Барыс Якаўлевіч Магаліф

Барыс Якаўлевіч Магаліф (8 сакавіка 1927, Берлін — 28 снежня 2006, Горкі, Магілёўская вобласць) — кампазітар, акцёр кіно, педагог, музыкант, паэт, перакладчык, прыродазнаўца.

Яго бацька, Якаў Марэевіч Магаліф, прыехаў ў Маскву ў 1919 годзе, а ў 25 гадоў працаваў галоўным бухгалтарам Расійскага тэлеграфнага агенцтва  (руск.) (бел.. Потым працаваў начальнікам фінансавага аддзела Народнага камісарыята замежных спраў СССР  (руск.) (бел.. У 1926 годзе быў напраўлены ў Берлін на працу ў пасольства СССР  (руск.) (бел.. Яго жонка ўспамінала, што «…1-га красавіка 1937 года на Беларускім вакзале арыштавалі майго мужа, выклікаўшы яго з Берліна. Пазней мне далі з ім спатканне, не дазволіўшы нічога пытацца аб справе. Спытаўшы пра дзяцей, муж мой раптам заплакаў. Яно было апошнім»^[1]. У красавіку 1937 года па справе «Масква-Цэнтр» быў абвінавачаны ў шпіянажы. З даведкі аб расстрэле відаць, што яго расстралялі ў дзень суда — 25 жніўня 1937 года і пахавалі на на могілках Данскога манастыра ^[2].

Але жонцы было выдана пасведчанне аб смерці, дзе было сказана: «Паведамляю, што Магаліф Якаў Марэевіч, 1895 года нараджэння, быў асуджаны Ваеннай Калегіяй Вярхоўнага Суда Саюза ССР 25 жніўня 1937 года і, адбываючы пакаранне, памёр 17 кастрычніка 1938 года». У 1955 годзе быў рэабілітаваны. Сям’ю «ворага народа  (руск.) (бел.» адразу ж выслалі з Масквы ў пасёлак Акбулак (цэнтр Акбулакскага раёна  (руск.) (бел. Арэнбургскай вобласці). У гэтым пасёлку Барыс Магаліф жыў з маці і старэйшым братам да 1942 года. Маці, Соф’ю Васільеўну Магаліф (нар. Аржанава), у 1942 годзе пасадзілі ў АЛЖИР (Акмалінскі лагер жонак здраднікаў радзімы  (руск.) (бел.). Яна вярнулася ў Маскву толькі ў сярэдзіне 50-х гадоў.

У пасёлку Акбулак упершыню арыштавалі самога Барыса. Яго сын Яўген згадваў, як бацька яму распавядаў: «у сярэдзіне вайны, калі яму было 15 гадоў, адзін хлопчык данёс на яго, што ён хваліў усё нямецкае. Бацьку арыштавалі і пачалі „шыць“ яму справу аб стварэнні контррэвалюцыйнай арганізацыі. Але тут ён захварэў на тыф і быў змешчаны ў бальніцу. Затым хлопчык, які на яго данёс, прызнаўся, што абылгаў яго, і бацьку пакінулі паміраць. Выжыў…».

Затым Барыс працаваў асвятляльнікам у цыркавога артыста Эміля Кіа  (руск.) (бел., а ў канцы вайны паступіў у Кіеўскае артылерыйскае вучылішча, якое было эвакуіравана ў г. Бузулук. Аднак, ваенная кар’ера не адбылася, бо ў асобым аддзеле даведаліся, што ён сын «ворага народа».

Ён паступіў у Маскоўскі інстытут хімічнага машынабудавання  (руск.) (бел.. Праўда, праз год зразумеў, што гэтая спецыяльнасць не для яго. Журналісту газеты «Горецкий вестник» (Магілёўская вобласць, Беларусь) Пятру Дзятліковічу ён распавядаў, што «…за год студэнцкага жыцця напісаў сцэнарый двухсерыйнага фільма. З ім у 1946 годзе ён прыйшоў ва Усесаюзны дзяржаўны інстытут кінематаграфіі. І яго прынялі» .^[3].

