မနောဒွါရာဝဇ္ဇန်း

တစ်စိတ်တစ်ပိုင်း ဖော်ပြချက်
ဗုဒ္ဓဘာသာ
သမိုင်း ဗုဒ္ဓဝင် ဂေါတမဗုဒ္ဓ သင်္ဂါယနာများ
ဓမ္မ\ ဝိနယ သစ္စာလေးပါး ခန္ဓာငါးပါး အနိစ္စ ဒုက္ခ အနတ္တ ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒ် မဇ္ဈိမပဋိပဒါ သုညတ ကံ သံသရာ ၃၁-ဘုံ
ဗုဒ္ဓဘာသာ ကျမ်းစာများ တိပိဋက ပိဋကတ် သုံးပုံ ဝိနည်းပိဋကတ် သုတ်ပိဋကတ် အဘိဓမ္မာပိဋကတ်
ကျင့်စဉ်များ ရတနာသုံးပါး ဗုဒ္ဓ ဓမ္မ သံဃာ သီတင်းသီလ ငါးပါးသီလ ရှစ်ပါးသီလ ကိုးပါးသီလ ပါရမီ သမထ ဝိပဿနာ သတိပဋ္ဌာန် ဓုတင် ကမ္မဋ္ဌာန်း ဒုက္ကရစရိယာ
နိဗ္ဗာန် ပုထုဇဉ် ကိုရင် ရဟန်း သောတာပန် သကဒါဂါမ် အနာဂါမ် ရဟန္တာ ဧတဒဂ် ဘုရား
Traditions ထေရဝါဒ မဟာယာန တန္တရ တိဘက်ဗုဒ္ဓဘာသာ
နိုင်ငံအလိုက် ဗုဒ္ဓဘာသာ ကမ္ဘောဒီးယား ကိုရီးယား ဂျပန် တရုတ် တိဗက် ထိုင်း ထိုင်ဝမ် ဗီယက်နမ် ဘူတန် မြန်မာ မွန်ဂိုးလီးယား ရုရှား လာအို သီရိလင်္ကာ အိန္ဒိယ
ရှု ပြော ပြင်

မနောဒွါရာဝဇ္ဇန်းဟူသည် "မနောဒွါရ" (စိတ်တံခါး) နှင့် "အာဝဇ္ဇန" (ဆင်ခြင်ခြင်း၊ အာရုံပြုခြင်း) ဟူသော ပုဒ်နှစ်ခုကို ပေါင်းစပ်ထားခြင်းဖြစ်ပြီး၊ မနောဒွါရ၌ ထင်လာသော အာရုံကို ဆင်ခြင်တတ်သောစိတ်ဟု အဓိပ္ပာယ်ရသည်။ ဤစိတ်သည် ဘဝင်စိတ်အစဉ် ပြတ်တောက်ပြီးနောက် ဝီထိစိတ်များ စတင်ဖြစ်ပေါ်သည့်အခါ မနောဒွါရဝီထိ၏ အစ၌ အာရုံသို့ ဦးစွာညွတ်ကိုင်းပေးသော စိတ်ဖြစ်သည်။^[၁]

၎င်းသည် စေတသိက်တို့၏ သဘာဝအရ ဥပေက္ခာသဟဂုတ် အဟိတ် ကိရိယမနောဝိညာဏဓာတ်ဟု ခေါ်သည်။

• ဥပေက္ခာသဟဂုတ်: လျစ်လျူရှုသော ဝေဒနာ (ဥပေက္ခာဝေဒနာ) နှင့် အတူဖြစ်သောစိတ်။
• အဟိတ်: ဟိတ်ခြောက်ပါး (လောဘ၊ ဒေါသ၊ မောဟ၊ အလောဘ၊ အဒေါသ၊ အမောဟ) တို့နှင့် မယှဉ်သောစိတ်။
• ကိရိယာ: ကုသိုလ်ကံ၊ အကုသိုလ်ကံလည်းမဟုတ်၊ ထိုကံတို့၏ အကျိုးဝိပါက်လည်းမဟုတ်ဘဲ အပြုအမူမျှသာဖြစ်သောစိတ် (ရဟန္တာအရှင်မြတ်တို့၏ သန္တာန်၌ဖြစ်သော ကုသိုလ်အလားတူစိတ်မျိုး၊ သို့မဟုတ် အာရုံကို ဆင်ခြင်ရုံသက်သက်ဖြစ်သောစိတ်)။
• မနောဝိညာဏဓာတ်: စိတ်အသိဓာတ်တစ်မျိုး။

