Спіс дваранскіх родаў Магілёўскай губерні

Артыкул вымагае праверкі арфаграфіі Удзельнік, які паставіў шаблон, не пакінуў тлумачэнняў. Магчымы машынны пераклад, ужыванне ненарматыўнага правапісу або лексікі. Для праверкі ёсць адмысловыя праграмы.

Спіс дваран Магілёўскай губерні (поўная назва — «Алфавітны спіс дваранскіх родаў, занесеных у радаводныя дваранскія кнігі Магілёўскай губерні», руск.: Список дворянских родов Могилёвской губернии, «Алфавитный список дворянских родов, внесённых в родословные дворянские книги Могилёвской губернии») — афіцыйнае друкаванае выданне Магілёўскага дваранскага дэпутацкага сходу, якое прыводзіць спіс дваранскіх прозвішчаў і асоб з указаннем іх тытулаў, толькі нумар архіўнай справы з дваранскага фонду і нумар па парадку кожнага прозвішча, і часці Дваранскай радаводнай кнігі (ДРК), у якую яны занесены. Дадзеныя гэтага спісу публікаваліся на падставе Дваранскай радаводнай кнігі, якая вялася губернскімі правадырамі дваранства па гадах і алфавіце. Пасля 1772—1782 гадоў і да 1917—1918 гадоў гэта была адзіная афіцыйная публікацыя ў сваім родзе па Магілёўскай губерні.

Пасля 1917—1918 гадоў не было рэпрынтнага выдання гэтага спісу. Спіс прысутнічае па адным асобніку арыгінала гэтай публікацыі ў гістарычных навуковых бібліятэках Беларусі, Расіі і Украіны. Нацыянальны гістарычны архіў Беларусі афіцыйна паведаміў пра страту архіўных рукапісных крыніц па Магілёўскай губерні, якія служылі крыніцай дадзенага спісу^[1]. Аналагічнае выданне адсутнічае па Віцебскай губерні этнічнай Беларусі. Таму дадзены артыкул выдання гэтага спісу з’яўляецца ўнікальнай, пакуль першай і адзінай у свеце.

Гэты спіс выдадзены Магілёўскім дваранскім дэпутацкім сходам у Магілёве ў друкарні Я. Н. Падземскага ў 1909 годзе з дазволу Магілёўскага губернатара. Змест спісу пачынаецца са спасылкі на Збор законаў Расійскай імперыі артыкул № 968 том IX выдання 1899 года, з тлумачэннем часткі спісу (кожнай з шасці частак). Тэкст спісу надрукаваны старажытнарускай мовай, прыкметна старанне аўтараў перадаць у рускай мове гучанне польскіх прозвішчаў з польскай мовы. Некаторыя польскія прозвішчы насілі этнічныя беларусы з-за апалячвання Беларусі. Аўтары спісу паказалі варыянты чытання (яшчэ ў дужках). Друкаваны тэкст спісу не мае рускай літары «ё». Сустракаюцца нямецкія прозвішчы з характэрнай прыстаўкай «фон», італа-французскія — з прыстаўкай «дэ». У спісе па алфавіце, калі сустракаюцца падвойныя (ці патройныя прозвішчы) з рознымі загалоўнымі літарамі надрукаваныя праз працяжнік, пры вызначэнні, куды ўносіць па парадку такое прозвішча, аўтары спісу рабілі выбар па распаўсюджаным правіле — якога прозвішча аддаваў перавагу носьбіт гэтага прозвішча (яго асноўнае). Іх агульны лік па парадку — 1355 (сустракаюцца цёзкі, запісаныя аўтарамі побач з асобнымі нумарамі па парадку з указаннем розных нумароў архіўнай справы, усярэдзіне кожнай часткі з шасці наяўных). Спіс змесцаваны на 23 друкаваных старонках.

