39] Яго асабістая вендэта з Г. Б. Грасі стала легендарнай гісторыяй у навуцы. Ён адкрыта зайздросціў багаццю свайго настаўніка Патрыка Мэнсана, які займаўся прыватнай практыкай. Ягоная праца «Успаміны пра сэра Патрыка Мэнсана» (1930) была прамой спробай прынізіць уплыў Мэнсана на яго працы па малярыі.[10] Ён наўрад ці меў добрыя сувязі з адміністрацыяй Ліверпульскай школы трапічнай медыцыны, скардзячыся на недаплату працы. Ён двойчы падаваў у адстаўку і ў рэшце рэшт быў звольнены без выплаты пенсіі.[40]  Рос часта быў абураны адсутнасцю дзяржаўнай падтрымкі (ён гэта называў «адміністрацыйным варварствам»)[5] для навукоўцаў, якія займаліся медыцынскімі даследаваннямі. У 1928 годзе ён размясціў аб продажы сваіх артыкулаў у часопісе «Навуковы прагрэс у дваццатым стагоддзі» (1919—1933), заявіўшы, што грошы прызначаны для фінансавай падтрымкі яго жонкі і сям’і. Ледзі Х’юстан купіла іх за 2000 фунтаў стэрлінгаў і прапанавала Брытанскаму музею, які па розных прычынах адмовіў ёй. Дакументы зараз захоўваюцца ў Лонданскай школе гігіены і трапічнай медыцыны[4][41] і Каралеўскім каледжы лекараў і хірургаў Глазга.[42] У 1889 годзе Рос ажаніўся з Розай Бэсі Блоксам (памерла ў 1931 годзе). У іх было дзве дачкі, Дораці (1891—1947) і Сільвія (1893—1925), і два сыны, Рональд Кэмпбэл (1895—1914) і Чарльз Клэй (1901—1966). Яго жонка памерла ў 1931 годзе. Рональд і Сільвія таксама памерлі раней за яго: Рональд загінуў у бітве пры Ле-Като 26 жніўня 1914 года.[43] Рос памёр у бальніцы свайго цёзкі пасля працяглай хваробы і прыступу астмы. Яго пахавалі на бліжэйшых могілках Патні-Вэйл, побач з жонкай.[44][45][46] Спадчына   Невялікі мемарыял на сценах бальніцы SSKM у Калькуце ўшаноўвае адкрыццё Роса. Мемарыял быў адкрыты самім Росам у прысутнасці лорда Літана 7 студзеня 1927 года.[47] Лабараторыя, дзе працаваў Рос, была ператворана ў клініку па барацьбе з малярыяй, названую ў яго гонар. На вонкавай сцяне таксама ёсць мемарыяльная дошка.[48]  Сэр Рональд Рос — адно з 23 імёнаў, намаляваных на фрызе Лонданскай школы гігіены і трапічнай медыцыны (LSHTM), у гонар піянераў, абраных за іх уклад у развіццё грамадскай аховы здароўя.[49] Раман «Калькуцкая храмасома» Амітава Гхоша, апублікаваны ў 1995 годзе, заснаваны на жыцці Роса ў Калькуце.[50] Інстытут паразіталогіі імя сэра Рональда Роса — гэта будынак у Бегумпеце, дзе 20 жніўня Рос зрабіў адкрыццё, што малярыя перадаецца самкамі камара роду Anopheles. Пазней 20 жніўня стала вядома як Сусветны дзень камароў. Лабараторыя пераўтворана ў невялікі музей, дзе выстаўлены фатаграфіі Роса і яго сям’і. Розныя дыяграмы і схемы тлумачаць працу Роса па малярыі і механізм перадачы ўзбуджальніка.[48] Кнігі
