ਪਰਮਵੀਰ ਚੱਕਰ

ਪਰਮਵੀਰ ਚੱਕਰ
ਪਰਮਵੀਰ ਚੱਕਰ ਅਤੇ ਇਸਦਾ ਰਿਬਨ
ਕਿਸਮ	ਫੌਜੀ ਪੁਰਸਕਾਰ
ਦੇਸ਼	ਭਾਰਤ
ਵੱਲੋਂ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ	ਭਾਰਤ ਦਾ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ
ਪੋਸਟ-ਨਾਮਜ਼ਦ	PVC
ਸਥਿਤੀ	ਕਿਰਿਆਸ਼ੀਲ
ਸਥਾਪਿਤ	26 ਜਨਵਰੀ 1950; 75 ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ (1950-01-26)
ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ	3 ਨਵੰਬਰ 1947[lower-alpha 1]
ਆਖਰੀ ਵਾਰ	7 ਜੁਲਾਈ 1999
ਕੁੱਲ	21
ਮਰਨ ਉਪਰੰਤ ਦਿੱਤੇ	14
ਕੁੱਲ ਪ੍ਰਾਪਤਕਰਤਾ	21
Precedence
ਅਗਲਾ (ਉੱਚਾ)	ਭਾਰਤ ਰਤਨ
ਬਰਾਬਰ	ਅਸ਼ੋਕ ਚੱਕਰ[lower-alpha 2][3][4]
ਅਗਲਾ (ਹੇਠਲਾ)	ਪਦਮ ਵਿਭੂਸ਼ਨ[lower-alpha 3]

ਪਰਮਵੀਰ ਚੱਕਰ (ਪੀਵੀਸੀ) ਭਾਰਤ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਚੀ ਫੌਜੀ ਸਜਾਵਟ ਹੈ, ਜੋ ਜੰਗ ਦੇ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਬਹਾਦਰੀ ਦੇ ਵਿਲੱਖਣ ਕੰਮਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਿਤ ਕਰਨ ਲਈ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।^[5][6] ਪਰਮਵੀਰ ਚੱਕਰ ਦਾ ਅਨੁਵਾਦ "ਅੰਤਮ ਬਹਾਦਰ ਦੇ ਚੱਕਰ" ਵਜੋਂ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਇਹ ਪੁਰਸਕਾਰ "ਦੁਸ਼ਮਣ ਦੀ ਮੌਜੂਦਗੀ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਬਹਾਦਰੀ" ਲਈ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਜਨਵਰੀ 2018 ਤੱਕ ^[update], ਇਹ ਮੈਡਲ 21 ਵਾਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ 14 ਮਰਨ ਉਪਰੰਤ ਸਨ ਅਤੇ 16 ਭਾਰਤ-ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਸੰਘਰਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਕਾਰਨ ਪੈਦਾ ਹੋਏ ਸਨ।^[7] 21 ਪੁਰਸਕਾਰ ਜੇਤੂਆਂ ਵਿੱਚੋਂ 20 ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਹਵਾਈ ਸੈਨਾ ਦਾ ਹੈ। ਮੇਜਰ ਸੋਮਨਾਥ ਸ਼ਰਮਾ ਪਹਿਲੇ ਪ੍ਰਾਪਤਕਰਤਾ ਸਨ। ਭਾਰਤ ਦੀਆਂ ਕਈ ਰਾਜ ਸਰਕਾਰਾਂ ਅਤੇ ਨਾਲ ਹੀ ਕੇਂਦਰ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਮੰਤਰਾਲਿਆਂ ਨੇ ਪੀਵੀਸੀ (ਜਾਂ ਪ੍ਰਾਪਤਕਰਤਾ ਦੀ ਮੌਤ ਦੇ ਮਾਮਲੇ ਵਿੱਚ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰਕ ਮੈਂਬਰਾਂ) ਦੇ ਪ੍ਰਾਪਤਕਰਤਾਵਾਂ ਨੂੰ ਭੱਤੇ ਅਤੇ ਇਨਾਮ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤੇ ਹਨ।