• У гэта выданне ўвайшла толькі частка найстаражытнай сожской і друцкай шляхты^[2] (старадаўняй беларускай шляхты ў генеалогіі якіх сустракаўся гістарычны перыяд племя радзімічаў). На жаль, ніколі не існавала поўнага спісу дваран Расійскай імперыі. Нават шмат прызнаных шляхцічаў у расійскім дваранстве па асобных губернях этнічнай Беларусі, ужо прысутных у губернскіх афіцыйных выданнях не публікаваліся ва ўсерасійскіх^[3]. Так у Памятных кніжках Магілёўскай губерні публікаваўся ў 1870—1871 гг. (у змесце) Імператарскі Указ са спісам беларускіх прозвішчаў шляхты Вялікага Княства Літоўскага (ВКЛ) правінцыі Рэчы паспалітыя, дзе згадвалася пра разбор шляхты і адмове прызнаць у расійскім дваранстве, пра перавод у падатнае саслоўе мяшчан і сялян старой беларускай шляхты, скасаванні ВКЛ і ліквідацыі яго юрыдычнага прававога поля, стварэння Царства Польскага без яго былога ўплыву на этнічныя тэрыторыі Беларусі, фармаванні новага адміністрацыйнага падзела і т. п. чыннікаў. Хоць была частка Польшчы (пасля 1772 г.), але справаводства вялося на польскай мове (за 1836 г. у «Рэестры ўваходных папер за 1792—1836 гады пра выдачу грамат і радаводаў» фонду «Магілёўскага губернскага дваранскага сходу» прысутнічае запіс справаводства яшчэ на польскай мове для выдачы расійскага дваранскага дыплома і копіі радаводаў прызнаных у расійскім дваранстве па Магілёўскай губерні шляхцічаў). Гэтым, як і іншымі спісамі іншых губерняў пасля 1917 г. актыўна карысталіся ў рэпрэсіях — на тытульным лісце гэтага фонду засталася пячатка МУС СССР (ф. 183 інв. 159 с. 1а).
• Сярод прычын адмовы прызнання ў расійскім дваранстве для старой беларускай шляхты ва ўмовах Расійскай імперыі былі: праява нелаяльнасці да новага палітычнага рэжыму — перш за ўсё ўдзел у нацыянальных паўстаннях (Паўстанне Касцюшка 1794 г., удзел у вайне 1812 г. супраць Расіі^[4], Польскае паўстанне (1830), Польскае паўстанне (1863) і т. п.); адсутнасць абавязковай выслугі на дзяржаўнай (ваеннай) расійскай службе і т.п. чыннікаў. Сярод шляхты без запалу ўспрымалася абавязковая ваенная служба пасля знішчэння ўсяго корпуса менскага падраздзялення (сфармаванага з мясцовых шляхцічаў), калі яно адмыслова было кінутая расійскім кіраўніцтвам у горан бою, пры захаванні вайскоўцаў выхадцаў з Расіі. Гэтым тлумачыцца чаму існаваў часавы перапынак у датах афіцыйных прызнанняў і сцвярджэнняў у расійскім дваранстве шляхцічаў расійскім Васпан Імператарам^[5]. Хоць прадстаўленні дакументаў афіцыйна ў Санкт-Пецярбург па законе павінны былі падаваць штогод з кожнай беларускай губерні, але ў сучасных архівах РДГА (Расійскі дзяржаўны гістарычны архіў) і РДАСА (Расійскі архіў старажытных актаў) няма выразнага штогадовага архіва пра гэта за перыяд 1785—1917 гадоў.
• Тым больш, што стратыфікацыя (умовы фармавання) эліты беларускай нацыі ў ВКЛ адрознівалася ад расійскіх рэалій — фармаванне расійскай эліты зацыклілася на матэрыяльную заможнасць, тэндэнцыйна падкрэсліваючы сацыяльны статус, што нібы адметная асаблівасць высакароднасці для прызнання ў дваранстве гэта матэрыяльны дастатак. У сувязі з гэтым цікавая гісторыя стварэння катэгорыі «дваран аднадворцаў», вядзенне асобна «рэвізскіх казак» па гэтай катэгорыі^[6]. Адмысловую ўвагу прыцягвае адміністрацыйная нестабільнасць і знарочыстая блытаніна якая ўскладняла пошукі дакументальнага доказу шляхецкага паходжання для прызнання ў дваранстве, бо архівы фармаваліся менавіта па адміністрацыйнай назве, але аналітычнай працы не праводзілася (куды маглі патрапіць дакументы), пісьмова не фіксавалася гэта асаблівасць, даведкавага апарата і інфармацыйных тэхналогій (падобных сучасным) не было. Да прыкладу, заснаваная Магілёўская губерня (1772), пераназваная ў Беларускую губерню (1796—1801), потым ізноў названа «Магілёўская губерня» ў 1802 г., а перад тым яна насіла назву «Магілёўскае намесніцтва» (1778—1796), і як ні дзіўна з цэнтрам у г. Віцебск (не ў г. Магілёве). Тая ж сітуацыя па паветах, да прыкладу па юрысдыкцыі некаторых населеных пунктаў: Рагачоўская правінцыя, потым — Рагачоўскі павет (з 1900 г. — Гомельскі павет), а справы Рагачоўскага павета вяліся да 1850-х гг. і зусім у Беліцкім павеце (пераназваны ў 1852 г. у Гомельскі павет). Новы рэжым не толькі вынаходзіў ускладненні працэдуры прызнання беларускай шляхты, але і метады ліквідацыі былога адміністрацыйнага дзялення. Да прыкладу, у Магілёўскай губерні Рагачоўскі павет з цэнтрам у г. Рагачоў да 1772 г. быў Рагачоўскім стараствам з цэнтрам у г. Рагачоў у Рэчыцкім павеце Вялікага княства Літоўскага, а ў Расійскай імперыі цэнтр Рэчыцкага павета перанеслі з г. Рэчыцы ў г. Бабруйск (1772—1793 гг.) з назвай «Рэчыцкі павет» (з наступным фармаваннем павета Рэчыцкага ў 1793 г.) і да т.п.
• Цікава, што акрамя дакументаў і радаводу шляхціч абавязаны быў даваць яшчэ Сведчанне ад генерал-губернатара пра адсутнасць палітычных і крымінальных злачынстваў^[7]. Шматлікія архівы гарэлі ў пажарах і войнах, папера не вытрымлівала ўмоў захоўвання ў архівах і т. п., што ўскладняла прызнанне. З-за бюракратыі пры прызнанні былі выпадкі падачы дакументаў і генеалогіі шляхцічамі ў іншыя губерні, дзе яны атрымлівалі прызнанне без затрымкі. Цікавыя былі выпадкі, калі для завалодання багатым маёнткам беларускага шляхціча службовец новага парадку ў беларускіх губернях пасля 1772 года даносіў, маніпуляваў і ўплываў на яго лёс (беларускі шляхціч з багатага маёнтка трапляў у саслоўе сялян, а ў яго маёнтку бясплатна пачынаў жыць ужо расійскі дваранін).
• Бывалі выпадкі, калі прадстаўнікоў старажытнай шляхты не прызнавалі ў дваранстве і не ўносілі іх у 6-ю частка спісу ДРК, з-за чаго тыя змушаны былі ў новай палітычнай сітуацыі праз дзяржаўную службу (праз расійскія ўзнагароды) атрымліваць сцвярджэнне ў расійскім дваранстве. Гэтым тлумачыцца, чаму розныя галінкі аднаго роду (аднаго прозвішча) сустракаюцца ў розных частках спісу ДРК, хоць гэта як правіла прадстаўнікі аднаго роду. Немалаважна ўлічыць у гісторыі прызнання ў расійскім дваранстве шляхты дадзенай губерні Беларусі факт канфлікту менталітэтаў і светапоглядаў на сацыяльную прыладу грамадства, бо беларуская шляхта мела менталітэт з традыцыямі Веча Русі (абранне князёў княжыць), знаходзілася ў Вялікім княстве Літоўскам і пад уплывам Рэчы Паспалітай. Дзе Статут Літоўскі быў узорам для еўрапейскіх краін, а Польшча была зыбкай сучаснай еўрапейскай дэмакратыі — караля абірала шляхта (да прыкладу, электоры Крупскія ў ліку іншых былі выбарнікамі каралёў у 1595—1648 гг. і ў 1669—1673 гг.^[8], 1697 г.^[9]).
• Да таго ж вялікая колькасць беларускай шляхты была канкурэнтам для расійскіх службоўцаў ва ўсталяванні новага рэжыму ў грамадстве, што немалаважна было ў пытанні колькасці прызнаванай шляхты ў расійскім дваранстве, і прызнанні беларускай шляхты мець рацыю раўнацэнную расійскаму дваранству. У дакументах ВКЛ можна сустрэць тое, што ўсё што за г. Смаленскам на ўсход ад ВКЛ гэта не Русь, а Ўскраіна Руская^[10][11][12]. Немалаважную ролю мелі рэпрэсіі і дыскрымінацыі новай палітыкі ў скасаванні Грэка-Каталіцкай Царквы, кантролю Рыма-Каталіцкай Царквы, што прыкметна пры складанні родословного дрэва, калі неабходна здабываць дакументы з каталіцкіх метрык да 1830-х гг. і пасля з праваслаўных па адной і той жа царквы дадзенай губерні ў Беларусі^[13]. Воля шляхоцкая ў дадзенай губерні ўжо мела традыцыі тады, калі ў Расіі дваранства яе атрымала толькі ў 1785 г. — Грамата на правы, вольнасці і перавагі высакароднага расійскага дваранства. Шляхта дадзенай губерні апынулася ў сітуацыі, калі без яе ўдзелу і ўліку яе меркавання яе лёс вырашала ў 1772 г. Расійская імперыя, Прускае каралеўства і Аўстрыйская імперыя пры Першым падзеле Рэчы паспалітай. І гістарычная памяць беларускай шляхты захоўвала формы генацыду расійскіх войскаў у Беларусі (этнічнай чысткі), украінскіх казакоў пад кіраўніцтвам маскоўскага цара (згубы паловы беларускага народа)^{[14][15][16][17]}. Да прыкладу, у г. Мсціславе ў 1654 г. ад рук расійскіх войскаў 15 000 чалавек загінула, а ў жывых засталося каля 700 жыхароў. Згаданае мае прынцыповае значэнне для разумення гістарычных умоў стварэння дадзенага спісу.
• Незадоўга да Кастрычніцкага перавароту 1917 г. і была заснавана Дэпартаментам Герольдыі Ўрадаўнічага сената так званы Ўсерасійская дваранская радаводная кніга — для тых, хто выслужылі дваранства, але па якіх-небудзь чынніках не прылічаным да дваранства вызначанай губерні. Справа ў тым, што напачатку ХХ у. дваранскія сходы атрымалі права адмаўляць у прылічэнні да мясцовага дваранства. Часам пры гэтым яны кіраваліся веравызнаннем дадзеных асоб: без запалу разглядаліся, да прыкладу, падобныя хадайніцтвы асоб юдзейскага веравызнання. Зрэшты, і хрысціяніну магло быць адмоўлена ў прылічэнні да дваранства дадзенай губерні. Так, напрыклад, Маскоўскі дваранскі дэпутацкі сход адмовіў у занясенні ў мясцовую радаводную кнігу князям Гантімуровым, зацверджаным Сенатам у добрай якасці князёў тунгускіх, паколькі сям’я не мела ў губерні нерухомай уласнасці.
• Прыналежнасць да дваранства даказвалася ў губернскім дваранскім сходы; з 1785 г., гэта значыць з часу выдання Імператрыцай Кацярынай II «Дараванай граматы дваранству», асобы, прызнаныя ў дваранскай добрай якасці па паходжанні ці па асабістых заслугах, уносіліся ў губернскую радаводную кнігу; з губерні справы пра дваранства паступалі на сцвярджэнне ў Герольдыю Сената; туды ж з губернскіх сходаў штогод высылаліся спісы асоб, прылічаных да ўжо зацверджаных у дваранстве родам. Паходжанне з дваран вызначанай губерні фіксавалася і ў паслужных спісах службоўцаў і вайскоўцаў, хоць часта паказвалася не губерня, па якой лічыўся іх род, а губерня, у якой нарадзіліся яны самі^[18].

