သဒ္ဒါရုံ

(သဒ္ဒါရုံ - အသံအာရုံ၊ ကြားစရာအာရုံ) အကြောင်းကို အဘိဓမ္မာနှင့် တရားရှုမှတ်မှု ရှုထောင့်မှ အောက်ပါအတိုင်း ရှင်းလင်းတင်ပြနိုင်ပါသည်-

သဒ္ဒါရုံ၏ လက္ခဏာစသည် လေးမျိုး (လက္ခဏာဒိ စတုက္က)

လက္ခဏာ (သဘာဝ အမှတ်အသား): သောတပသာဒ (နားအကြည်ဓာတ်) ကို ထိခိုက် ရိုက်ခတ်ခြင်း သဘော။
ရသ (ကိစ္စ၊ အလုပ်): သောတဝိညာဏ် (ကြားသိစိတ်) ၏ အာရုံဖြစ်ခြင်း ကိစ္စ (အာရမ္မဏပစ္စည်း အဖြစ် ကျေးဇူးပြုခြင်း)။
ပစ္စုပဋ္ဌာန် (ထင်ရှားလာပုံ၊ အကျိုး): သောတဝိညာဏ်၏ ကျက်စားရာ အာရုံ (စားကျက်) ဖြစ်ခြင်း သဘော။
ပဒဋ္ဌာန် (နီးသော အကြောင်း): မိမိ (သဒ္ဒါရုံ) ဖြစ်ပေါ်ရာ မှီရာ မဟာဘုတ် ဓာတ်ကြီးလေးပါး (ဥပမာ- စိတ်ကြောင့်ဖြစ်သော အသံဖြစ်လျှင် စိတ္တဇကလာပ်ရှိ မဟာဘုတ်၊ ဥတုကြောင့်ဖြစ်သော အသံဖြစ်လျှင် ဥတုဇကလာပ်ရှိ မဟာဘုတ်)။

သဒ္ဒါရုံ အမည်ရခြင်း

"သပ္ပတီတိ သဒ္ဒေါ" - ရွတ်ဆိုအပ်သောကြောင့်၊ အသံပြုအပ်သောကြောင့် သဒ္ဒ မည်၏။
တစ်နည်းအားဖြင့်၊ မိမိဖြစ်ကြောင်း အကြောင်းတရားများက နားဖြင့် ကြားသိနိုင်သော အဖြစ်သို့ ရောက်အောင် ဆောင်ပို့အပ်သောကြောင့် သဒ္ဒ မည်၏။
ဆိုလိုရင်းမှာ သောတဝိညာဏ်၏ အာရုံဖြစ်သော သက်ရှိသက်မဲ့ အသံအားလုံးသည် သဒ္ဒါရုံ ဖြစ်သည်။^[၁]

သဒ္ဒါရုံနှင့် စိတ်ဖြစ်စဉ် (ဝီထိ)

သဒ္ဒါရုံသည် သောတပသာဒနှင့် ဘဝင်မနောဓာတ်ကို တိုက်ခတ်သောအခါ သောတဒွါရဝီထိ (ကြားသိစိတ် ဖြစ်စဉ်) နှင့် ထိုသဒ္ဒါရုံကိုပင် ဆက်လက် အာရုံယူသော မနောဒွါရဝီထိ (စိတ်အစဉ်) များ ဖြစ်ပေါ်လာသည်။
သောတဒွါရဝီထိ: ပဉ္စဒွါရာဝဇ္ဇန်း၊ သောတဝိညာဏ်၊ သမ္ပဋိစ္ဆိုင်း၊ သန္တီရဏ၊ ဝုဋ္ဌော၊ ဇော (၇) ကြိမ်၊ တဒါရုံ (၂) ကြိမ် (အတိမဟန္တာရုံဝီထိ ဥပမာ)။
မှီရာဝတ္ထု: သောတဝိညာဏ်သည် နားအတွင်းရှိ သောတပသာဒရုပ်ကို မှီ၍ဖြစ်ပြီး၊ ကြွင်းသော ဝီထိစိတ်များ (ပဉ္စဒွါရာဝဇ္ဇန်း၊ သမ္ပဋိစ္ဆိုင်း စသည်နှင့် မနောဒွါရဝီထိစိတ်များ) သည် ဟဒယဝတ္ထုရုပ်ကို မှီ၍ ဖြစ်သည်။

တရားရှုမှတ်ရာတွင် သဒ္ဒါရုံကို ရှုမှတ်ပုံ

ကုသိုလ်ဖြစ်အောင် ရှုမှတ်ခြင်း:

သောတပသာဒနှင့် ဘဝင်မနောဓာတ်ကို ပူးတွဲသိမ်းဆည်းပါ။
ကြားရသော အသံကို အာရုံယူ၍ ယောနိသောမနသိကာရ (သင့်လျော်သော နှလုံးသွင်းမှု) ဖြင့် "ဤသည်မှာ အသံမျှသာ (သဒ္ဒါရုံ)"၊ "ရုပ်တရားမျှသာ"၊ "မမြဲ (အနိစ္စ)"၊ "ဆင်းရဲခြင်း (ဒုက္ခ)"၊ "အတ္တမဟုတ် (အနတ္တ)"၊ "မတင့်တယ် (အသုဘ)" ဟု ရှုမှတ်ပါ။ ဤသို့ ရှုမှတ်လျှင် ကုသိုလ်ဇောများ ဖြစ်ပေါ်လာမည်။
မိမိ အသက်ရှူသံကဲ့သို့သော အသံကို ရှုမှတ်လိုပါက ထိုအသံဖြစ်ပေါ်ရာ (ဥပမာ- ဝင်လေထွက်လေ) ရှိ သဒ္ဒနဝက ကလာပ် စသည်တို့ကို ဓာတ်ခွဲ၍ အသံ၏ ပရမတ်သဘောကို သိမြင်အောင် ရှုမှတ်ပါ။

အကုသိုလ်ဖြစ်စဉ်ကို ရှုမှတ်ခြင်း (ဝိပဿနာအတွက်):

သောတပသာဒနှင့် ဘဝင်မနောဓာတ်ကို ပူးတွဲသိမ်းဆည်းပါ။
နှစ်သက်ဖွယ် (ဣဋ္ဌ) သို့မဟုတ် မနှစ်သက်ဖွယ် (အနိဋ္ဌ) အသံကို အာရုံယူပါ။
အယောနိသောမနသိကာရ (မသင့်လျော်သော နှလုံးသွင်းမှု) ဖြင့် (ရူပါရုံလိုင်း၌ ပြခဲ့သည့်အတိုင်း) တပ်မက်ခြင်း၊ စိတ်ဆိုးခြင်း၊ မာန်တက်ခြင်း၊ ယုံမှားခြင်း စသည်ဖြစ်အောင် နှလုံးသွင်းကြည့်ပါက လောဘ၊ ဒေါသ၊ မောဟ ဇောများ အသီးသီး ဖြစ်ပေါ်လာမည်။ ယင်းအကုသိုလ်စိတ် ဖြစ်စဉ်များကိုလည်း ဖြစ်ပုံအတိုင်း သိရှိအောင် ရှုမှတ်နိုင်သည်။^[၂]

အသံ ဖြစ်ပေါ်စေသော ရုပ်ကလာပ် အမျိုးအစားများ

အဇ္ဈတ္တ (အတွင်းသန္တာန်):

အသက်ရှူသံ စသည် (စိတ်ကြောင့်ဖြစ်): သဒ္ဒနဝကကလာပ် သို့မဟုတ် သဒ္ဒလဟုတာဒိ ဒွါဒသကကလာပ်။
စကားပြောသံ (စိတ်ကြောင့်ဖြစ်): ဝစီဝိညတ္တိ ဒသကကလာပ် သို့မဟုတ် ဝစီဝိညတ္တိ သဒ္ဒလဟုတာဒိ တေရသကကလာပ်။
ဝမ်းဗိုက်အော်သံ စသည် (ဥတုကြောင့်ဖြစ်): ဥတုဇ သဒ္ဒနဝကကလာပ်။

ဗဟိဒ္ဓ (အပြင်):

သက်ရှိ: အထက်ပါ (၃) မျိုးအတိုင်း ဖြစ်နိုင်သည်။
သက်မဲ့ (မိုးချုန်းသံ၊ လေတိုက်သံ): ဥတုဇ သဒ္ဒနဝကကလာပ်။^[၃]

အပြင်အသံများကို ရှုမှတ်နည်း

အသံလာရာ၊ ဖြစ်ပေါ်ရာ အရပ်ကို ဉာဏ်အလင်းရောင်ဖြင့် အာရုံပြု၍ ထိုနေရာရှိ ဓာတ်ကြီးလေးပါးကို ရှုပါ။ ရုပ်ကလာပ်များကို တွေ့မြင်သောအခါ ဓာတ်ခွဲ၍ အသံဖြစ်စေသော ကလာပ် (ဥပမာ- မိုးချုန်းသံအတွက် ဥတုဇ သဒ္ဒနဝကကလာပ်) ကို သိမြင်အောင် ရှုမှတ်ပါ။