Два гады Барыс Магаліф вучыўся на сцэнарным факультэце, а ў 1948 годзе перайшоў на рэжысёрскі. Вучыўся ў класе рэжысёра Сяргея Герасімава. У 1947 годзе яго запрасілі на здымкі ў фільмы «Радавы Аляксандр Матросаў  (руск.) (бел.» і «Вясковая настаўніца  (руск.) (бел.». У 1948 годзе ён зняўся ў фільмах «Маладая гвардыя  (руск.) (бел.» і «Аповесць аб сапраўдным чалавеку  (руск.) (бел.» разам з вядомымі артыстамі Р. Плятам, Б. Бабачкіным, П. Кадачнікавым, В. Марэцкай і іншымі. У фільме «Маладая гвардыя» ён выконваў ролю нямецкага афіцэра, паколькі валодаў выдатным берлінскім вымаўленнем нямецкай мовы.

У студзені 1949 года, у дваццаць адзін год, Барыс Магаліф быў арыштаваны ў другі раз. Прычын было некалькі: па-першае, у гэты час пачалася барацьба з «бязродными касмапалітамі  (руск.) (бел.», галоўным чынам, з яўрэямі. Акрамя гэтага, ён быў сынам «ворага народа», а, акрамя таго, следчыя запісалі яго ў распаўсюдніка звестак, якія ганьбяць правадыра сусветнага пралетарыяту У. І. Леніна.

Прафесар Эрлен Федзін, які сядзеў з Б. Магаліфам у адной камеры на Лубянцы  (руск.) (бел., у сваёй кнізе «Филин на развалинах» піша: «Сын дыпламата Барыс Магаліф нарадзіўся ў Берліне. Свабодна валодаючы нямецкай мовай, у фільмах Герасімава выконваў ролі афіцэраў Вермахта. Яго бацька расстраляны, але Барыс трапіў на Лубянку не за бацьку, а па ласцы сяброўкі. Студэнтка акцёрскага факультэта УДІКа, прыгажуня, яна з недаверам выслухала аповед Барыса аб сексуальных забавах крамлёўскіх уладароў. Прамаўчала. А на наступны дзень сказала: „Барыс, я палічыла сваім камсамольскім абавязкам паведаміць аб тваім аповедзе, каму варта“. Са следчым Барыс быў непачцівы, паплаціўся за гэта двума тыднямі Лубянскага карцара. Па абвінавачванні ў паклёпе на правадыра народаў атрымае дзесяць гадоў. Ужо паступаючы ва УДІК, Барыс больш любіў змей, чым людзей, а пасля Лубянкі ён аддае свядомым стварэнням яшчэ большую перавагу»^[4].

У асабістай справе Б. Магаліфа, якая захоўваецца ў архіве Беларускай дзяржаўнай сельскагаспадарчай акадэміі, ёсць «Асабісты ліст па ўліку кадраў». У ім рукой Барыса Якаўлевіча напісана: «з 1948 па 1955 гг.: музыкант раз’яздных брыгад». А ў графе — месца ўстановы, арганізацыі — «раз’езды». Што гэта былі за «раз’езды», вядома: лагеры ў Архангельскай вобласці. Там яго выратавала ўменне граць на фартэпіяна і акардэоне, асвоіў ён і трубу, трамбон і флейту. Б. Магаліф быў у складзе так званай культурна-выхаваўчай часткі. У лагеры ён пазнаёміўся з Таццянай Акунеўскай  (руск.) (бел. (1914—2002), знакамітай актрысай, і акампанаваў ёй на акардэоне падчас яе выступаў.