Александровіч, Бранюшчэц-Арасімовіч, Арцышэўскі, Банькоўскі, Башылаў, Блажэвіч, Бабровіч, Герман-Болондзь, Гарбуз-Бардзілоўскі, Барысовіч, Хрулінскі-Бурбо, Буткевіч, Быкоўскі, Бяляўскі, Белабржэскі, Белазор, Скарбек-Важынскі, Касцюшка-Валюжыніч, Васілеўскі, Вацура, Велічкевіч, Веракса, Вайніловіч, Ясенецкі-Война (Война-Ясенецкі), Вайцяхоўскі, Карачэўскі-Воўк Валчкевіч, Вансевіч, Варанковіч, Гаўрыловіч, Галкоўскі, Адоневіч-Львовіч-Галкоўскі, Калюмны-Гатоўскі, Гердзей, Гердзіеўскі, Гзоўскі, Гінейка, Дзевялтоўскі-Гінтаўт, Сырынскі-Гіро, Глінко, Гаваркоўскі, Гоздзіцкі, Гоніпроўскі, Гансероўскі, Іпатовіч-Гаранскі, Гарбатоўскі, Грыёркевіч, Грыневіч, Гродзскі (Гродскі), Грудзінскі, Грушэцкі, Гурскі,

Далецкі, Даніловіч, Дэбой, Дзяшчынскі, Дзевонскі, Дзяржынскі, Добржынецкі, Дабравольскі, Дабрасельскі, Даўнаровіч, Дамарацкі, Пузынко-Драбышэўскі, Рэпойта-Дубяга, Духавецкі, Левальт-Язерскі (Язерскі), Есьман, Жарын, Фурс-Жыркевіч, Жукоўскі, Завітневіч, Загурскі, Закалінскі, Заленскі, Залескі, Зарэмба, Заржэцкі, Зелянеўскі, Радус-Зяньковіч, Іпацевіч, Свенчыц-Карчэўскі, Катэрла, Згерскі-Кашо, Квецінскі, Кенстовіч, Кірыяцкі, Загаранскі-Кісель, Клечкоўскі, Тэрэнецкі-Клімовіч, Ратамскі-Кміта, Кажухоўскі, Казапалянскі, Калачкоўскі, Каморніцкі, Канапельскі, Канасевіч, Канюшэўскі, Буткевіч-Каперскі, Карафа-Корбут, Каржанеўскі, Корзун, Баброўскі-Каралько, Караткевіч, Корсак, Касаковіч, Касачэўскі, Косаўскі, Глеб-Кошанскі,

Кошка, Кржыжэўскі, Окала-Кулак, Гамрат-Курэк, Кульчыцкі, Старжанецкі-Лапо, Леванскі, Ляўковіч, Лянчэўскі, Ліаранцэвіч, Ліпскі, Ламінскі, Лукомскі, Людагоскі, Маеўскі, Малюшыцкі, Зуяртоўскі-Маркіяновіч, Маркоўскі, Матусевіч, Матушэвіч, Мянжынскі, Мізгайла, Мізгер, Мілеўскі, Місевіч, Мажэйка, Монтвід, Мараўскі, Мароз, Грынкевіч-Мачульскі, Мышакоўскі, Наркевіч, Недзвецкі, Непакойчыцкі, Нестаровіч (Несцяровіч), фон-Нолькен, Насалеўскі, Акінчыц, Акуліч, Аленскі, Аляхновіч, Клішко-Аляк, Аніхімоўскі, Орда, Асецімскі, Бонч-Асмалоўскі, Асташэкевіч, Аржэшка-Астрэйка, Астроўскі, Падкоўскі, Войдата-Пацэвіч, Пяткевіч, Пячкоўскі, Піянткоўскі, Дэмбіньскі-Піора, Піаровіч, Плавінскі, Падабед,

Палтарацкі, Палькоўскі, Мішкевіч-Папейка, Парчынскі, Пржыбылоўскі, Пратасевіч, Пузырэўскі, Пухоўскі, Пуціла, Русіноўскі-Пуцято, Пяскоўскі, Раднеўскі, Радушкевіч, Ратамскі, Рамановіч, Роханскі, Руссіян, Руткоўскі, Рывоцкі, Рыдзеўскі, Вардомскі-Рыдзеўскі, Рыжэвіч, Савіцкі, Саковіч, Сапліцо, Свадкоўскі, Свенцкі, Седміагродскі (Седміаігродзкі), Славінскі, Собанскі, Спіонтек-Сабалеўскі, Сабалеўскі, Сакалоўскі, Чарнілоўскі-Сокал, Столыпко, Стопінскі, Жукевіч-Стош, Стратановіч, Стржыжэўскі, Грынкевіч-Суднік, Сульжынскі, Сушынскі, Схнейдер, Сырыцо, Цярэшчанка, Тамковіч, Трэмбінскі, Тур, Ужыновіч, Федаровіч, Фліверк, Халецкі, Харкевіч, Хлусовіч, Хлюдзінскі, Хмызоўскі, Трухановіч-Хадановіч,