ਅਜੋਕੇ ਭਾਰਤੀ ਬਹਾਦਰੀ ਪੁਰਸਕਾਰਾਂ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ ਈਸਟ ਇੰਡੀਆ ਕੰਪਨੀ ਦੇ ਸ਼ਾਸਨ ਤੋਂ ਦੇਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਜਦੋਂ 1834 ਵਿੱਚ ਲਾਰਡ ਵਿਲੀਅਮ ਬੈਂਟਿੰਕ ਦੁਆਰਾ ਆਰਡਰ ਆਫ਼ ਮੈਰਿਟ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲਾ ਰਸਮੀ ਪੁਰਸਕਾਰ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ 1902 ਵਿੱਚ ਇਸਦਾ ਨਾਮ ਬਦਲ ਕੇ ਇੰਡੀਅਨ ਆਰਡਰ ਆਫ਼ ਮੈਰਿਟ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਪਹਿਲੇ ਵਿਸ਼ਵ ਯੁੱਧ ਦੌਰਾਨ, ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਅਵਾਰਡ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਨੂੰ ਅਪਣਾਇਆ ਗਿਆ ਅਤੇ ਦੂਜੇ ਵਿਸ਼ਵ ਯੁੱਧ ਦੌਰਾਨ ਜਾਰੀ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ। ਸੁਤੰਤਰਤਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਨਵੇਂ ਪੁਰਸਕਾਰ 26 ਜਨਵਰੀ 1950 ਨੂੰ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤੇ ਗਏ ਸਨ, 15 ਅਗਸਤ 1947 ਤੋਂ ਪਿਛਲਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਨਾਲ। ਪੀਵੀਸੀ ਯੂਨਾਈਟਿਡ ਕਿੰਗਡਮ ਵਿੱਚ ਵਿਕਟੋਰੀਆ ਕਰਾਸ ਅਤੇ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਮੈਡਲ ਆਫ਼ ਆਨਰ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਹੈ।

ਇਸ ਸਨਮਾਨ ਦਾ ਡਿਜ਼ਾਇਨ ਸਵਿਤਰੀ ਖਾਨੋਲਕਰ ਨੇ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਜੋ ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਅਫਸਰ ਸ੍ਰੀ ਵਿਕਰਮ ਖਾਨੋਲਕਰ ਨਾਲ ਵਿਆਹੀ ਹੋਈ ਸੀ। ਇਹ ਸਨਮਾਨ ਗੋਲ ਅਕਾਰ ਦਾ ਜਿਸ ਦਾ ਵਿਆਸ 1.375 ਇੰਚ ਜਾਂ 3.49 ਸਮ ਦਾ ਕਾਂਸੀ ਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਦੇਸ ਦਾ ਚਿੰਨ੍ਹ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਦੇ ਚਾਰੇ ਪਾਸੇ ਤ੍ਰਿਸ਼ੂਲ ਦਾ ਚਿੰਨ੍ਹ ਹੈ ਜੋ ਵੇਦਿਕ ਕਾਲ ਸਮੇਂ ਸ਼ਕਤੀ ਦਾ ਸੂਚਕ ਸੀ। ਸ਼ਬਦ ਪਰਮਵੀਰ ਚੱਕਰ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਅਤੇ ਹਿੰਦੀ ਭਾਸ਼ਾ 'ਚ ਲਿਖਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ ਜਾਮਨੀ ਰੰਗ ਦਾ ਰਿਬਨ 32 mm ਜਾਂ 1.3 ਇੰਚ ਲੰਮਾ ਨਾਲ ਇਸ ਨੂੰ ਲਟਕਾਇਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।