Аб гэтых гадах знаходжання ў лагеры яна напісала кнігу ўспамінаў «Татьянин день»^[5], дзе распавядае пра Б. Магаліфа: «Прывялі… Барыса Магаліфа. Выглядае ён амаль хлопчыкам, хоць, як ён горда заявіў, яму ўжо дваццаць пяць гадоў, сын дыпламата, атрымаў за мяжой выдатнае выхаванне, разумны, з гумарам, вясёлы, як быццам бы і не арыштант, выдатны акардэаніст, паколькі з дзяцінства навучаўся гульні на фартэпіяна, з абсалютным слыхам. Віна яго перад краінай, у якой ён нарадзіўся, вялікая: ён яўрэй і сын расстралянага дыпламата…»^[5]. Калі кніга была апублікавана, Таццяна Акунеўская ў маі 1998 года даслала яе Б. Магаліфу з аўтографам: «Дарагому майму сэрцу Барысу Магаліфу ад катаржніцы. Т. Акунеўская. Масква».

Пасля вяртання ў 1955 годзе з лагера Б. Магаліф вырашыў стаць музыкантам. У «Аўтабіяграфіі», якая захоўваецца ў яго асабістай справе ў архіве БДСГА, ён пісаў: «…музыка, якой я займаюся з дзяцінства, заявіла пра сябе ўсё больш актыўна, і я вырашыў атрымаць прафесію музыканта…» У 1955 годзе ён паступіў у Віцебскае музычнае вучылішча. У 1963 годзе яго запрашаюць на працу ў гэта вучылішча. З кнігі «История Витебского музыкального училища (1918—1978)» (аўт. склад. Я. М. Герашчанка) вядома, што ён выкладаў гармонію, сальфеджыа, кампазіцыю  (руск.) (бел., беларускую музыку і працаваў у вучылішчы да 1970 года. У «Гісторыі…» адзначаецца, што «гэта быў вельмі прынцыповы і патрабавальны педагог. Ён адрозніваўся вялікай эрудыцыяй, незвычайнай памяццю»^[6].

Ужо зусім у сталым узросце, у 1958 годзе, Барыс Якаўлевіч паступіў у Беларускую дзяржаўную кансерваторыю, дзе вучыўся ў адной групе з будучымі вядомымі кампазітарамі І. Лучанком і С. Картэсам.

Яго сын Яўген успамінаў: «Дыпломнай працай майго бацькі ў Беларускай кансерваторыі (ён вучыўся ў прафесара А. Багатырова) стала араторыя „Я — чалавек“. Араторыя складалася з некалькіх частак, кожная з якіх была напісана на вершы вядомых паэтаў. У аснове ляжаў дыялог, спрэчка Чалавека з Богам. Сярэдняя частка была напісана на шэкспіраўскі „Санет № 66  (англ.) (бел.“ — пераклад С. Маршака… Вось да гэтай часткі араторыі бацькі і прычапіліся на выпускным экзамене. Паставілі двойку. Вядома, не толькі гэта было прычынай правалу дзяржаўнага экзамену, ён нажыў сабе ворагаў у асобе некалькіх выкладчыкаў і рэктара за тое, што напісаў крытычную паэму пра іх і змясціў у насценную газету. Паехаў да вядомых кампазітараў і функцыянераў Саюза кампазітараў  (руск.) (бел.. Сустрэўся з Д. Шастаковічам, Д. Кабалеўскім і Старшынёй Праўлення Саюза кампазітараў СССР Ц. Хрэннікавым. Усе кампазітары далі станоўчыя водгукі на араторыю, двойку бацькі выправілі і выдалі дыплом. Але адносіны з кіраўніцтвам Саюза кампазітараў БССР былі сапсаваныя назаўжды, творы бацькі набываліся рэдка, і яго так і не прынялі ў Саюз кампазітараў Беларусі».

Пасля Б. Магаліф выкладаў у Гродзенскім музычным вучылішчы. У 1964—1968 гадах працаваў у гарадскім пасёлку Лёзна Віцебскай вобласці, дзе стварыў тады адзіную ў Беларусі сельскую філармонію. Цікава, што ў гэтыя гады ён не перапыняў сувязі з кінастудыямі і здымаўся ў кінафільмах: «Гадзіннік спыніўся апоўначы» (1958), «Чалавек не здаецца» (1960), «Апавяданні пра юнацтва» (1961), «Цыркачонак» (1979), «Вясельная ноч» (1980), «Палёт у краіну пачвараў  (руск.) (бел.» (1986). З-за адсутнасці жылля яму прыйшлося ў 1971 годзе з’ехаць з Беларусі ў горад Салават у Башкірыю. Але ў 1979 годзе ён вярнуўся ў Беларусь і стаў працаваць у Баранавічах.