Хацятоўскі, Чарнаруцкі, Чарнушэвіч, Калаўрат-Чарвінскі, Чахоўскі, Чыж, Чугаевіч, Мусвіц-Шадурскі, Шарэвіч, Шафранскі, Шалепін, Шальвінскі, Шандзікоўскі, Шыдлоўскі, Шыманоўскі, Шымборскі, Шымкевіч, Шымковіч, Шышкоўскі, Бітны-Шляхто, Радзівілавіч-Шостак, Шушкевіч, Равіч-Шчэрба, Якутовіч, Ялоза, Янкоўскі, Яцкоўскі.

Агапееў, Аляксандровіч, Андрыянаў, Анціпаў, Архіпаў, Афанасьеў, Барташэвіч, Беклемішаў, Бенедзіктовіч, Бехлі, фон-Бітэрліх, Барзоў, Будагоўскі, Бурскі, Бельскі, Вялічка, Уласаў, Ясенецкі-Война (Война-Ясенецкі),

Валукевіч, Гадзяцкі, Гайдкевіч, Гарц, Гатоўскі, Гебель, Гербурт-Гейбовіч, Геліяшэвіч, Герасімаў, Гіжыцкі, Дзевялтоўскі-Гінтаўт, Гліндpыч, Главацкі, фон-Гойер (фон-Гоіер), Голышаў, Ганіпроўскі, Гарбатоўскі, Гардзялкоўскі, Горскі, Грачоў, Грошнер, Грыбоўскі, Грыгор’еў, Гурскі, Гюбенет, Дзенісенка, Дзянісаў, Дзеражінскі, Адынец-Дабравольскі, Дамброўскі, Дамарацкі, Дубавецкі, Духавецкі, Дышлеўскі, Дзякаў, Яўсееў, Янакіеў, Жыркевіч, Жураўскі, Згаржэльскі, Зорын, Іваноў, Карніловіч, Карчэўскі, Дракаловіч-Скандер-бек-Кастрыёт, Кенстовіч, Кепінг, Кірык, Кісялеўскі, Кіслоўскі, Клюеў, Казлоўскі, Колен (Калена), Канігоўскі, Конча,

Каржанеўскі, Каралько, Карытко, Кашанскі, Кошка, Крэткоўскі, Кржыжаноўскі, Крывых, Кузняцоў, Кухарскі, Лабутаеў, Лапо, Лейтнер, Ляпкоўскі, Лінк, Лісоўскі, Лабаноўскі, Лукаўскі, Лускін, Малафееў, Мацюнін, Маўра, Мердэр, Мертэнс, Мінеман, Міцкевіч, Мажэйка, Морыц, Маскалёў, Мусман, Мясаедаў, Някрасаў, Непакойчыцкі, Ножын, Насовіч, дэ-Апагін, Аскерка, Ашмянец, Пацукевіч, Перакростаў, Перашкоў, Петрыкаўскі, Подалінскі, Кржеўковіч-Пазняк, Палянскі, Палтарацкі, Папоў, Правік, Пржевалінскі, Радчанка, Фен-Раеўскі, Редзко, Радзівонаў, Савасціцкі, Сердакоўскі, Семіроўскі, Рудніцкі-Сіпайло, Сіхро, Скоблікаў,

Скарабагаты, Славінскі, Смольскі, Спытко, Стахоўскі, Сцяпанаў, Стэткевіч, Стэфані, Тэрмін, Цітоў, Тумскі, Федаровіч, Філіп’еў, Хілінскі, Барэйка-Хадкевіч, Хаецкі, Хахлоў, Хацяноўскі, Храптовіч, Ціхінскі, Цытовіч, Чорба, Шаблевіч, Швартз, Шабека, Шыпінскі, Шклярэвіч, Горскі-Шпырко, Шульгін, Ярашэўскі.

Алабушаў, Аляксандраў, Ананіч, Андрэшевіч, Анташкевіч, Арыстархаў, Бабіч, Барановіч, Барталамей, Барташэвіч, Безсонаў, Бекарэвіч,

Бекман, Бенеўскі, Бернадскі, Бетулінскі, Біруковіч, Бобрык, Багдановіч, Багушэўскі, Больцевіч, Борхман, Бржезінскі, Булахаў, Бутэнка, Белофостов, Ватацы, Вейнрейх, Веремьенко, Вішнеўскі, Валкавіцкі, Валковіч, Карачэўскі-Воўк, Вусовіч, Гаеўскі, Гейслер, Гельтзль, Герард, Юноша-Гзоўскі, Гірыловіч, Сырінскі-Гіро, Гладкі, Глінскі, Глушаноўскі, Глыбоўскі, Галавацкі, Галынскі, Дашковічы-Гарбацкі, Горноўскі, Гарачкін, Грэбнеў, Грыневіч, Гудкоў, Гусакоўскі, Урангель-фон-Гюбента, Давідоўскі, Далецкі, Карыбут-Дашкевіч, Дзям’янавіч, Демянцевіч, Дзічканец, Дзмітрыеў, Добржанскі, Доліво-Дабравольскі, Дабравольскі, Дамброўскі, Дулевіч, Епіфанаў, Жылкін, Загароўскі, Зайцоў,

Званароў, Зіноўеў, Зубоўскі, Зуеў, Іваноў, Ігнацьеў, Ілініч, Каліопін, Камінскі, Карножіцкі, Карпінскі Кімбор, Кірыловіч, Кірьяцкі, Кісліков, Кітаеўскі, Кавалік, Казакоў, Казлоўскі, Кажэўнікаў, Колянкоўскі, Копытковскі, Пезе-дэ-Корваль, Куляко-Карэцкі, Коржец, Коркозовіч, Корніловіч, Коссачеўскі, Костеніч, Краўчанко, Кранц, Красевіч, Крассоўскі, Крогер, фон-Круз, Крутілов, Крыгер, Сементоўскі-Куріло, Куторга, Кушын, Ладомірскі, Лазарэвіч, Лакощенко, Лапо, Лебедзеў, Пора-Леановіч, Лепяшынскі, Ляснеўская, Лечіцкі, Лешко, Логанов, Лапатенков, Лаппато, Лорченко, Лужынскі, Десятіно-Лук’янаў, Лысов, Людогоўскі, Лютоўскі, Малевіч-Малеўскі,

