Свержань (Рагачоўскі раён)

Свержань
Краіна	Беларусь
Вобласць	Гомельская
Раён	Рагачоўскі
Сельсавет	Доўскі
Каардынаты	53°08′05″ пн. ш. 30°19′14″ у. д.HGЯO
Насельніцтва	24 чалавекі (2010)
Часавы пояс	UTC+3
Тэлефонны код	+375 2339
Аўтамабільны код	3

Све́ржань^[2] (трансліт.: Svieržań, руск.: Свержень) — вёска ў Рагачоўскім раёне Гомельскай вобласці. Уваходзіць у склад Доўскага сельсавета. Размешчана за 20 км на паўночны ўсход ад раённага цэнтра і чыгуначнай станцыі Рагачоў (на лініі Магілёў—Жлобін), за 104 км ад Гомеля, на рацэ Ракатун, прытоку Дняпра), на ўсходзе, поўначы і захадзе мяжуе з лесам. Транспартныя сувязі па прасёлачнай, потым аўтадарозе Рагачоў—Доўск^[3].

Гісторыя

У наваколлі ў XIX ст. знаходзіліся курганы, якія былі разрыты сялянамі, а знойдзеныя імі рэчы (тапары, стрэлы і г.д.) каменнага часу захоўваліся ў фальварку Сіпораўка, які належаў Эрдману (згарэлі ў час пажару)^[3].

Па пісьмовых крыніцах вядома з XV ст. Пад 1473 года пазначана як вёска ў Вялікім Княстве Літоўскім. Пасля першага падзелу Рэчы Паспалітай у 1772 годзе ў складзе Расійскай імперыі, дзейнічаў касцёл. У 1795 годзе мелася 3-класная базыльянская школа^[3].

У статыстычным апісанні Магілёўскай губерні 1784 года названа мястэчкам, пазней да яго была далучана суседняя вёска Зладзееўка. Уладальнік Свержаня памешчык Сулістроўскі пабудаваў у 1835 годзе драўляную Раства-Багародзіцкую царкву (у 1864 знесена і на яе месцы пабудавана мураваная царква), паблізу знаходзіўся мураваны палац, які згарэў у 1829 годзе^[3].

Па рэвізскіх матэрыялах 1859 года ўладанне Д. П. Турчанінава. Памешчык меў тут і ў суседніх вёсках Сіпораўка, Серабранка і Янаўка 3854 дзесяцін зямлі, 2 карчмы і млын. З 1864 года працавала школа (26 вучняў). Дзейнічалі хлебазапасны магазін, з 1872 — крупарушка^[3].

У 1880 годзе працавала 7 крам, царква, вадзяны млын, малітоўная школа. Паводле перапісу 1897 года мястэчка, дзейнічалі малітоўная школа, хлебазапасны магазін, капліца, народнае вучылішча, 17 крам, вадзяны млын, карчма, 1 раз у год праводзіўся кірмаш^[3].

З 1911 года пры школе працавала бібліятэка, на мясцовых глінах дзейнічала цагельня. Паштовае аддзяленне ператворана ў 1911 годзе ў паштова-тэлеграфнае^[3]. З 20 жніўня 1924 года да 16 ліпеня 1954 года цэнтр Свержанскага сельсавета^[3]^[4].

У Вялікую Айчынную вайну з верасня 1941 года да кастрычніка 1942 года (да адыходу ў партызаны) дзейнічала падпольная патрыятычная арганізацыя (кіраўнік Т. Ф. Карніленка). 27 снежня 1941 года нямецкія акупанты расстралялі 260 жыхароў (пахаваны ў магіле ахвяр фашызму, за 0,6 км на поўдзень ад вёскі). 14 лютага 1943 года карнікі напалі на партызан, якія знаходзіліся ў вёсцы, завязаўся жорсткі бой, які не быў для партызан нечаканасцю. Гітлераўцы страцілі 48 салдат забітымі, былі захоплены гармата, 7 кулямётаў, 37 вінтовак і іншыя трафеі. У лістападзе 1943 года карнікі спалілі 68 двароў і загубілі 207 жыхароў. У баях каля вёскі загінулі 113 воінаў і партызан (пахаваны ў брацкай магіле ў цэнтры вёскі). 48 вяскоўцаў загінулі на фронце^[3].

