Чарнаморская дэлегацыя

Чарнаморская дэлегацыя была створана ўвесну 1917 года ва ўмовах развалу арміі і флота па ініцыятыве Галоўнакамандуючага Чарнаморскім флотам адмірала А. В. Калчака для адпраўкі з флота Чорнага мора на Балтыйскі флот, у сухапутныя войскі буйных гарнізонаў і фронту для шыранню здаровага духу чарнаморцаў дзеля агітацыі за захаванне баяздольнасці войскаў і працяг вайны, змагання з паражэнствам і палітычным экстрэмізмам.

Галоўнакамандуючы Чарнаморскім флотам адмірал Калчак, які змагаўся з паражэнчай агітацыяй бальшавікоў, заклікаў пераламаць бягучую тэндэнцыю раскладання арміі і флота, да змены ў лепшы бок духу арміі і ўзнаўлення дысцыпліны ў войску і спынення для дасягнення гэтых цалей «дамарослых рэформаў, заснаваных на ганарлівасці і невуцтве» для працягу змагання на франтах Першай сусветнай вайны. У выніку Калчаку ўдалося падняць дух у флоце, нарадзілася «Чарнаморская дэлегацыя», якая магла б данесці да астатняй краіны ідэі нацыянальнага адзінства ў імя перамогі, дасягнутыя ў Севастопалі высілкамі А. В. Калчака адзінства афіцэрства, матроскай масы і гараджанаў.

Пасля падарожжа ў красавіку 1917 на загад Часовага ўрада ў Петраград, Аляксандр Васільевіч вярнуўся ў Севастопаль. Адразу па вяртанні ў Севастопаль, 25 красавіка ён выступіў на сходзе афіцэраў з дакладам «Становішча нашай узброенай сілы і стасункі з саюзнікамі». Адмірал выступіў на сходзе членаў афіцэрскага саюзу і дэлегатаў арміі, флота і працоўных у самым вялікім будынку горада — цырку Труцы. Аляксандр Васільевіч пачаў з таго, што абмаляваў сумнае становішча арміі і флота:

Армія і флот гінуць, Балтыйскі флот, як узброеная адзінка, перастаў існаваць, у арміі ў любым месцы праціўнік можа прадраць фронт і пачаць наступленне на Петраград і Маскву. Расія стаіць перад пераможным ворагам, адкрытая для яго ўварвання. Фронт развальваецца, і шкурніцкія інтарэсы святкуюць. Наш Чарнаморскі флот — адна з нешматлікіх частак, што захавалі баяздольнасць; на яго накіраваны позіркі ўсёй Расіі. Калі мы не пакінем партыйныя споры, Расія загіне! Чарнаморскі флот павінен выратаваць Радзіму! Разрыў паміж салдатам і афіцэрам вядзе да ўварвання непрыяцеля на рускую зямлю; вораг пройдзе агнём і мячом па нашых родных палях і лясах! Калі мы цяпер кінем свой удзел у вайне, то ўзброім супраць сябе яшчэ і саюзнікаў, лік якіх будзе надзвычай цяжкім. Наша залежнасць будзе ўжо не ад адной Германіі, а, можа, ад цэлага шэрага дзяржаў. Чым жа адплачваць давядзецца нам? Ні для каго не сакрэт, што мы знаходзімся ў самым бядотным становішчы, і давядзецца адплачваць натурай, — тэрыторыяй і нашымі прыроднымі багаццямі. І вось, настае, урэшце, здань падзелу нашага; мы страцім сваю палітычную самастойнасць, страцім свае ўскраіны, урэшце, звернемся ў так званую «Масковію» — цэнтральную дзяржаву, якую прымушаюць рабіць тое, што ім дагодна, але то, што абумаўляла нашу палітычную самастойнасць, — усё будзе ў нас аднята. Какай жа выйсце з гэтага становішча, у якім мы знаходзімся, якое вызначаецца словамі «Бацькаўшчына ў небяспецы»… Першы клопат — гэта аднаўленне духу і баявой моцы тых частак войска і флота, якія яе страцілі, — гэта шлях дысцыпліны і арганізацыі, а для гэтага трэба спыніць неадкладна дамарослыя рэформы, заснаваныя на самаўпэўненасці невуцтва. Цяпер няма часу і магчымасці што-небудзь ствараць, трэба прыняць формы дысцыпліны і арганізацыі ўнутранага жыцця, што ўжо існуюць у нашых хаўруснікаў: я не бачу іншага шляху для прывядзення нашай узброенай сілы з «уяўнага стану ў сапраўдны стан быцця».Гэта ёсць адзіна слушную развязку пытання.