Маліноўскі, Манькоўскі, Марцінкевіч, Мацкевіч, Мэер, Меркушаў, Мельнікаў, Манерот-дю-Мен, Мерлін, Мігай, Мікоша, Мірапольскі, Міхалоўскі, Мадэстаў, Порцянка-Монька, Маскавенка, Грабя-Мурашко, Нейшвентер, Нікотін, Нічыпарэнка, Навіцкі, Насовіч, Азмідаў, Аляхоўскі, Альшэўскі, Астроўскі, Астроумаў, Охочінскі, Паздзееў, Панчанка, Папроцкі, Пашынскі, Пелрашкевіч, Пенкін, Петерс, Пяткевіч, Петраш, Пячкоўскі, Піоульскі, Плохоцкі, Подашеўскі, Пакроўскі, Поломскі, Полторацкі, Паслаўскі, Пржерадоўскі, Прігороўскі, Пухоўскі, Радкевіч, Радчанко, Рахманінаў, Рего, Рентельн, Бранюшэц-Рэцкі, Рэцкі, Радкевіч, Роланд, Раманкевіч, Рамушкевіч, Самерсэт-Росэтэр,

Рашкоўскі, Рубаноўскі, Савастьянаў, Савініч, Савіцкі, Савіч, Сак, Сапрыка, Сарбіеўскі, Сверчкоў, Семкоўскі, Сердзюкоў, Серафімовіч, Сівіцкі, Сідорскі, Сініцын, Скалышевіч, Скарабагаты, Смяроўскі, Сазановіч, Сакалоў, Салагуб, Станкевіч, Стасевіч, Сташэўскі, Сцяпанаў, Стосуй, Стратановіч, Судзілоўскі, Сухадольскі, Тараткевіч, Тархоў, Цеплінін, Ціхоўскі, Тржэцяк, Трупчынскі, Турчанінаў, Тыдеман, Фащ, Фёдаравіч, Френдт, Функ, Хамянтоўскі, Хацяноўскі, Цэкерт, Доршпрунг-Цэліцо, Цеханоўскі, Цытовіч, Чамаў, Чачкоў, Чарвякоўскі, Чарняеў, Шведаў, Шабунін, Шклярэвіч, Шмялёў,

Гульпоўскі-Шульц, фон-Шульц, Шухт, Шчарбаковіч, Янкоўскі.

Гробуа, Пісчэвіч (Пішчевіч), Францэсон.

Барон Брэмзе, Граф Грабоўскі, Князь Крапоткін, Князь Дондукоў-Корсакаў, Князь Любамірскі, Князь Мяшчэрскі, Барон фон-Нолькен, Князь Абаленскі, Князь Эрыванскі-Паскевіч, Граф Сумарокаў, Князь Друцкай-Сакалінскі, Граф Талстой, Граф Цуката.

Абакановіч, Аўтушкевіч, Адамовіч, Лялевіч-Адамовіч, Александровіч, Антушэвіч, Арцімовіч, Арцышеўскі, Багенскі, Байкоў, Банькоўскі, Бараноўскі, Барташэвіч, Берлінскі, фон-Бенкендорф, Бібікаў, Білевіч, Бялыніцкі-Біруля, Бішэўскі, Баброўскі, Дворжецкі-Багдановіч, Бонч-Багданоўскі, Богомолец, Багушэўскі, Богуш, Мордухай-Балтоўскі, Барэйко, Борейшо (Борейша), Барысавіч, Борк, Бочкоўскі, Бородзіч, Бржезя-Бржезінскі, Бржазоўскі, Бржастоўскі, Броховіч, Бонч-Бруевіч (Бруевіч), Будогоскі, Буйван, Буйвід, Булгак, Бурачек, Бурскі, Буры, Бутовіч, Буцевіч, Бучынскі, Белеўскі, Беліковіч, Бодзенто-Беляцкі, Беляцкі, Бібірштейн-Бялкоўскі, Быкоўскі, Вакар, Валахоўскі, Касцюшка-Валюжыніч, Васілеўскі, Васкоўскі (Васькоўскі), Ваньковіч,

Варпахоўскі, Вартман, Вевель, Вейсенгоф, Вялічка, Велямовіч, Венцлавовіч, Вяржбіцкі, Вярэнко, Вяржэнскі, Веразумскі, Касцюшкевіч-Вігуро, Віленчыц, Вільчынскі, Вілямоўскі, Віскоўскі, Віткоўскі, Голд-Вішнеўскі, Ваяводскі, Ваейкоў, Патуліцкі-Войзбун, Нянкоўскі-Вайніловіч, Ясенецкі-Жэрэтынскі-Война, Вайцяхоўскі, Карачэўскі-Воўк, Ланеўскі-Воўк, Валадзько, Валадковіч, Валовіч, Валынскі, Фурс-Вансяцкі, Варанец, Варапай, Урублеўскі, Выкоўскі, Васілевіч-Вырвіч, Высоцкі, Вязьміцінаў, Гаўрыловіч, Гайдамовіч, Галіноўскі, Аданевіч-Львовіч-Галкоўскі, Ганкевіч, Гасперскі, Гаўгер, Гаціскі, Гедройц, Радзецкі-Геліашэвіч, Гердзееўскі, Гіжыцкі, Гласко, Гогалінскі, Галубіцкі, Галынскі, Ганіпроўскі, Гарбацкі, Гардзялкоўскі, Гарноўскі, Буры-Гарошка, Гартынскі, Гоўвальт, Грамздорф,

Грабніцкі, Грыгаровіч, Гржыбоўскі, Грум-Гржымайло (Грумм-Гржымайло), Грыневіч, Грынеўскі, Грынцэвіч, Грамыка, Грахоўскі, Радобыльскі-Губарэвіч (Ратабыльскі-Губарэвіч), Гумінскі, Рамейка-Гурко, Міткевіч-Далецкі, Готскі-Даніловіч, Дваржэцкі, Дзержанскі-Дзегцяроў, Дэмбіньскі, Ястржембец-Дзямьяновіч (Дем’яновіч), Доріа-Дерналовіч, Дзяшчынскі, Дзерожінскі, Літвінскі-Дзягілевіч, Дмахоўскі, Завіша Даўгяла (у тэксце адсутнічае працяжнік або коска), Даманскі, Дамарацкі, Дамброўскі, Гржіво-Дамброўскі, Донброво, Драбышэўскі, Драздоўскі, Мелех-Драздоўскі, Мрочкі-Драздоўскі, Репойто-Дубяга, Баркоўскі-Дунін, Сляпец-Дунін, Сульгустоўскі-Дунін, Яўневіч, Магучы-Евціхевіч, Левальт-Язерскі (Язерскі), Жембо-Жабыко, Жарын, Фурс-Жыркевіч, Міткевіч-Жолтак, Пархамовіч-Жудро, Жукоўскі, Корцын-Жукоўскі, Прус-Жукоўскі, Жураўскі, Журомскі, Дунін-Жухоўскі, Заблоцкі, Завадзскі (Завадскі),