Пасля вайны ў складзе калгаса «Зара» (цэнтр — в. Серабранка)^[3].

Да 14 красавіка 1960 года вёска ў складзе Серабранскага сельсавета^[5].

Інфраструктура

У вёсцы размешчаны пачатковая школа, клуб, бібліятэка, магазін^[3].

Планіроўка

Планіровачна складаецца з 2 паралельных паміж сабой шыротных вуліц, злучаных 2 завулкамі. Забудова двухбаковая, няшчыльная, драўляная, сядзібнага тыпу^[3].

Насельніцтва

XIX стагоддзе:
- 1848 — 69 двароў^[3];
- 1880 — 87 двароў, 610 жыхароў^[3];
- 1897 — 177 двароў, 847 жыхароў^[3];
XX стагоддзе:
- 1925 — 205 двароў^[3];
XXI стагоддзе:
- 2004 — 29 гаспадарак, 56 жыхароў^[3].

Славутасці

Страчаная спадчына

Вядомыя асобы

Яфім Якаўлевіч Беленькі (1875—1957) — удзельнік рэвалюцыйнага руху ў Беларусі.
Фаня Максаўна Каплан (1913—1995) — мастак^[6]

Радзіма актыўных удзельнікаў партызанскага руху на Гомельшчыне ў Вялікую Айчынную вайну М. А. Шаройкі (яго імем названа вуліца ў г. Масты) і М. П. Жураўлёва (быў камандзірам атрада 10-й Журавіцкай брыгады)^[3].

Зноскі

↑ http://pop-stat.mashke.org/belarus-census/homielskaja.htm
↑ Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь: Гомельская вобласць: нарматыўны даведнік / Н. А. Багамольнікава і інш.; пад рэд. В. П. Лемцюговай. — Мн.: Тэхналогія, 2006. — 382 с. ISBN 985-458-131-4 (DJVU).
↑ ^а ^б ^в ^г ^д ^е ^ё ^ж ^з ^і ^к ^л ^м ^н ^о ^п ^р ^с Свержань // Гарады і вёскі Беларусі: Энцыклапедыя. Т. 2, кн. 2. Гомельская вобласць / С. В. Марцэлеў; рэдкал.: Г. П. Пашкоў (дырэктар) і інш. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя імя Петруся Броўкі, 2005. — 520 с.: іл. — 4 000 экз. — ISBN 985-11-0330-6.
↑ Указ Президиума Верховного Совета БССР от 16 июля 1954 г. Об объединении сельских советов Гомельской области // Сборник законов Белорусской ССР и указов Президиума Верховного Совета Белорусской ССР: 1938—1955 гг. — Мн.: Изд. Президиума Верхов. Совета БССР, 1956. — 347 с.
↑ Рашэнне выканкома Гомельскага абласнога Савета дэпутатаў працоўных ад 14 красавіка 1960 г. // Збор законаў, указаў Прэзідыума Вярхоўнага Савета Беларускай ССР, пастаноў і распараджэнняў Савета Міністраў Беларускай ССР. — 1960, № 10.
↑ http://www.artpanorama.su/?category=artist&id=311&show=short

Літаратура

Свержань // Гарады і вёскі Беларусі: Энцыклапедыя. Т. 2, кн. 2. Гомельская вобласць / С. В. Марцэлеў; рэдкал.: Г. П. Пашкоў (дырэктар) і інш. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя імя Петруся Броўкі, 2005. — 520 с.: іл. — 4 000 экз. — ISBN 985-11-0330-6.