ਪੀਵੀਸੀ ਨੂੰ 21 ਵਾਰ ਸਨਮਾਨਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ 14 ਨੂੰ ਮਰਨ ਉਪਰੰਤ ਸਨਮਾਨਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ 16 ਭਾਰਤ-ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਸੰਘਰਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਕਾਰਨ ਪੈਦਾ ਹੋਏ ਸਨ।^[8][9] 21 ਪੁਰਸਕਾਰ ਜੇਤੂਆਂ ਵਿੱਚੋਂ, 20 ਭਾਰਤੀ ਸੈਨਾ ਦੇ ਹਨ, ਅਤੇ ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਹਵਾਈ ਸੈਨਾ ਦਾ ਹੈ। ਗ੍ਰੇਨੇਡੀਅਰਜ਼, ਤਿੰਨ ਪੁਰਸਕਾਰਾਂ ਦੇ ਨਾਲ, ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਪਰਮਵੀਰ ਚੱਕਰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਚੁੱਕੇ ਹਨ। ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਦੀਆਂ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਗੋਰਖਾ ਰਾਈਫਲ ਰੈਜੀਮੈਂਟਾਂ ਨੇ 1, 8, ਅਤੇ 11 ਗੋਰਖਾ ਰਾਈਫਲ ਰੈਜੀਮੈਂਟਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਤਿੰਨ ਪੁਰਸਕਾਰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੇ ਹਨ, ਹਰੇਕ ਕੋਲ ਇੱਕ ਪੀਵੀਸੀ ਪ੍ਰਾਪਤਕਰਤਾ ਹੈ।^[10]

ਜਨਵਰੀ 2018 ਤੱਕ ^[update], ਫਲਾਇੰਗ ਅਫਸਰ ਨਿਰਮਲ ਜੀਤ ਸਿੰਘ ਸੇਖੋਂ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ 1971 ਵਿੱਚ ਮਰਨ ਉਪਰੰਤ ਪਰਮਵੀਰ ਚੱਕਰ ਨਾਲ ਸਨਮਾਨਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਭਾਰਤੀ ਹਵਾਈ ਸੈਨਾ ਦੇ ਇਕਲੌਤੇ ਅਧਿਕਾਰੀ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇਸ ਮੈਡਲ ਨਾਲ ਸਨਮਾਨਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।^[5][10] ਸੂਬੇਦਾਰ ਮੇਜਰ ਬਾਨਾ ਸਿੰਘ, ਸੂਬੇਦਾਰ ਸੰਜੇ ਕੁਮਾਰ ਅਤੇ ਸੂਬੇਦਾਰ ਯੋਗੇਂਦਰ ਸਿੰਘ ਯਾਦਵ ਹੀ ਇਹ ਪੁਰਸਕਾਰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਜੀਵਿਤ ਵਿਅਕਤੀ ਹਨ।^[9]

      ਇਸ ਰੰਗ ਦੇ ਨਾਲ * ਵਾਲੇ, ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਪਰਮਵੀਰ ਚੱਕਰ ਮਰਨ ਉਪਰੰਤ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।

