សង្គ្រាមលោកលើកទី១
សង្គ្រាមលោកលើកទី១ គឺជាជម្លោះជាអន្តរជាតិរវាងប្រទេសជាច្រើនក្នុងពិភពលោក ដែលចាប់ផ្ដើមនៅថ្ងៃទី ២៨ កក្កដា ១៩១៤ និងបញ្ចប់វិញនៅថ្ងៃទី ១១ វិច្ឆិកា ១៩១៨។ សង្គ្រាមនេះមានការចូលរួមពីប្រទេសភាគច្រើននៅទ្វីបអឺរ៉ុប និងប្រទេសមួយចំនួនទៀតដូចជាសហរដ្ឋអាមេរិកជាដើម ហើយក៏មានឆាកប្រយុទ្ធនៅតំបន់មជ្ឈិមបូព៌ា អាហ្វ្រិក និងផ្នែកខ្លះនៃអាស៊ីផងដែរ។ វាគឺជាសង្គ្រាមមួយដែលមានផលវិបាកខ្លាំងបំផុតក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្រ ដែលមានទាហានប្រមាណ ៩ លាននាក់ស្លាប់ក្នុងការប្រយុទ្ធ និងមានជនស៊ីវិលប្រមាណ ៥ លាននាក់ទៀតបានស្លាប់ដោយសារការសម្លាប់ដោយទាហានសត្រូវ ការទម្លាក់គ្រាប់បែក ជំងឺ និងការអត់ឃ្លានជាដើម។[៤] អំពើប្រល័យពូជសាសន៍ដែលប្រព្រឹត្តឡើងដោយពួកអូតូម៉ង់ និងជំងឺផ្ដាសាយអេស្ប៉ាញក្នុងឆ្នាំ ១៩១៨ ដែលរីករាលដាលកាន់តែខ្លាំងដោយសារការធ្វើបម្លាស់ទីរបស់កងទ័ព បានធ្វើឱ្យមនុស្សជាច្រើនលាននាក់លើពិភពលោកបានបាត់បង់ជីវិតថែមទៀត។[៥][៦] មុនឆ្នាំ ១៩១៤ ប្រទេសមហាអំណាចអឺរ៉ុប ត្រូវបានបែងចែកជាពីរគឺ ទ្រីបអង់តង់មានបារាំង រុស្សី និងអង់គ្លេសជាសមាជិក និង ទ្រីបលីសមានសមាជិកអាល្លឺម៉ង់ អូទ្រីស-ហុងគ្រី និង អ៊ីតាលី។ នៅថ្ងៃទី ២៨ ខែមិថុនា ឆ្នាំ ១៩១៤ រជ្ជទាយាទនៃអូទ្រីស-ហុងគ្រីហ្វ្រង់ស្វ័រ ហ្វែឌីណង់ ត្រូវបានធ្វើឃាតដោយជនជាតិស៊ែប៊ីម្នាក់ឈ្មោះហ្កាវ្រីឡូ ព្រីនស៊ីប។ ព្រឹត្តិការណ៍នេះបង្កឱ្យមានភាពតានតឹងយ៉ាងខ្លាំងនៅតំបន់បាល់កង់។ នៅថ្ងៃទី ២៨ ខែកក្កដា ឆ្នាំ ១៩១៤ អូទ្រីស-ហុងគ្រីបានប្រកាសសង្គ្រាមលើស៊ែប៊ី ដែលជាសម្ព័ន្ធមិត្តរបស់រុស្ស៊ី។ ត្រឹមថ្ងៃទី ៤ ខែកក្កដា ប្រទេស អាល្លឺម៉ង់ បារាំង និង អង់គ្លេស បានចូលរួមក្នុងសង្គ្រាម។ នៅខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ ១៩១៤ ចក្រភពអូតូម៉ង់ អាល្លឺម៉ង់ និង អូទ្រីស-ហុងគ្រី បានបង្កើតជាកម្លាំងកណ្ដាល ហើយនៅថ្ងៃទី ២៦ ខែមេសា ឆ្នាំ ១៩១៥ អ៊ីតាលី បានចូលរួមជាមួយចក្រភពអង់គ្លេស បារាំង រុស្ស៊ី និងស៊ែប៊ីបង្កើតជាកម្លាំងសម្ព័ន្ធមិត្តក្នុងសង្គ្រាមលោកលើកទី ១។ បុព្វហេតុនៃសង្គ្រាមព្រឹត្តិការណ៍ ដែលគេសន្មតថាជាបុព្វហេតុនាំឲ្យផ្ទុះសង្គ្រាមលោកលើកទី១ គឺការធ្វើឃាតលើព្រះអង្គម្ចាស់ហ្វ្រង់ ហ្វែរឌីណង់ រជ្ជទាយាទ នៃចក្រភពអូទ្រីស-ហុងគ្រី ដោយនិស្សិតស៊ែប៊ីបូស្នី ហ្កាវរីឡូ ព្រីនស៊ីប (Gavrilo Princip) មកពីក្រុម (Black Hand ដែលគាំទ្រជាតិនិយមស៊ែបី) កាលពីថ្ងៃទី២៨ ខែមិថុនា ឆ្នាំ១៩១៤ នៅតាមដងវិថីមួយនៃទីក្រុងសារាយេវ៉ូ។ ជាប្រតិកម្មតបនឹងព្រឹត្តិការណ៍នេះ នៅថ្ងៃទី ២៣ ខែកក្កដា ឆ្នាំ១៩១៤ ប្រទេសអូទ្រីស-ហុងគ្រី បានដាក់ឱសានវាទ បង្ខំឲ្យរាជាណាចក្រស៊ែប៊ី ចាប់ឃាតករឲ្យបាន ប្រសិនបើមិនដូច្នេះទេ សង្គ្រាមនឹងផ្ទុំឡើង។ ទីបំផុតទៅ ប្រទេសអូទ្រីស-ហុងគ្រី បានប្រកាសសង្គ្រាមជាមួយស៊ែបី នៅថ្ងៃទី២៨ ខែកក្កដា ឆ្នាំ១៩១៤។ ចក្រភពរុស្ស៊ី បានប្រកាសការពារស៊ែប៊ីទល់នឹងអូទ្រីស-ហុងគ្រី។ ជាការឆ្លើយតបវិញ ចក្រភពអាល្លឺម៉ង់បានប្រកាសសង្គ្រាមជាមួយរុស្ស៊ី នៅថ្ងៃទី០១ ខែសីហា ឆ្នាំ១៩១៤ និង ថ្ងៃទី០៣ ខែសីហា ឆ្នាំ១៩១៤ ជាមួយបារាំង ហើយកងទ័ពអាល្លឺម៉ង់បានចាប់ផ្ដើមវាយលុកចូលប្រទេសបារាំងដោយឆ្លងកាត់ប្រទេសអព្យាក្រឹតបែលហ្សិក។ ចក្រភពអង់គ្លេស បានទាមទារឲ្យអាល្លឺម៉ង់គោរពអព្យាក្រឹតភាពបែលហ្សិក តែមិនបានទទួលចម្លើយ ចក្រភពអង់គ្លេសក៏ប្រកាសសង្គ្រាមជាមួយអាល្លឺម៉ង់ នៅថ្ងៃទី០៤ ខែសីហា ឆ្នាំ១៩១៤។ ដំបូងឡើយ សង្គ្រាមនេះមានលក្ខណៈជាសង្គ្រាមនៅទ្វីបអឺរ៉ុបប៉ុណ្ណោះ តែក្រោយមកមានប្រទេសជាច្រើនទៀតបានចូលរួមក្នុងសង្គ្រាមជាបន្តបន្ទាប់ ហេតុនេះហើយសង្គ្រាមនេះបានរាលដាលពីសង្គ្រាមទ្វីបអឺរ៉ុប ទៅជាសង្គ្រាមលោកតែម្ដង។ ទិសដៅនៃការចូលរួមសង្គ្រាម
សរុបទៅ សង្គ្រាមនេះគឺជាសង្គ្រាមចក្រពត្តិ ប្រកបដោយភាពអយុត្តិធម៌ទាំងសងខាង។ មានតែ ប្រទេសស៊ែប៊ី និងបែលហ្សិកប៉ុណ្ណោះដែលប្រយុទ្ធតស៊ូ ដើម្បីការពារជាតិ។ អ្នកទទួលខុសត្រូវនៅក្នុងសង្គ្រាមនេះគឺភាគីទាំងសងខាង តែមេភ្លើងគឺចេញពីចក្រភពអាល្លឺម៉ង់ និង អូទ្រីស-ហុងគ្រី។ ឯកសារយោង
|
||||||||||||||||||||||||||||||||
Portal di Ensiklopedia Dunia