Зайончкоўскі, Закржэўскі, Залескі, Замбржыцкі, Залускі, Умыруко-Запольскі, Захарэвіч, Захаржеўскі, Зборомірскі, Здраеўскі, Зялінскі, Зянковіч, Радус-Зянковіч, Зяньковіч, Змечороўскі, Зомбек, Зубовіч, Эйдзятовіч-Зубовіч, Рабцэвіч-Зубкоўскі, Венкневіч-Зуб, Іваноўскі, Рогаль-Іваноўскі, Івашкевіч, Івіцкі, Ігнацьеў, Ілініч, Інглінк, Іолшын, Кавецкі, Казановіч, Каліноўскі, Калусоўскі, Каменскі, Каміонко, Карніловіч, Карніцкі, Згерскі-Кашо, Квяткоўскі, Кігн, Кіркор, Загоранскі-Кісель, Клачков, Теренецкі-Клімовіч, Клюкоўскі, Ратамскі-Кмітто, Зелезніцкі-Кобат, Кавалеўскі, Шевердыковіч-Кавалеўскі, Ковзан, Кожынаў, Смолько-Козакевіч (Смолько-Казакевіч), Казлінскі, Казлоўскі, Селецкі-Колбо, Колонтай, Камароўскі,

Забожынскі-Комар, Комоўскі, Камароўскі, Каморскі, Кандратовіч, Контовт, Кончыц, Баброўскі-Каралько, Каралько, Караткевіч, Корсак, Корытко, Косаржецкі, Касабуцкі, Львовіч-Костріцо, Кастравіцкі, Касця (Касціо), Каткоўскі, Коцеіоўскі, Масальскі-Кошуро (Масальскі-Кашуро), Краеўскі, Корвін-Красінскі, Крассоўскі, Крокоўскі, Корвін-Круковіч, Крукоўскі, Крушэўскі, Кубліцкі, Кузміцкі, Кржывец-Кузміцкі, Около-Кулак, Курако, Гамрат-Курэк, Курч, Рожыц-Кучеўскі, Кучук, Сестрженцевіч-Кучук, Кушлейко, Куяўскі, Лабаноўскі (Лобаноўскі), Лагоцкі, Ланько, Шерепо-Лапіцкі, Лапо, Старженецкі-Лапо, Лашкевіч, Воўк-Левоновіч, Пора-Леановіч, Ляснеўскі, Швогер-Леттецкі, Ліпіньскі, Ліпскі, дэ-Ліппэ-Ліпскі, Лісоўскі, Літінскі, Ловенецкі, Лукашэвіч, Іеліто-Лукоўскі, Лупандін, Лыскаўскі, Лычкоўскі, Ляскоўскі, Ляссотовіч, Маеўскі, Васенцовіч-Макарэвіч, Макавецкі,

Малама, Малахоўскі, Маліноўскі, Манцэвіч, Марціноўскі, Марчанка, Матушэвіч, Мацкевіч, Мацеіеўскі (Маціоўскі, Мацееўскі), Левіз-оф-Мэнар, Мерло, Міклашэўскі, Мілош, Міткевіч, Міхневіч, Міцевіч, Рінвід-Міцкевіч, Млечко, Мажэйка, Мольскі, Манкевіч, Монвіж-Монтвід, Марачэўскі, Маразевіч, Іпацевіч Маскевіч (у тэксце адсутнічае працяжнік або коска), Лада-Мачарскі, Мачунскі, Машчынскі, Мышкоўскі, Нарышкін, Насекін, Лях-Нявінскі, Невяровіч, Нядзвецкі, Нітаслаўскі, Кржывец-Акаловіч, Акуліч, Акушка, Акшэўскі, Аленкевіч, Онгірскі, Аношка, Арол (Оржэл), Ардынец, Оржел-Оржашкевіч, Аржэшка, Арлоўскі, Аскерка, Коршун Асмалоўскі, (у тэксце адсутнічае працяжнік або коска), Бонч-Асмалоўскі, Асавецкі, Асоўскі, Астанковіч (Астаньковіч), Аржэшка-Астрэйка, Асыпоўскі (Асіпоўскі), Паўловіч, Вайткевіч-Паўловіч,

Паўлоўскі, Падэрэўскі, Паеўскі, Панфіловіч, Парчэўскі, Парфіановіч, Паткоўскі, Пашкевіч, Перот, Дамашэўскі-Песляк, Пестржецкі, Петкун, Петражыцкі, Петрожыцкі, Пячкоўскі, Карначевіч-Пячора, Піятроўскі, Кубліцкі-Піоттух, Пірогоўскі, Пласкавіцкі, Плохоцкі, Погоскі, Падбярэзскі, Падгурскі, Падабед, Пожаріскі, Пазняк, Некрашэвіч-Поклад, Полагейко, Палонскі, Палубінскі, Панятоўскі, Попель, Порембскі, Жабко-Патаповіч, Адляніцкі-Пачобут, Пржевалінскі, Пржесмыцкі, Пузанаў, Пуцкоўскі, Фен-Раеўскі-Пуцято, Ждан-Пушкін, Рагоза, Фен-Раеўскі, Райкевіч, Ратабыльскі, дэ-Реас (дэ-Реасс, дэ-Раес, дэ-Раесс), Реутт, Ржендзінскі, Рагінскі, Рагоўскі, Родзевіч, Бойно-Родзевіч, Рокіцкі (Ракіцкі), Сейбут-Рамановіч, Роня, Росткоўскі, Россохацкі, Рошкоўскі, Лось-Рошкоўскі, Равіч-Русецкі, Руткоўскі, Руцінскі, Рылло, Рымкевіч (Рімкевіч), Рыхтер, Долгово-Сабураў,

Савіцкі, Садкоўскі, Саковіч, Салімо-Самуйло, Самуцевіч, Санковіч, Зацепяко-Сапріноўскі, Сарнацкі, Сахноўскі, Свадкоўскі, Свентаржэцкі, Свенціцкі, Свідзерскі, Свіньін, Свірскі, Свірщеўскі, Свістун, Ільіч-Світіч, Свяцкі, Селляво, Селянко, Сямёнаў, Сервірог, Сердакоўскі, Сілініч, Сініцкі, Рудніцкі-Сіпайла, Скалкоўскі, Скокоўскі, Славінскі, Слежаноўскі, Слешінскі, Случаноўскі, Глебка-Толстіковіч-Созоновіч (Глебка-Толстіковіч-Сазановіч), Сакалоўскі, Чернілоўскі-Сокал, Сакольскі, Девойно-Соллогуб, Соломірецкі, Перасвет-Солтан, Сасноўскі, Грот-Спасоўскі, дэ-Спіллер, Станішэўскі, Станкевіч, Бялевіч-Станкевіч, Кісляк-Станкевіч, Стахоўскі, Стерпінскі, Стравінскі, Стражевіч, Судзілоўскі, Сумоўскі, Туркан-Сурыновіч, Сурына, Францкевіч-Сурож, Малкавіч-Сутоцкі, Сушкоў, Ракусо-Сушчэўскі (Ракуса-Сушчэўскі), Праскуро-Сушчынскі, Сцібло, Крушыно-Сымановіч, Войніч-Сяноженцкі, Тарбеев, Твербус-Тверды,