Прамова Галоўнакамандуючага скончылася трыумфам і была сустрэта бурнымі авацыямі слухачоў, якія вынеслі Калчака з залы на руках. Высілкі адмірала Калчака па прадухіленні анархіі, развалу флота давалі свае плады: адміралу атрымалася падняць дух у Чарнаморскам флоце. Галасаванне на прадмет пажаданасці ці непажаданасці прыезду ў Крым Леніна скончылася тым, што з 409 дэлегатаў толькі 20 выказалася ў падтрымку гэтага прыезду, пасля чаго па ўсіх крымскіх гарадах была разаслана дырэктыва пра недапушчальнасць прыезду лідара бальшавікоў.

25 красавіка было прынята рашэнне пра арганізацыю і пасылку дэлегацыі Чарнаморскага флота для прапаганды захавання баяздольнасці войскаў і пераможнага працягу і завяршэння вайны. У вялікую дэлегацыю, што складалася з 210 чалавек, да якіх пазней далучыліся яшчэ 250 матросаў і салдатаў, былі ўлучаны таксама сацыялісты, якія прытрымваліся абарончай арыентацыі.

29 красавіка А. В. Калчаком з Севастопаля была адпраўлена гэта дэлегацыя з чарнаморскіх матросаў і крымскіх працоўных «з мэтай паўплываць на Балтыйскі флот і арміі фронту, каб вялі вайну актыўна пры поўнай напрузе сіл»^[1].

Колькасць дэлегацыі была такая: 28 афіцэраў, 14 кандуктараў, 78 матросаў, 41 салдатаў, 23 працоўных і 6 дэлегатаў ад Саўдэпу. У сярэдзіне мая да дэлегацыі далучыліся яшчэ 100 чалавек.

Грошы на камандзіроўку дэлегацыі былі вылучаны з фонду камандуючага. Адпраўляючы лепшыя свае элементы на фронт, адмірал свядома ішоў на паслабленне абарончай прапаганды на Чорным моры, разумеючы, што лёс Расіі вырашаецца на фронце^[2].

«Чарнаморская дэлегацыя» працавала ў Маскве, Петраграде, Гельсінгфорсе, на Балтыйскам флоце. Яе члены ездзілі на розныя франты Першай сусветнай вайны, іх галоўным заданнем было захаваць баяздольнасць войскаў, спыніць у іх анархію і бальшавіцкую раскладальную паражэнчую агітацыю. Яны выступалі ў дзейных частках арміі і флота, натхняючы салдатаў, часта самі ішлі ў бой і гінулі.

Генерал Вярхоўскі такімі словамі апісваў працу дэлегацыі:

Людзі, якія едуць, поўныя гарачай любові да радзімы, поўныя жадання змыць тую ганьбу здрады, якая зараз навісла над намі. Яны поўныя рашучасці ісці ў атаку з першымі штурмуючымі лініямі, каб сваім прыкладам запаліць запал і захапіць маладушных.

Праца дэлегацыі зажыла шырокую знакамітасць, сама дэлегацыя выканала шмат у чым ускладзеныя на яе адміралам Калчаком, а таксама ўскосна паслужыла шыранню інфармацыі пра пагляды і дзеянні самага адмірала Калчака па ўсёй Рускай арміі.

Паводле сведчання Лукіна, камандзіроўкі на фронт членаў «Чарнаморскай дэлегацыі» выглядалі такім чынам:

З'яўленне ў акопах невядомых і нябачаных дагэтуль салдатамі фронту людзей у сініх каўнярах і георгіеўскіх стужках на фуражках зрабіла агаламшальнае ўражанне. Забытае імя — Расія панеслася па акопах.

Адмірал Калчак у справе змагання з паражэнствам і развалам арміі і флота не абмяжоўваўся вылучна парывам матроскай масы. Яго пагляды на метады прапаганды дэманструе таксама гісторыя залічанага ў Чарнаморскі флот прыблізна ў дзень стварэння «Чарнаморскай дэлегацыі» агента Калчака — матроса 2-ой стацці «рэвалюцыйнага абаронцы» Фёдара Баткіна — георгіеўскага кавалера, адважнага і адважнага салдата, які ўзначаліў «Чарнаморскую дэлегацыю»^[2] і адправіўся ў Петраград разам з ёй.

• Кручинин А. С. Адмирал Колчак: жизнь, подвиг, память / Андрей Кручинин. — М.: АСТ: Астрель: Полиграфиздат, 2010. — 538, [6]с.: ил. ISBN 978-5-17-063753-9 (АСТ), ISBN 978-5-271-26057-5 (Астрель), ISBN 978-5-4215-0191-6 (Полиграфиздат)
• Плотников И.Ф. Александр Васильевич Колчак. Жизнь и деятельность. Ростов н/Д.: изд-во «Феникс», 1998. — 320 с.
• [1] Архівавана 5 сакавіка 2016.
• Колчак Александр Васильевич(недаступная спасылка)