ਸਹਦੇਵ

ਸਹਦੇਵ (ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ: सहदेव) ਮਹਾਂਕਾਵਿ ਮਹਾਭਾਰਤ ਦੇ ਪੰਜ ਮੁੱਖ ਪਾਤਰ ਪਾਂਡਵ ਭਰਾਵਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਸਭ ਤੋਂ ਛੋਟਾ ਸੀ। ਉਹ ਅਤੇ ਉਸ ਦਾ ਜੁੜਵਾਂ ਭਰਾ ਨਕੁਲ ਰਾਜਾ ਪਾਂਡੂ ਅਤੇ ਰਾਣੀ ਮਾਦਰੀ ਨੂੰ ਅਸ਼ਵਿਨ ਦੇਵ ਦੁਆਰਾ ਅਸ਼ੀਰਵਾਦ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਜੌੜੇ ਪੁੱਤਰ ਦਾ ਵਰਦਾਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਸਹਦੇਵ ਨੂੰ ਤਲਵਾਰਬਾਜ਼ੀ ਅਤੇ ਜੋਤਿਸ਼ ਵਿੱਚ ਨਿਪੁੰਨ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਕੁਰੂਕਸ਼ੇਤਰ ਯੁੱਧ ਦੇ ਦੌਰਾਨ, ਉਸਨੇ ਸ਼ਕੁਨੀ ਸਮੇਤ ਕਈ ਯੋਧਿਆਂ ਨੂੰ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ।

ਸਹਿਦੇਵ ਸ਼ਬਦ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਦੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਸਾਹਾ (ਸਹਿ) ਅਤੇ ਦੇਵਾ (ਦੇਵ) ਤੋਂ ਲਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਸ਼ਾਯਾ ਦਾ ਮਤਲਬ 'ਨਾਲ' ਅਤੇ ਦੇਵ ਇੱਕ ਹਿੰਦੂ ਸ਼ਬਦ ਇਸ਼ਟ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਸ਼ਾਬਦਿਕ ਤੌਰ ਤੇ, ਸਹਿਦੇਵ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਦੇਵਤਿਆਂ ਨਾਲ। ਇਸਦਾ ਇਕ ਹੋਰ ਅਰਥ 'ਹਜ਼ਾਰ ਦੇਵਤੇ' ਹੈ। ਸਹਿਦੇਵ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਭਰਾ ਨਕੁਲ, ਦੋਵਾਂ ਨੇ ਅਸ਼ਵਿਨੀ (ਅਸ਼ਵਿਨੀ), ਅਸ਼ਵਿਨ ਤੋਂ ਵਰਦਾਨ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਜਨਮ ਲਿਆ।^[2]

ਪਾਂਡੂ ਦੇ ਬੱਚੇ ਪੈਦਾ ਨਾ ਕਰ ਸਕਣ ਕਾਰਨ (ਰਿਸ਼ੀ ਕਿੰਦਮਾ ਦੇ ਸਰਾਪ ਕਾਰਨ) ਮਾਦਰੀ ਨੂੰ ਰਿਸ਼ੀ ਦੁਰਵਾਸਾ ਦੁਆਰਾ ਕੁੰਤੀ ਦੇਵੀ ਨੂੰ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਵਰਦਾਨ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦੇਣ ਲਈ ਵਰਤਣਾ ਪਿਆ ਜਿਸ ਨੇ ਅਸ਼ਵਨੀ ਕੁਮਾਰ ਨੂੰ ਨਕੁਲ ਅਤੇ ਸਹਿਦੇਵ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦੇਣ ਲਈ ਬੁਲਾਇਆ।^[3]

ਸਹਿਦੇਵ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਭਰਾ ਹਸਤਨਾਪੁਰ ਚਲੇ ਗਏ ਜਿੱਥੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਦ੍ਰੋਣ ਅਤੇ ਕ੍ਰਿਪਾ ਨੇ ਸ਼ਸ਼ਤਰ ਵਿਦਿਆ (ਹਥਿਆਰਾਂ ਦੀ ਸਿਖਿਆ) ਦਿੱਤੀ। ਉਸਨੇ ਤਲਵਾਰ ਅਤੇ ਕੁਹਾੜੀ ਲੜਾਈ ਦੌਰਾਨ ਲੜਨ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਹੁਨਰਾਂ ਵਿੱਚ ਮੁਹਾਰਤ ਹਾਸਲ ਕੀਤੀ। ਉਸ ਨੇ ਦੇਵਾਂ ਦੇ ਗੁਰੂ, ਬ੍ਰਹਿਸਪਤੀ ਤੋਂ ਜੋਤਿਸ਼ ਸ਼ਾਸਤਰ ਦਾ ਗਿਆਨ ਵੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ।

ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਕੁੰਤੀ ਅਤੇ ਪੰਜ ਪਾਂਡਵ ਹਸਤਿਨਾਪੁਰਾ ਚਲੇ ਗਏ। ਸਹਿਦੇਵ ਦਾ ਮੁੱਖ ਹੁਨਰ ਤਲਵਾਰ ਚਲਾਉਣਾ ਸੀ।^[4] ਸਹਿਦੇਵ ਨੂੰ ਹਰ ਪਹਿਲੂ ਵਿੱਚ ਨਰਮ ਵਿਵਹਾਰ ਵਾਲਾ, ਧੀਰਜ ਵਾਲਾ ਅਤੇ ਸਦਗੁਣੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਸਿਵਾਏ ਇਸ ਦੇ ਕਿ ਉਹ ਆਪਣੀ ਬੁੱਧੀ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਗਿਆਨ ਬਾਰੇ ਹੰਕਾਰ ਸੀ।^[5]

ਸਹਿਦੇਵ ਦੀਆਂ ਦੋ ਪਤਨੀਆਂ ਸਨ, ਦ੍ਰੋਪਦੀ, ਪਾਂਡਵਾਂ ਦੀ ਸਾਂਝੀ ਪਤਨੀ, ਅਤੇ ਵਿਜੇ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਉਸ ਨੇ ਵਿਆਹ ਕੀਤਾ। ਦ੍ਰੋਪਦੀ ਨਾਲ ਸਹਿਦੇਵ ਦਾ ਪੁੱਤਰ ਸ਼ਰੂਤਸੇਨਾ ਸੀ ਅਤੇ ਉਸਦੀ ਦੂਜੀ ਪਤਨੀ ਵਿਜੇ ਨਾਲ ਉਸਦਾ ਪੁੱਤਰ ਸੁਹੋਤਰ ਸੀ। ਵਿਜੈ ਨੇ ਆਪਣੇ ਸਵੈਮਵਰ ਵਿੱਚ ਸਹਿਦੇਵ ਨੂੰ ਚੁਣਿਆ, ਇਸ ਲਈ ਉਸਾ ਦੂਜਾ ਵਿਆਹ ਹੋਇਆ। ਵਿਜੈ ਸਹਿਦੇਵ ਦੀ ਮਸੇਰ ਭੈਣ ਸੀ।

ਚੌਸਰ ਦੀ ਖੇਡ ਵਿੱਚ ਯੁਧਿਸ਼ਟਰ ਦੀ ਹਾਰ ਦਾ ਮਤਲਬ ਇਹ ਸੀ ਕਿ ਸਾਰੇ ਪਾਂਡਵਾਂ ਨੂੰ 13 ਸਾਲਾਂ ਲਈ ਜਲਾਵਤਨੀ ਵਿੱਚ ਰਹਿਣਾ ਪਿਆ। ਇੱਕ ਵਾਰ ਜਲਾਵਤਨ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਜਟਾਸੁਰ, ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਦੇ ਭੇਸ ਵਿੱਚ, ਦ੍ਰੌਪਦੀ, ਸਹਿਦੇਵ ਅਤੇ ਯੁਧਿਸ਼ਠਰ ਦੇ ਨਾਲ ਨਕੁਲਾ ਨੂੰ ਅਗਵਾ ਕਰ ਲਿਆ, ਭੀਮ ਨੇ ਆਖਰਕਾਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬਚਾਇਆ।