Терлецкі, Толпыго, Тамашэвіч, Тамковіч, Тыкоцкі, Тычінскі, Галаўко-Улазоўскі, Усакоўскі, Усціновіч, Ханеўскі, Харкевіч, Хелхоўскі, Хмара, Хмолоўскі, Барэйка-Хадкевіч, Хадаровіч, Чаркас-Хадасоўскі, Хойніцкі (Хайніцкі), Хамянтоўскі, Хамінскі, Хорощо, Цеханоўскі, Лясоцкі-Цыбульскі, Цытовіч, Цеханавецкі, Цеханскі, Цехановіч, Елаго-Цэхан, Цюндзевіцкі, Чайкоўскі, Чапліц (Чапліцо), Чаркоўскі, Черейскі, Чарамісін, Чернеўскі, Черніхоўскі, Чыгір, Анцыпаў-Чікунскі, Чыж, Чудоўскі, Чурыла (Чурілло), Шавельскі, Еустратоновіч-Шамоўскі, Шаняўскі, Шасткевіч, Шацілло, Белы-Шаціло (Белы-Шацілло), Шафранскі, Юршо-Швабовіч, Шабека, Вяроўкін-Шелюто, Шеміот, Лазарэвіч-Шапялевіч, Шереметев, Шыманскі, Шымковіч, Шокальскі, Радзівілавіч-Шостак,

Шпілеўскі, Отмар-Штэйн, Палескі-Щіпілло, Брант-Щіроўскі, Щодро, Щуко, Эйсмант, Эліашевіч (Эліяшевіч), Энгельгардт, Эрдман, Юркевіч, Юр’евіч, Яблонскі, Явшіц, Яганов, Яніцкі, Янкоўскі, Яноўскі, Янушкевіч, Янчэўскі, Бубель-Яроцкі, Шабуневіч-Ярашэвіч, Ясенскі, Ясінскі, Скіргайла-Яцэвіч, Оношковіч-Яцыно, Ячеўскі.

• Васілеўскі — 2 (у 1-й частцы); • Карачэўскі-Воўк — 2 (у 1-й частцы); • Гарбатоўскі — 2 (у 1-й частцы); • Грушэцкі — 2 (у 1-й частцы); • Дабравольскі — 4 (у 1-й частцы); • Репойто-Дубяга — 2 (у 1-й частцы); • Каржанеўскі — 2 (у 1-й частцы); • Около-Кулак — 2 (у 1-й частцы); • Ліпскі — 2 (у 1-й частцы); • Маеўскі — 3 (у 1-й частцы); • Астроўскі — 3 (у 1-й частцы); • Полькоўскі — 2 (у 1-й частцы); • Порчінскі — 3 (у 1-й частцы); • Русіноўскі-Пуцято — 2 (у 1-й частцы); • Сакалоўскі — 2 (у 1-й частцы).

• Гурскі — 2 (у 2-й частцы); • Іваноў — 2 (у 2-й частцы); • Карніловіч — 2 (у 2-й частцы); • Казлоўскі — 2 (у 2-й частцы); • Лапо — 2 (у 2-й частцы); • Ярашэўскі — 3 (у 2-й частцы).

• Бекарэвіч — 3 (у 3-й частцы); • Жылкін — 2 (у 3-й частцы); • Зубоўскі 2 (у 3-й частцы); • Зуеў — 2 (у 3-й частцы); • Коржец — 2 (у 3-й частцы); • Лепяшынскі — 2 (у 3-й частцы); • Мігай — 2 (у 3-й частцы); • Навіцкі — 2 (у 3-й частцы); • Насовічы — 2 (у 3-й частцы) ; • Альшэўскі — 2 (у 3-й частцы); • Подашеўскі — 2 (у 3-й частцы); • Радкевіч — 2 (у 3-й частцы); • Савініч — 2 (у 3-й частцы); • Стратановіч — 3 (у 3-й частцы); • Судзілоўскі — 2 (у 3-й частцы).

• Князь Любамірскі — 2 (у 5-й частцы).

• Арцышеўскі — 2 (у 6-й частцы); • Банькоўскі — 2 (у 6-й частцы); • Бараноўскі — 3 (у 6 -й частцы); • Бібікаў — 2 (у 6-й частцы); • Дворжецкі-Багдановіч — 2 (у 6-й частцы); • Багушэўскі — 2 (у 6-й частцы); • Бородзіч — 2 (у 6-й частцы); • Васілеўскі — 3 (у 6-й частцы); • Ваньковіч — 3 (у 6 -й частцы); • Вяржбіцкі — 4 (у 6 -й частцы); • Віткоўскі — 2 (у 6-й частцы); • Высоцкі — 2 (у 6-й частцы); • Горноўскі — 3 (у 6 -й частцы); • Дзерожінскі — 2 (у 6-й частцы); • Дамброўскі — 2 (у 6-й частцы); • Гржыво-Дамброўскі — 2 (у 6-й частцы); • Драбышэўскі — 3 (у 6 -й частцы); • Могучый-Евціхевіч — 2 (у 6-й частцы); • Жарын — 2 (у 6-й частцы); • Жукоўскі — 2 (у 6-й частцы); • Заіончкоўскі — 2 (у 6-й частцы); • Закржэўскі — 3 (у 6 -й частцы); • Замбржыцкі — 2 (у 6-й частцы); • Умыруко-Запольскі — 2 (у 6-й частцы); • Эйдзятовіч-Зубовіч — 2 (у 6-й частцы); • Рабцэвіч-Зубкоўскі — 3 (у 6 -й частцы); • Ілініч — 2 (у 6-й частцы); • Каменскі — 2 (у 6-й частцы); • Казлоўскі — 5 (у 6 -й частцы); • Краеўскі — 2 (у 6-й частцы); • Крассоўскі — 3 (у 6 -й частцы); • Маеўскі — 2 (у 6-й частцы); • Маліноўскі — 2 (у 6-й частцы); • Мацкевіч — 2 (у 6-й частцы); • Монкевіч — 4 (у 6 -й частцы); • Недзвецкі — 2 (у 6-й частцы); • Аношка — 2 (у 6-й частцы); • Паўлоўскі — 2 (у 6-й частцы); • Пашкевіч — 2 (у 6-й частцы); • Ждан-Пушкін — 2 (у 6-й частцы); • Рымкевіч (Рімкевіч) — 2 (у 6 -й частцы); • Савіцкі — 3 (у 6 -й частцы); • Саковіч — 2 (у 6-й частцы); • Свенторжэцкі — 2 (у 6-й частцы); • Рудніцкі-Сіпайло — 2 (у 6-й частцы); • Перасвет-Солтан — 2 (у 6-й частцы); • Тамашэвіч — 2 (у 6-й частцы); • Чернеўскі — 2 (у 6-й частцы); • Чыж — 2 (у 6-й частцы); • Шаняўскі — 2 (у 6-й частцы); • Шасткевіч — 2 (у 6-й частцы); • Шімковіч — 2 (у 6-й частцы); • Янкоўскі — 2 (у 6-й частцы).