** ਰੈਂਕ ਅਵਾਰਡ ਦੇ ਸਮੇਂ ਰੈਂਕ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ।

ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਤਾ	ਨਾਮ	ਰੈਂਕ **	ਯੂਨਿਟ	ਮਿਤੀ	ਟਕਰਾਅ	ਜਗ੍ਹਾ	ਹਵਾਲੇ
	ਸੋਮਨਾਥ ਸ਼ਰਮਾ	ਮੇਜਰ	ਕੁਮਾਊਂ ਰੈਜੀਮੈਂਟ	3 ਨਵੰਬਰ 1947*	ਬੜਗਾਮ ਦੀ ਲੜਾਈ	ਬੜਗਾਮ, ਜੰਮੂ ਅਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰ, ਭਾਰਤ	[11][10][12]
	Jadunath Singh	ਨਾਇਕ	ਰਾਜਪੂਤ ਰੈਜੀਮੈਂਟ	6 ਫਰਵਰੀ 1948*	1947 ਦੀ ਭਾਰਤ-ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਜੰਗ	ਨੌਸ਼ਹਿਰਾ, ਜੰਮੂ ਅਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰ, ਭਾਰਤ	[10][12][13]
	Rama Raghoba Rane	ਸੈਕਿੰਡ ਲੈਫਟੀਨੈਂਟ	ਬੰਬੇ ਸੈਪਰਸ	8 ਅਪ੍ਰੈਲ 1948	1947 ਦੀ ਭਾਰਤ-ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਜੰਗ	ਨੌਸ਼ਹਿਰਾ, ਜੰਮੂ ਅਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰ, ਭਾਰਤ	[10][12][14]
	Piru Singh	ਕੰਪਨੀ ਹਵਲਦਾਰ ਮੇਜਰ	ਰਾਜਪੂਤਾਨਾ ਰਾਈਫਲਜ਼	17 ਜੁਲਾਈ 1948*	1947 ਦੀ ਭਾਰਤ-ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਜੰਗ	ਟੀਟਵਾਲ, ਜੰਮੂ ਅਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰ, ਭਾਰਤ	[10][12][15]
	ਕਰਮ ਸਿੰਘ	ਲਾਂਸਨਾਇਕ	ਸਿੱਖ ਰੈਜੀਮੈਂਟ	13 ਅਕਤੂਬਰ 1948	1947 ਦੀ ਭਾਰਤ-ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਜੰਗ	ਟੀਟਵਾਲ, ਜੰਮੂ ਅਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰ, ਭਾਰਤ	[10][12][16]
	Gurbachan Singh Salaria	ਕੈਪਟਨ	1 ਗੋਰਖਾ ਰਾਈਫਲਜ਼[lower-alpha 4]	5 ਦਸੰਬਰ 1961*	ਕਾਂਗੋ ਸੰਕਟ	ਐਲਿਜ਼ਾਬੇਥਵਿਲੇ, ਕਟੰਗਾ, ਕਾਂਗੋ	[10][12][17]
	Dhan Singh Thapa	ਮੇਜਰ	8 ਗੋਰਖਾ ਰਾਈਫਲਜ਼	20 ਅਕਤੂਬਰ 1962	ਭਾਰਤ-ਚੀਨ ਜੰਗ	ਲਦਾਖ਼, ਜੰਮੂ ਅਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰ, ਭਾਰਤ	[10][12][18]
	ਜੋਗਿੰਦਰ ਸਿੰਘ	ਸੂਬੇਦਾਰ	ਸਿੱਖ ਰੈਜੀਮੈਂਟ	23 ਅਕਤੂਬਰ 1962*	ਭਾਰਤ-ਚੀਨ ਜੰਗ	ਟੋਂਗਪੇਨ ਲਾ, ਉੱਤਰ-ਪੂਰਬੀ ਸਰਹੱਦੀ ਏਜੰਸੀ, ਭਾਰਤ	[10][12][19]
	ਸ਼ੈਤਾਨ ਸਿੰਘ	ਮੇਜਰ	ਕੁਮਾਊਂ ਰੈਜੀਮੈਂਟ	18 ਨਵੰਬਰ 1962*	ਭਾਰਤ-ਚੀਨ ਜੰਗ	ਰੇਜਾਂਗ ਲਾ, ਜੰਮੂ ਅਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰ, ਭਾਰਤ	[10][12][20]
	ਅਬਦੁਲ ਹਾਮੀਦ	ਕੰਪਨੀ ਕੁਆਟਰ ਮਾਸਟਰ ਹਵਲਦਾਰ	ਦ ਗ੍ਰੇਨੇਡੀਅਰਸ	10 ਸਤੰਬਰ 1965*	ਅਸਲ ਉੱਤਰ ਦੀ ਲੜਾਈ	ਖੇਮਕਰਨ, ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ	[10][12][21]
	Ardeshir Tarapore	ਲੈਫਟੀਨੈਂਟ ਕਰਨਲ	ਪੂਨਾ ਹੌਰਸ	11 ਸਤੰਬਰ 1965*	ਚਵਿੰਡਾ ਦੀ ਲੜਾਈ	ਫਿਲੌਰਾ, ਸਿਆਲਕੋਟ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ	[10][12][22]
	Albert Ekka	ਲਾਂਸ ਨਾਇਕ	ਬ੍ਰਿਗੇਡ ਆਫ ਦਿ ਗਾਰਡਜ਼	3 ਦਸੰਬਰ 1971*	ਹਿੱਲੀ ਦੀ ਲੜਾਈ	ਗੰਗਾਸਾਗਰ, ਅਗਰਤਲਾ, ਭਾਰਤ	[10][12][23]