13ਵੇਂ ਸਾਲ ਦੌਰਾਨ, ਸਹਿਦੇਵ ਨੇ ਵੈਸ਼ ਦਾ ਭੇਸ ਧਾਰਨ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਵਿਰਾਟ ਦੇ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਤੰਤਰੀਪਾਲ (ਆਪਣੇ ਅੰਦਰ ਪਾਂਡਵ ਉਸ ਨੂੰ ਜੈਦਬਾਲਾ ਕਹਿੰਦੇ ਸਨ) ਦਾ ਨਾਮ ਰੱਖ ਲਿਆ। ਉਸਨੇ ਇੱਕ ਗਊਸ਼ਾਲ ਵਿਚ ਵਕੰਮ ਕੀਤਾ। ਵਿਰਾਟ ਦੇ ਰਾਜ ਵਿਚ ਉਹ ਗਊਂਸ਼ਾਲਾ ਵਿਚ ਉਹ ਸਾਰੀਆਂ ਗਾਵਾਂ ਦੀ ਸਾਂਭ-ਸੰਭਾਲ ਅਤੇ ਨਿਗਰਾਨੀ ਕਰਦਾ ਸੀ।^[6]

ਜੋਤਿਸ਼ ਸ਼ਾਸਤਰ ਵਿੱਚ ਸਹਿਦੇਵ ਬਹੁਤ ਮਾਹਿਰ ਸੀ। ਯੁੱਧ ਤੋਂ ਕੁਝ ਹਫ਼ਤੇ ਪਹਿਲਾਂ, ਰਾਜਕੁਮਾਰ ਦੁਰਯੋਧਨ, ਸ਼ਕੁਨੀ ਦੀ ਸਲਾਹ 'ਤੇ, ਮਹਾਭਾਰਤ ਦੀ ਲੜਾਈ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨ ਲਈ ਸਹੀ ਸਮਾਂ (ਮੁਹੂਰਤਾ) ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਸਹਿਦੇਵ ਕੋਲ ਗਏ ਤਾਂ ਜੋ ਕੌਰਵਾਂ ਦੀ ਜਿੱਤ ਹੋ ਸਕੇ। ਦੁਰਯੋਧਨ ਨੇ ਯੁੱਧ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਹਿਦੇਵ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਜੁੜਵਾਂ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਬਖਸ਼ਣ ਅਤੇ ਬਦਲੇ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਰਾਜਾ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਪੇਸ਼ਕਸ਼ ਕੀਤੀ। ਸਹਿਦੇਵ ਨੇ ਉਸ ਦੀ ਪੇਸ਼ਕਸ਼ ਨੂੰ ਠੁਕਰਾ ਦਿੱਤਾ ਪਰ ਕੌਰਵਾਂ ਲਈ ਤਾਰੀਖ ਦਾ ਖੁਲਾਸਾ ਇਹ ਜਾਣਦੇ ਹੋਏ ਵੀ ਕੀਤਾ ਕਿ ਕੌਰਵਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਦੁਸ਼ਮਣ ਸਨ, ਕਿਉਂਕਿ ਸਹਿਦੇਵ ਆਪਣੇ ਪੇਸ਼ੇ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਇਮਾਨਦਾਰ ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਫਿਰ, ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਨੇ ਯੁੱਧ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਪਹਿਲਾਂ ਇੱਕ ਗ੍ਰਹਿਣ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਬਣਾਈ। ਇਸ ਦੌਰਾਨ, ਸੂਰਜ ਅਤੇ ਚੰਦਰਮਾ ਦੋਵੇਂ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਦੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਤੋਂ ਹੈਰਾਨ ਰਹਿ ਗਏ ਅਤੇ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਪ੍ਰਗਟ ਹੋਏ ਅਤੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਇਹ ਪੂਰੇ ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ਾਲ ਅਸੰਤੁਲਨ ਪੈਦਾ ਕਰੇਗਾ। ਮਹਾਂ ਯੁੱਧ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਵੀ ਦੁਰਯੋਧਨ ਹਮੇਸ਼ਾ ਸਹਿਦੇਵ ਤੋਂ ਆਪਣੇ ਭਵਿੱਖ ਬਾਰੇ ਪੁੱਛਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਸਹਿਦੇਵ ਉਸਦਾ ਭਵਿੱਖ ਦੱਸਦਾ ਸੀ। ਉਹ ਦੁਰਯੋਧਨ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਮਨਪਸੰਦ ਪਾਂਡਵ ਸੀ।