အာရုံခြောက်ပါး (သဠာရမ္မဏ) ကို ယေဘုယျအားဖြင့် ဖွင့်ဆိုထားသည်မှာ ^[၂]-

1. လက္ခဏာ: အာရုံ (၆)ပါးကို သိခြင်း၊ ရယူခြင်းသဘော။
2. ရသ: မနောဒွါရ၌ ထင်လာသော အာရုံကို ဆင်ခြင်ခြင်း (ကိစ္စ)။
3. ပစ္စုပဋ္ဌာန်: မနောဒွါရ၌ ထင်လာသော အာရုံကို ဆင်ခြင်တတ်သော သဘောတရား (အဖြစ် ယောဂီ၏ဉာဏ်၌ ထင်လာခြင်း)။
4. ပဒဋ္ဌာန်: ဘဝင်အယဉ် ကင်းချုပ်ခြင်း၊ ချုပ်ပျက်သွားခြင်း (ဘဝင်္ဂုပစ္ဆေဒ)။

ဉာဏ်နုသူများ နားလည်လွယ်စေရန် ရူပါရုံကို အာရုံပြု၍ဖြစ်သော မနောဒွါရာဝဇ္ဇန်းကို ပုံစံထုတ်၍ ပြရလျှင်-

1. လက္ခဏာ: ရူပါရုံကို သိခြင်း၊ ရယူခြင်းသဘော။
2. ရသ: မနောဒွါရ၌ထင်လာသော ရူပါရုံကို (ရှေးရှုကျရောက်လာသော ရူပါရုံကို) ဆင်ခြင်ခြင်း။
3. ပစ္စုပဋ္ဌာန်: မနောဒွါရ၌ထင်လာသော ရူပါရုံကို ဆင်ခြင်တတ်သော သဘောတရား။
4. ပဒဋ္ဌာန်: ဘဝင်အယဉ် ကင်းချုပ်ခြင်း၊ ချုပ်ပျက်သွားခြင်း။

(ဤမနောဒွါရာဝဇ္ဇန်း၌ ယှဉ်ဖက် သမ္ပယုတ်နာမ်တရား (၁၂)လုံး ရှိပါသည်။)

အာရုံတစ်ခုကို သိမြင်မှုဖြစ်စဉ် (ဝီထိ) များစွာတွင် မနောဒွါရာဝဇ္ဇန်းသည် အရေးပါသော အခန်းကဏ္ဍမှ ပါဝင်သည်။ ဥပမာ- အဆင်းရူပါရုံကို သိရာ၌-

1. ပထမဦးစွာ ပစ္စုပ္ပန်ရူပါရုံကို သိသော စက္ခုဒွါရဝီထိ ဖြစ်သည်။
2. ထို့နောက် ထိုစက္ခုဒွါရဝီထိက ယူထားသော အတိတ်ရူပါရုံကို သိသော တဒနုဝတ္တက မနောဒွါရဝီထိ ဖြစ်သည်။ (ဤဝီထိ၏ အစတွင် မနောဒွါရာဝဇ္ဇန်း ပါဝင်သည်။)
3. ထို့နောက် မြင်ပြီးသော အတိတ်ရူပါရုံကို "ညို၏၊ ဝါ၏" စသည်ဖြင့် ပိုင်းခြားနိုင်သော သုဒ္ဓမနောဒွါရဝီထိများ ဆက်ဖြစ်သည်။
4. ထိုသို့ ပိုင်းခြားပြီးသော ရူပါရုံကိုစွဲ၍ "ယောက်ျား၊ မိန်းမ၊ အိုး" စသည့် သင်္ကေတ (ပညတ်) အတိုင်း သိသော သုဒ္ဓမနောဒွါရဝီထိများ ဖြစ်သည်။
5. ပဉ္စမမြောက် မနောဒွါရဝီထိကျမှ "ယောက်ျား၊ မိန်းမ" စသည့် အတ္ထပညတ်ကို ပိုင်နိုင်စွာ ဆုံးဖြတ်နိုင်ပြီး ကြည်ညိုခြင်း၊ တပ်မက်ခြင်း စသည်ဖြစ်လာသည်။ ဤနောက်ပိုင်း မနောဒွါရဝီထိများတွင် မနောဒွါရာဝဇ္ဇန်းနှင့် ဇောစိတ်များ၌ ယှဉ်သော အဓိမောက္ခစေတသိက် (ဆုံးဖြတ်ခြင်း) ၏ စွမ်းအင်သည် အလွန်မြင့်မားလာသည်။

မနောဒွါရာဝဇ္ဇန်းစိတ်သည် ယောနိသောမနသိကာရ (သင့်တင့်မှန်ကန်သော နှလုံးသွင်းမှု) နှင့် အယောနိသောမနသိကာရ (မသင့်မတင့် မှားယွင်းသော နှလုံးသွင်းမှု) တို့၌ ဇောစိတ်များနှင့် အလားတူ စွမ်းဆောင်နိုင်သည်။