• Дваранская радаводная кніга
• Гербоўнік
• Аксамітная кніга
• Магілёўская губерня
• Згуртаванне Беларускай Шляхты

1. «Алфавитный список дворянских родов, внесённых в родословные дворянские книги Могилёвской губернии (составлен в 1909 году)», Издание Могилёвского Дворянского Депутатского Собрания, типо-лит. Я. Н. Подземского, 1909 г., г. Могилёв, 1909 г.; (руск.)
2. статья «Могилевская шляхта», Отд. IV, стр. 77-101, «Вестник Юго-Западной и Западной России (историко-литературный журнал)», изд. К. Говорским, тип. А. К. Киркора, кн. 10, том 4, г. Вильна, 1866 г.; (руск.)
3. «Русские фамилии», Унбенгаун Б. О., г. Москва, изд. «Прогресс», 1989 г.; (руск.)
4. Думин С. В. «Списки дворянских родов Российской империи по губерниям», Библиографический указатель, Летопись Историко-родословного общества в Москве, вып. 3, г. Москва, 1995 г.; (руск.)
5. «Реестр входящих бумаг за 1792—1836 годы о выдаче грамот и родословных», фонд «Могилёвское губернское дворянское собрание», НГАБ ф. 2066 оп. 1 д. 4 л. 82 об.; (польск.) (руск.)
6. Список дворянам Царства Польского, с приобщением кратких сведений о доказательствах дворянства. Spis szlachty Krolestwa Polskiego z dodaniem krotkiej informacji o dowodach szlachectwa. Warszawa, 1851 г. [Именные посемейные списки, с указанием герба; сведения о происхождении отсутствуют. На с. 303—326 помещено Дополнение (Dodatek) I.] (польск.)
7. Дополнение II к списку дворян Царства Польского. Dodatek II do Spisu szlachty Krolestwa Polskiego. Warszawa, 1854. 56 s. (польск.)
8. То ж, reprint: Lipsk, 1991. (польск.)
9. Гербовник Царства Польского. Herbarz Krolestwa Polskiego. Warszawa, 1853 г. [Издание двуязычное, на русском и польском языках; содержит рисунки 246 гербов, их описание; при каждом гербе перечень родов, его употребляющих, краткие сведения о родоначальниках семей, но без родословных; издание не закончено.] (польск.)
10. Лукомский В. К., Тройницкий С. Н. Гербы третьей части Гербовника дворянских родов Царства Польского. По материалам бывшей Герольдии Царства Польского составили… СПб., 1910 г. [Рисунки: 121 герб, перечень фамилий, их употребляющих, но без каких-либо генеалогических сведений; описание гербов; издание только на русском языке; крайне редкое, тираж — всего 10 экз.] (руск.)
11. Лукомский В. К. Список родам Царства Польского, признанным в дворянском достоинстве с гербами, не внесенными в Высочайше утвержденный Гербовник. СПб., 1912 г. [Корректурное издание Департамента Герольдии.] (руск.)
12. Список лицам, Высочайше пожалованным дипломами с гербами на дворянское достоинство Царства Польского. // Лукомский В. К., Тройницкий С. Н. Списки лицам, Высочайше пожалованным дипломами с гербами на дворянское достоинство Всероссийской империи и Царства Польского. СПб., 1911 г. (руск.)
13. Дворянские роды, внесенные в Гербовник Царства Польского, Высочайше утвержденный первая часть в 10 (22) день октября 1850 г., а вторая в 16 (28) день января 1851 г. // Дворянский адрес-календарь на 1898 год. СПб., 1898 г. [Перечень гербов и фамилий.] (руск.)
14. Польские дворянские фамилии, получившие графский титул (conte) от римских пап // Там же, с. 227 [17 родов.] (руск.)
15. Літоўская метрыка
16. Памятная книжка Могилёвской губернии, 1870—1871 гг. (руск.)
17. «Белоруссiя и Литва (Историческiя судьбы С?веро-Западнаго края), изд. П. Н. Батюшков, тип. тов. „Общественная польза“, г. СПБ, 1890 г.». (руск.)
18. «Свод законов Российской империи», статья № 968 том IX изд. 1899 г. (руск.)
19. Оршанский гербовник // Историко-юридические материалы, извлеченные из актовых книг губерний Витебской и Могилевской, хранящиеся в Центральном Витебском архиве. Витебск, 1900. T. XXVIII. (Ч.2). 167 c. (руск.)
20. «Гербовник всероссийского дворянства», Дурасов В., г. СПб., 1906 г. (руск.)

1. Boniecki Adam Herbarz polski, t. 1-16, Gebethner & Wolff, Warszawa 1905; (польск.)
2. Tadeusz Gajl Herby szlacheckie Rzeczypospolitej Obojga Narodow, Wydawnictwo L&L, Gdansk 2003.; (польск.)
3. Официальный сайт «Российского Дворянского Собрания» Архівавана 3 студзеня 2018. (руск.)
4. «Каждый десятый белорус — шляхтич?» Мария ШПИТАЛЕВА Архівавана 6 снежня 2013. // Обозреватель. 51 (381) от 18.12.2009 г.; (руск.)
5. Артем ДЕНИКИН, «Неизвестная война 1654—1667 гг.» (История Беларуси и Большой Литвы), Аналитическая газета «Секретные исследования» Архівавана 13 ліпеня 2012.; (руск.)
6. Бібліятэка гістарычных артыкулаў, «Невядомая вайна: 1654—1667», Г. Сагановіч;
7. Алексей Лобин «Неизвестная война 1654—1667 гг.», Научно-просветительский журнал «Скепсис»; (руск.)
8. Русско-польская война (1654—1667)(недаступная спасылка); (руск.)
9. Вадим РОСТОВ «ГИБЕЛЬ ЛИТВЫ», Аналитическая газета «Секретные исследования» Архівавана 16 сакавіка 2014.; (руск.)
10. Василь Скобля, «Беларусь: история, личности, менталитет»; (руск.)
11. «ПРЕДКИ МНОГИХ БЕЛОРУСОВ БЫЛИ ЛИТВИНАМИ (40 фактов из первоисточников)» © Литвин 2010 Архівавана 4 студзеня 2014.; (руск.)
12. Административно-территориальное деление Беларуси Архівавана 17 кастрычніка 2015. (руск.)
13. доктор исторических наук, профессор исторического факультета Санкт-Петербургского государственного университета Андрей Юрьевич Дворниченко («Великое княжество Литовское», Александр Гордон, ТВ, 14.12.2009) (руск.)