З 1980 года Барыс Магаліф пачаў працаваць у БДСГА ў Горках. Некаторы час — дэканам факультэта грамадскіх прафесій, а затым дзесяць гадоў быў акампаніятарам народнага хору ў Палацы культуры акадэміі. Яго запрасілі на працу выкладчыкам у Горацкую гімназію № 1, у якой былі адкрыты класы з эстэтычным выкладаннем.

Памёр 26 снежня 2006 года. Да апошняй хвіліны не расставаўся з нотамі, рыхтуючы да выдання зборнік сваіх песень.

Б. Я. Магаліф — аўтар музыкі да шасці спектакляў Віцебскага тэатра імя Я. Коласа, араторыі ў пяці частках, сімфанічнай паэмы  (руск.) (бел., больш за 200 песень на вершы С. Маршака, С. Нараўчатава  (руск.) (бел., А. Дзяменцьева, М. Дарызо  (руск.) (бел., А. Куляшова, А. Ставера, В. Вярбы, М. Ясеня, А. Пісьмянкова і інш. Аўтар шматлікіх вершаў, займаўся перакладамі вершаў на нямецкую мову.

У Барыса Магаліфа вучыўся Міхаіл Казінік — мастацтвазнавец, скрыпач, прафесар драматычнага інстытута ў Стакгольме і Вышэйшай школы бізнэсу Скандынавіі, аўтар і вядучы тэлерадыёкампаніі СВЅ, член Міжнароднай асацыяцыі пісьменнікаў і публіцыстаў, эксперт Нобелеўскага канцэрта  (руск.) (бел..

У інтэрв’ю ў эфіры «Новой волне» ад 19 верасня 2007 года на пытанне вядучага «Хто з выдатных людзей ўразіў вас больш за ўсё?» ён адказаў: «З сучаснікаў мяне ўразіў чалавек, якога вы не ведаеце. Гэта Барыс Якаўлевіч Магаліф… Яго бацьку расстралялі, маці мучылі ў камеры, а яго самога адправілі ў лагер для дзяцей „ворагаў народа“, і ён правёў там усё дзяцінства. Выйшаў, пажыў трохі, і ў 18 гадоў яго ўжо змясцілі ў сапраўдны канцлагер, у тым ліку ў Бутырку… Пасля чаго паступіў у кансерваторыю. Ён быў маім настаўнікам гармоніі. Гэта быў унікальны чалавек. Вельмі шкада, што ў тыя часы не было відэакамер і не было магчымасці запісаць яго думкі і ідэі. Ён мысліў такімі афарызмамі, такімі катэгорыямі, такой паэзіяй, такім гумарам! Гэта было ўсё адначасова — і сур’ёзна, і юмарыстычна. Ён мог самыя высокія ідэі падаць на ўзроўні гумару. Гэта быў чалавек, які прайшоў усе, яму сапсавалі здароўе, але ён застаўся дасціпным, вясёлым, саркастычным». А на сайце kino-teatr.ru  (руск.) (бел. Казінік напісаў: «Для тых, хто сустракаўся ў жыцці з гэтым чалавекам, зносіны з ім было незабыўнымі. Ён і ў жыцці быў Акцёрам Акцёрачам…»^[7].

• Жонка — Фрыда Навумаўна (нар. Берхіфанд) Магаліф (16.04.1927, Мінск — 20.02.2013. Іст Брансвік, ЗША).
• Сын — Яўген Барысавіч^[8], нарадзіўся ў 1957 годзе ў Віцебску. Скончыў Віцебскае музычнае вучылішча (зараз каледж) і Беларускую кансерваторыю (зараз Акадэмія музыкі). Аўтар шматлікіх песень, мюзікла, кантаты, музыкі для тэатра, інструментальных п’ес, балад і іншых музычных твораў. З 1990 года жыве і працуе ў ЗША. Яго творы выконваюцца больш як у 60 краінах свету: Расіі, Беларусі, ЗША, Францыі, Германіі, Польшчы і іншых краінах.