• အကုသိုလ်ဇောများက အာရုံကို နိစ္စ၊ သုခ၊ အတ္တ၊ သုဘ စသည်ဖြင့် အယောနိသောမနသိကာရ အားဖြင့် နှလုံးသွင်းသကဲ့သို့၊ ထိုဇောတို့၏ရှေ့မှ မနောဒွါရာဝဇ္ဇန်းကလည်း အလားတူ နှလုံးသွင်းတတ်၊ ဆုံးဖြတ်တတ်သည်။
• ထိုအတူ ဝိပဿနာဇောများက သင်္ခါရတရားတို့ကို အနိစ္စ၊ ဒုက္ခ၊ အနတ္တ၊ အသုဘ စသည်ဖြင့် ယောနိသောမနသိကာရ အားဖြင့် နှလုံးသွင်းသကဲ့သို့၊ ထိုဇောတို့၏ရှေ့မှ မနောဒွါရာဝဇ္ဇန်းကလည်း အလားတူ နှလုံးသွင်းတတ်၊ ဆုံးဖြတ်တတ်သည်။

ထို့ကြောင့် မနောဒွါရာဝဇ္ဇန်းသည် အာရုံကို ဆင်ခြင်ရုံသာမက (မှားသည်ဖြစ်စေ၊ မှန်သည်ဖြစ်စေ) ဆုံးဖြတ်မှုလည်း ပြုလုပ်တတ်သည်ဟု မှတ်ရမည်။

အဋ္ဌကထာဆရာတော်က မနောဒွါရာဝဇ္ဇန်းစိတ်ကို "မဟာဂဇစိတ်" ဟု ဆင်ပြောင်ကြီးနှင့် ဥပမာပေးထားပါသည်-^[၃]

• ဤစိတ်သည် ဘုံသုံးပါးရှိ စိတ်ရှိသတ္တဝါအားလုံးနှင့် ဆက်ဆံပြီး၊ မဖြစ်သော သတ္တဝါဟူ၍ မရှိ။
• ပဉ္စဒွါရ၌ (ပဉ္စဒွါရာဝဇ္ဇန်းအမည်ဖြင့်) ဝုဋ္ဌော (ဆုံးဖြတ်ခြင်း) ကိစ္စ၊ မနောဒွါရ၌ အာဝဇ္ဇန်း (ဆင်ခြင်ခြင်း) ကိစ္စကို ဆောင်ရွက်သည်။
• သဗ္ဗညုတဘုရားရှင်တို့နှင့်သာ ဆက်ဆံသော အသာဓာရဏဉာဏ်တော် (၆) ပါးသည်ပင်လျှင် ဤမနောဒွါရာဝဇ္ဇန်းက ယူပေးအပ်သော အာရုံကိုသာ အာရုံယူနိုင်ကြသည်။
• ဤစိတ်၏ အာရုံမပြုနိုင်သော တရားဟူ၍ မရှိသလောက်ရှားပါးသည်။
• "သဗ္ဗညုတဉာဏ်မဟုတ်ဘဲ သဗ္ဗညုတဉာဏ်နှင့် အလားတူသောတရားကား အဘယ်နည်း" ဟုမေးလျှင် "ဤမနောဒွါရာဝဇ္ဇန်းစိတ်တည်း" ဟု ဖြေဆိုရမည် ဖြစ်ကြောင်း ဖွင့်ဆိုထားသည်။

ဆင်ပြောင်ကြီးသည် အားကြီးသကဲ့သို့၊ ဤမနောဒွါရာဝဇ္ဇန်းစိတ်သည်လည်း သဗ္ဗညုတဉာဏ်တော်မြတ်ကြီး၏ ရှေ့သွားဖြစ်၍ အလုံးစုံကို အာရုံပြုနိုင်စွမ်းရှိသောကြောင့် အားကောင်းလှသည်ဟု ဆိုလိုပါသည်။

မနောဒွါရာဝဇ္ဇန်းစိတ်သည် အခြေခံကျပြီး အလွန်စွမ်းပကားကြီးသော စိတ်တစ်မျိုးဖြစ်သည်။ ၎င်းသည် မနောဒွါရ၌ အသိစိတ်အစဉ်ကို စတင်ပေးပြီး၊ အာရုံအမျိုးမျိုးကို ယူနိုင်စွမ်းရှိကာ၊ လောကီအသိပညာမှစ၍ ဝိပဿနာဉာဏ်စဉ်များအထိ အရေးပါသော အခန်းကဏ္ဍမှ ပါဝင်နေသည်။ ၎င်း၏ ကျယ်ပြန့်သော အာရုံယူနိုင်စွမ်းကြောင့် ဆင်ပြောင်ကြီးနှင့် နှိုင်းယှဉ်တင်စားခြင်း ခံရသည်။^[၄]

• ဝီကီရင်းမြစ်ရှိ မနောဒွါရာဝဇ္ဇန်း နှင့်ပတ်သက်သမျှများ