இந்தியாவிற்கு அதிகாரபூர்வமான தேசிய மொழி கிடையாது. இருப்பினும், இந்திய அரசியலமைப்பின் விதி 1976 (1987 இல் திருத்தப்பட்டது), இந்தி மற்றும் ஆங்கிலத்தை "ஒன்றியத்தின் அதிகாரப்பூர்வ நோக்கத்திற்காக" தேவைப்படும் "அதிகாரப்பூர்வ மொழிகளாகப்" பயன்படுத்த அனுமதிக்கிறது. இந்திய நாடாளுமன்றத்தில் அலுவல்கள் இந்தியில் அல்லது ஆங்கிலத்தில் நடத்தப்படுகிறது. நாடாளுமன்ற நடவடிக்கைகள், நீதித்துறை, ஒன்றிய அரசுக்கும் மாநில அரசுக்கும் இடையேயான தகவல் தொடர்பு போன்ற அதிகாரப்பூர்வ நோக்கங்களுக்காக ஆங்கிலம் அனுமதிக்கப்படுகிறது.
இந்தியாவில் உள்ள மாநிலங்களுக்கு சட்டத்தின் மூலம் தங்கள் சொந்த அலுவல் மொழி(களை)த் தேர்ந்தெடுக்கும் அதிகாரம் உள்ளது. இரண்டு அதிகாரப்பூர்வ மொழிகள் தவிர, அரசியலமைப்பு 22 பிராந்திய மொழிகளை அங்கீகரித்துள்ளது, குறிப்பிட்ட பட்டியலில் இவை "பட்டியலிடப்பட்ட மொழிகள்" என்று பெயரிடப்பட்டுள்ளது. (இந்தி ஒரு பட்டியலிடப்பட்ட மொழி ஆனால் ஆங்கிலம் இல்லை.) இந்திய அரசியலமைப்பில் ஒன்றியத்தின் அதிகாரப்பூர்வ நோக்கங்களுக்காகப் பயன்படுத்தப்படும் மொழிகள், ஒவ்வொரு மாநிலம் மற்றும் ஒன்றியப் பிரதேசத்தின் அதிகாரப்பூர்வ நோக்கங்களுக்காகப் பயன்படுத்தப்படும் மொழிகள் மற்றும் ஒன்றியத்திற்கும் மாநிலங்களுக்கும் இடையே தொடர்பு கொள்ளப் பயன்படுத்தப்படும் மொழிகள் ஆகியவை அடங்கும்.
இந்தியாவின் வட பகுதிகளில் அதிகம் பேசப்படும் மொழி இந்தி ஆகும். இந்திய மக்கள்தொகை கணக்கெடுப்பு "இந்தி" என்பதன் பரந்த வகையிலான "இந்தி மண்டலம்" என்ற பரந்த சாத்தியமான வரையறையை எடுக்கிறது.[2]2001 மக்கள்தொகை கணக்கெடுப்பின்படி, இந்திய மக்கள்தொகையில் 53.6% பேர் இந்தியை முதல் அல்லது இரண்டாவது மொழியாகப் பேசுவதாக அறிவித்தனர், அதில் 41% பேர் அதைத் தங்கள் தாய்மொழியாக அறிவித்துள்ளனர்.[3][4][5] 12% இந்தியர்கள் ஆங்கிலத்தை இரண்டாம் மொழியாகப் பேச முடியும் என்று அறிவித்தனர்.[6]
பதின்மூன்று மொழிகள் இந்திய மக்கள்தொகையில் தலா 1% க்கும் அதிகமாகவும், தங்களுக்கு இடையே 95% க்கும் அதிகமாகவும் உள்ளன; அவை அனைத்தும் "அரசியலமைப்பின் திட்டமிடப்பட்ட மொழிகள்". 1% க்கும் குறைவான இந்தியர்கள் பேசும் திட்டமிடப்பட்ட மொழிகள் சந்தாளி (0.63%), காசுமீரம் (0.54%), நேப்பாளி (0.28%), சிந்தி (0.25%), கொங்கணி (0.24%), தோக்ரி (0.22%), மணிப்புரியம் (0.14%), போடோ (0.13%), சமசுகிருதம் (இந்தியாவின் 2001 மக்கள் தொகை கணக்கெடுப்பில், 14,135 பேர் மட்டுமே சமஸ்கிருதத்தை தங்கள் தாய்மொழியாக அறிவித்துள்ளனர்).[7] "திட்டமிடப்படாத" மிகப்பெரிய மொழி பிலி (0.95%) ஆகும், அதைத் தொடர்ந்து கோண்டி (0.27%), கந்தேசி (0.21%), துளு (0.17%), குருக்கு ஆகியனவாகும்.