ਸਹਿਦੇਵ ਦੀ ਇੱਛਾ ਸੀ ਕਿ ਵਿਰਾਟ ਪਾਂਡਵ ਸੈਨਾ ਦਾ ਜਰਨੈਲ ਬਣੇ, ਪਰ ਯੁਧਿਸ਼ਠਰ ਅਤੇ ਅਰਜੁਨ ਨੇ ਧ੍ਰਿਸਤਾਦਯੁਮਨ ਨੂੰ ਚੁਣਿਆ। ਉਸ ਦੇ ਸ਼ੰਖ ਨੂੰ ਮਨੀਪੁਸ਼ਪਕਾ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।

ਇੱਕ ਯੋਧੇ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ, ਸਹਿਦੇਵ ਨੇ ਦੁਸ਼ਮਣ ਦੇ ਪੱਖ ਦੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਯੋਧਿਆਂ ਨੂੰ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ। ਸਹਿਦੇਵ ਦੇ ਰੱਥ ਦੇ ਝੰਡੇ 'ਤੇ ਚਾਂਦੀ ਦੇ ਹੰਸ ਦੀ ਤਸਵੀਰ ਲੱਗੀ ਹੋਈ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਦੁਰਯੋਧਨ ਦੇ 40 ਭਰਾਵਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕੋ ਸਮੇਂ ਲੜਦੇ ਹੋਏ ਹਰਾਇਆ। 13ਵੇਂ ਦਿਨ, ਚਕਰਵਯੂਹਾ ਵਿੱਚ ਉਸ ਦੀ ਚਾਲ ਨੂੰ ਜੈਦਰਥ ਨੇ ਰੋਕ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਪਿੱਛੇ ਹਟਾ ਦਿੱਤਾ। 14ਵੇਂ ਦਿਨ ਦੀ ਰਾਤ ਨੂੰ, ਉਸ ਨੂੰ ਕਰਨ ਨੇ ਹਰਾ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਪਰ ਉਸ ਦੀ ਜਾਨ ਬਚ ਗਈ ਸੀ ਕਿਉਂਕਿ ਕਰਨ ਨੇ ਕੁੰਤੀ ਨਾਲ ਵਾਅਦਾ ਕੀਤਾ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਸਿਰਫ ਅਰਜੁਨ ਨੂੰ ਹੀ ਮਾਰੇਗਾ। ਜੂਏ ਦੀ ਹਾਰ ਦੇ ਦੌਰਾਨ, ਉਸ ਨੇ ਸ਼ਕੁਨੀ ਨੂੰ ਮਾਰਨ ਦੀ ਸਹੁੰ ਖਾਧੀ। ਉਸ ਨੇ ਲੜਾਈ ਦੇ 18ਵੇਂ ਦਿਨ ਇਸ ਕੰਮ ਨੂੰ ਸਫਲਤਾਪੂਰਵਕ ਪੂਰਾ ਕੀਤਾ। ਸਹਿਦੇਵ ਦੁਆਰਾ ਮਾਰੇ ਗਏ ਹੋਰ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਯੋਧਿਆਂ ਵਿੱਚ 19 ਵੇਂ ਦਿਨ ਸ਼ਕੁਨੀ ਦਾ ਪੁੱਤਰ ਅਤੇ ਉਸੇ ਦਿਨ ਸ਼ਾਲਿਆ ਦਾ ਪੁੱਤਰ ਅਤੇ 14ਵੇਂ ਦਿਨ ਤ੍ਰਿਗਾਟਾ ਪ੍ਰਿੰਸ ਨਿਰਮਿਤਰ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ।

1. ↑ "Archived copy". www.sacred-texts.com. Archived from the original on 16 January 2010. Retrieved 12 January 2022.{{cite web}}: CS1 maint: archived copy as title (link)
2. ↑ "The five Pandavas and the story of their birth". aumamen.com. Retrieved 2020-08-31.
3. ↑ Fang, Liaw Yock (2013). A History of Classical Malay Literature (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). Institute of Southeast Asian. ISBN 978-981-4459-88-4.
4. ↑ A. van Nooten, Barend. The Mahābhārata; attributed to Kṛṣṇa Dvaipāyana Vyāsa Volume 131 of Twayne's world authors series: India.
5. ↑ "Mahabharata Text".
6. ↑ Subodh Kapoor, ed. (2002). The Indian encyclopedia: biographical, historical, religious, administrative, ethnological, commercial and scientific (1st ed.). New Delhi: Cosmo Publications. p. 4462. ISBN 9788177552713.