	ਨਿਰਮਲਜੀਤ ਸਿੰਘ ਸੇਖੋਂ	ਫਲਾਈਂਗ ਅਫਸਰ	ਨੰਬਰ 18 ਸਕੁਐਡਰਨ ਆਈ.ਏ.ਐਫ	14 ਦਸੰਬਰ 1971*	1971 ਦੀ ਭਾਰਤ-ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਜੰਗ	ਸ੍ਰੀਨਗਰ, ਜੰਮੂ ਅਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰ, ਭਾਰਤ	[10][12][24]
	Arun Khetarpal	ਸੈਕਿੰਡ ਲੈਫਟੀਨੈਂਟ	ਪੂਨਾ ਹੌਰਸ	16 ਦਸੰਬਰ 1971*	ਬਸੰਤਰ ਦੀ ਲੜਾਈ	ਬਾਰਾਪਿੰਡ-ਜਰਪਾਲ, ਸ਼ੱਕਰਗੜ੍ਹ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ	[10][12][25]
	Hoshiar Singh Dahiya	ਮੇਜਰ	ਦ ਗ੍ਰੇਨੇਡੀਅਰਸ	17 ਦਸੰਬਰ 1971	ਬਸੰਤਰ ਦੀ ਲੜਾਈ	ਬਸੰਤਰ ਨਦੀ, ਸ਼ੱਕਰਗੜ੍ਹ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ	[10][12][26]
	ਬਾਨਾ ਸਿੰਘ	ਨਾਇਬ ਸੂਬੇਦਾਰ	ਜੰਮੂ ਅਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰ ਲਾਈਟ ਇਨਫੈਂਟਰੀ	23 ਮਈ 1987	ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਰਾਜੀਵ	ਸਿਆਚਿਨ ਗਲੇਸ਼ੀਅਰ, ਜੰਮੂ ਅਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰ, ਭਾਰਤ	[10][12][27]
	Ramaswamy Parameshwaran	ਮੇਜਰ	ਮਹਾਰ ਰੈਜੀਮੇਂਟ[lower-alpha 5]	25 ਨਵੰਬਰ 1987*	ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਪਵਨ	ਸ੍ਰੀਲੰਕਾ	[10][12][28]
	Manoj Kumar Pandey	ਲੈਫਟੀਨੈਂਟ	11 ਗੋਰਖਾ ਰਾਈਫਲਜ਼	3 ਜੁਲਾਈ 1999*	ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਵਿਜੇ	ਖਲੂਬਰ ਟੌਪ, ਜੰਮੂ ਅਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰ, ਭਾਰਤ	[10][12]
	Yogendra Singh Yadav	ਗ੍ਰੇਨੇਡੀਅਰ	ਦ ਗ੍ਰੇਨੇਡੀਅਰਸ	4 ਜੁਲਾਈ 1999	ਟਾਈਗਰ ਹਿੱਲ ਦੀ ਲੜਾਈ	ਟਾਈਗਰ ਹਿੱਲ, ਜੰਮੂ ਅਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰ, ਭਾਰਤ	[10][12]
	ਸੰਜੇ ਕੁਮਾਰ	ਰਾਈਫਲਮੈਨ	ਜੰਮੂ ਅਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰ ਰਾਈਫਲਜ਼	5 ਜੁਲਾਈ 1999	ਕਾਰਗਿਲ ਜੰਗ	ਕਾਰਗਿਲ, ਜੰਮੂ ਅਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰ, ਭਾਰਤ	[10][12]
	ਕੈਪਟਨ ਵਿਕਰਮ ਬੱਤਰਾ	ਕੈਪਟਨ	ਜੰਮੂ ਅਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰ ਰਾਈਫਲਜ਼	7 ਜੁਲਾਈ 1999*	ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਵਿਜੇ	ਕਾਰਗਿਲ, ਜੰਮੂ ਅਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰ, ਭਾਰਤ	[10][12]

ਵਿਕੀਮੀਡੀਆ ਕਾਮਨਜ਼ ਉੱਤੇ ਪਰਮਵੀਰ ਚੱਕਰ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਮੀਡੀਆ ਹੈ।

• "Param Vir Chakra winners since 1950". The Times of India.
• PVC Awardees
• "India's Param Vir Chakras now available in rare comic book series". India: ANI News. 22 ਜੁਲਾਈ 2010. Archived from the original on 23 ਸਤੰਬਰ 2015.