இந்தியாவில் கிரீன்பெர்க்கின் பன்முகத்தன்மை குறியீடு 0.914 ஆகும், அதாவது. நாட்டிலிருந்து தற்செயலாக தேர்ந்தெடுக்கப்பட்ட இருவர் 91.4% சந்தர்ப்பங்களில் வெவ்வேறு தாய்மொழிகளைக் கொண்டுள்ளனர்.[9]
2011 ஆம் ஆண்டு மக்கள்தொகை கணக்கெடுப்பில் 31 தனிப்பட்ட மொழிகள் 1 மில்லியனுக்கும் அதிகமானோர் பேசும் தாய்மொழிகளைக் (மொத்த மக்கள்தொகையில் 0.1%) கொண்டதாக பதிவு செய்யப்பட்டுள்ளது. தடித்த எழுத்தில் உள்ள மொழிகள் திட்டமிடப்பட்ட மொழிகள் (1 மில்லியனுக்கும் குறைவான சொந்த மொழி பேசுபவர்களைக் கொண்ட ஒரே திட்டமிடப்பட்ட மொழி சமற்கிருதம்). முதல் அட்டவணையானது, திட்டமிடப்பட்ட மொழிகள் மட்டுமே பேசும் மக்களைக் குறிக்கும்.
இந்தியாவில் பேசுபவர்களின் எண்ணிக்கையின் அடிப்படையில் முதல், இரண்டாம் மற்றும் மூன்றாம் மொழிகள் (2011 கணக்கெடுப்பு)
தாய்மொழியை பேசுவோரின் எண்ணிக்கை வரிசைப்படி பின்வரும் அட்டவணை உள்ளது. 1991 இந்திய மக்கள்தொகை கணக்கெடுப்பின் படி 19.4% பேர் இருமொழி பேசுபவர்களாகவும் மேலும் 7.2% மும்மொழி பேசுபவர்களாகவும் உள்ளனர், எனவே மொத்தமாக மொழியைப் பேசுவோரின் சதவீதம் 127% ஆகும்.
2001 மக்கள்தொகை கணக்கெடுப்பின்படி பின்வரும் 29க்கும் மேற்பட்ட மொழிகள் பத்து இலட்சத்துக்கும் அதிகமானோரால் பேசப்படுகிறது.
அட்டவணை: தாய்மொழியைப் பேசுவோரின் எண்ணிக்கை வரிசை
வரிசை
மொழி
2001 கணக்கெடுப்பு[14] (மொத்த மக்கள்தொகை 1,028,610,328 )
1991 கணக்கெடுப்பு[15] (மொத்த மக்கள்தொகை 838,583,988)
↑மக்கள்தொகை கணக்கெடுப்புத் தரவு மாநில அளவில் பயன்படுத்தப்படுவதால் சில மொழிகள் அதிகமாகவோ அல்லது குறைவாகவோ குறிப்பிடப்படலாம். எடுத்துக்காட்டாக, உருது மொழி பேசுபவர்களின் எண்ணிக்கை 52 மில்லியன் (2001), எந்த மாநிலத்திலும் அது பெரும்பான்மை மொழியாக இல்லை.
↑Paul, Lewis M.; Simons, Gary F.; Fennig, Charles D. Fennig, eds. (2015). "Summary by country". Ethnologue: Languages of the World (Eighteenth ed.). SIL International.