Літаратурныя творыРос быў плённым пісьменнікам. Ён звычайна пісаў вершы пра найбольш важныя падзеі ў сваім жыцці. Яго паэтычныя творы прынеслі яму шырокае прызнанне і адлюстроўваюць яго медыцынскую службу, падарожныя нататкі, філасофскія і навуковыя думкі. Шмат яго вершаў сабраны ў зборніках «Selected Poems» (1928) і «In Exile» (1931). Сярод ягоных вядомых кніг — «The Child of Ocean» (1899 і 1932), «The Revels of Orsera», «The Spirit of Storm, , Fables and Satires» (1930), «Lyra Modulatu» (1931) і пяць матэматычных прац (1929—1931). Ён таксама склаў падрабязную працу «The Prevention of Malaria» ў 1910 годзе і яшчэ адну працу «Studies on Malaria» ў 1928 годзе. Ён апублікаваў сваю аўтабіяграфію «Мемуары з поўным апісаннем вялікай праблемы малярыі і яе рашэння» (547 старонак) у 1923 годзе. Ён старанна захоўваў практычна ўсё пра сябе: перапіску, тэлеграмы, выразкі з газет, чарнавікі апублікаваных і неапублікаваных матэрыялаў і ўсялякую недаўгавечную інфармацыю.[5] Узнагароды і прызнанне У 1901 годзе ён быў абраны членам Каралеўскага таварыства (FRS) і ў тым жа годзе — членам Каралеўскага каледжа хірургаў. Ён быў прызначаны віцэ-прэзідэнтам Каралеўскага таварыства з 1911 па 1913 год. У 1902 годзе кароль Эдуард VII узнагародзіў яго званнем кавалера Найшаноўнейшага ордэна Лазні. У 1911 годзе яму было прысвоена званне рыцара-камандора таго ж ордэна. Ён таксама быў узнагароджаны званнем афіцэра ордэна Леапольда II Бельгійскага.[4] Рос атрымаў ганаровае членства ў навуковых таварыствах большасці краін Еўропы і іншых краін. У 1910 годзе ў Стакгольме на святкаванні стагоддзя Каралінскага інстытута ён атрымаў ганаровую ступень доктара медыцыны, а яго аўтабіяграфія «Мемуары» 1923 года была ўганаравана прэміяй памяці Джэймса Тэйта Блэка. Нягледзячы на тое, што яго жывасць і мэтанакіраваны пошук ісціны выклікалі супярэчнасці з некаторымі людзьмі, ён меў шырокае кола сяброў у Еўропе, Азіі і Злучаных Штатах, якія паважалі яго як асобу, а таксама за яго геніяльнасць.[4] У Індыі Роса з вялікай павагай успамінаюць за яго працу па барацьбе з малярыяй, смяротнай эпідэміяй, якая штогод забірала тысячы жыццяў. У многіх індыйскіх гарадах і мястэчках названыя дарогі ў яго гонар. У Калькуце дарога, якая злучае Прэзідэнцкую бальніцу з вуліцай Кідэрпор, была перайменавана ў яго гонар — у гонар сэра Рональда Роса Сарані. Раней гэтая дарога называлася Шпітальнай дарогай. У яго памяць рэгіянальная інфекцыйная бальніца ў Хайдарабадзе была названа Інстытутам трапічных і інфекцыйных хвароб імя сэра Рональда Роса. Будынак, дзе ён працаваў і фактычна выявіў малярыйнага паразіта, размешчаны ў Секундэрабадзе каля аэрапорта Бегумпет, абвешчаны помнікам культурнай спадчыны, а дарога, якая вядзе да будынка, называецца вуліцай сэра Рональда Роса.
Пачатковая школа Рональда Роса каля Уімблдон-Коман названа ў яго гонар. На адной чвэрці школьнага герба намаляваны камар.[52] У памяць пра Рональда Роса ў Хайдарабадзе пры Універсітэце Асманіі быў заснаваны Інстытут паразіталогіі імя сэра Рональда Роса.[53] У 2010 годзе Ліверпульскі ўніверсітэт назваў свой новы будынак біялагічных навук «Будынак Рональда Роса» ў яго гонар. Яго ўнук Дэвід Рос удзельнічаў у адкрыцці будынку. У ім размешчаны ўніверсітэцкі корпус Інстытута інфекцый і глабальнага здароўя.[54] Крыніцы
Літаратура
Спасылкі
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
.svg){kind=small}
Portal di Ensiklopedia Dunia