• «Вясковая настаўніца  (руск.) (бел.» — 1947 (Меладрама)
• «Радавы Аляксандр Матросаў  (руск.) (бел.» — 1947 (Ваенны)
• «Маладая гвардыя  (руск.) (бел.» — 1948 (Кінааповесць)
• Аповесць аб сапраўдным чалавеку  (руск.) (бел." — 1948 (Кінааповесць)
• Гадзіннік спыніўся апоўначы — 1958 (Прыгоды)
• Чалавек не здаецца — 1960 (Кінааповесць)
• «Веснавыя навальніцы» — 1960 (Кінааповесць)
• «Апавяданні пра юнацтва» — 1961 (Кінааповесць)
• «Цыркачонак» — 1979 (Прыгоды)
• «Вясельная ноч» — 1980
• Палёт у краіну пачвараў  (руск.) (бел. — 1986

• «Пройденный путь» (Марш для духового оркестра и хора Муз. К. А. Георгиади [25]Текст Б. Я. Магалифа// https://www.litmir.me/br/?b=154761&p=99 Архівавана 30 сакавіка 2019.
• Акбулак //Таланты земли Акбулакской [/ Акбулакская центр. районная б-ка.-Акбулак : [б. и.], 2015. — 93 с.
• Пурим. У артыкуле: Лившиц, Владимир. «Он и в жизни был Актёром Актёрычем» http://berkovich-zametki.com/2016/Zametki/Nomer7/VLivshic1.php

• З 1 верасня 2015 года ў Брэсце працуе прыватная дзіцячая эстрадная студыя «МагалиФФ», якую адчыніла Наталля Карпук — былая вучаніца Б. Магаліфа.
• Андрэева, Л. Дзівак : верш-прысвячэнне Барысу Магаліфу / Лідзія Андрэева // Андрэева, Л. Жыватворная крыніца : вершы / Лідзія Андрэева. — Горкі, 2007. — С.22—23

• Александрович, М. «Человек-амфибия» бросил якорь в Горках / М. Александрович // Региональные ведомости (Горкі). — 1999. — 20 августа. — С. 6.
• Гришанова, Л. «Мордюкова назвала меня нахалом, а я стал композитором…» / Л. Гришанова // Могилевские ведомости. — 2006. — 25 февраля. — С. 4.
• Дзетліковіч, П. Спявае душа — нараджаецца песня… / П. Дзетліковіч // Ленінскі шлях (Горкі). — 1997. — 1 кастрычніка.
• Комзолов, Ю. У каждого свои долги : к 80-летию Бориса Магалифа. / Ю. Комзолов // Региональные ведомости (Горкі).- 2007. — 7 марта. — С. 3.
• Лившиц, В. М. «Он и в жизни был Актером Актерычем…» // Евреи в Горках: судьбы и дела / В. М. Лившиц. — Горки — Нацрат Илит, 2012. — С. 200—208.
• Середникова, Г. Дань уважения Мастеру и отцу / Г. Середникова // Региональные ведомости (Горкі). — 2008. — 23 июля. — С. 2.

• Магалиф, Борис Яковлевич // Кино — Театр. RU http://www.kino-teatr.ru/kino/acter/m/sov/13667/bio/
• Магалиф, Борис Яковлевич //https://www.kinopoisk.ru/name/1828177/
• Лившиц, Владимир «Он и в жизни был Актёром Актёровичем» Часть 1- 2. http://evrobgorki.ucoz.ru/publ/stati_knigi_po_istorii_goreckoj_evrejskoj_obshhiny/vladimir_livshic_on_i_v_zhizni_byl_aktjorom_aktjorovichem_