Анатоль Васільевіч Багатыроў

Анатоль Васільевіч Багатыроў
Асноўная інфармацыя
Дата нараджэння	31 ліпеня (13 жніўня) 1913
Месца нараджэння	Віцебск, Віцебская губерня, Расійская імперыя[1]
Дата смерці	19 верасня 2003(2003-09-19) (90 гадоў)
Месца смерці	Мінск, Беларусь
Месца пахавання	Усходнія могілкі
Краіна	СССР  Беларусь
Альма-матар	Беларуская дзяржаўная кансерваторыя імя А. В. Луначарскага (1937)
Музычная дзейнасць
Педагог	Васіль Андрэевіч Залатароў
Прафесіі	кампазітар, музычны педагог, спявак
Жанры	опера, сімфонія
Выхаванцы	Эдуард Барысавіч Зарыцкі, Эдзі Тырманд[2] і Галіна Канстанцінаўна Гарэлава
Грамадская дзейнасць
Партыя	КПСС
Член у	Саюз кампазітараў СССР[d]
Прэміі
Узнагароды	Заслужаны дзеяч мастацтваў БССР (1944)
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Анато́ль Васі́льевіч Багатыро́ў (13 жніўня 1913, Віцебск — 13 верасня 2003, Мінск) — беларускі савецкі кампазітар, педагог і грамадскі дзеяч^[3]. Заслужаны артыст Беларусі (1940). Заслужаны дзеяч мастацтваў Беларусі(1944). Прафесар (1960). Лаўрэат Дзяржаўнай прэміі Беларусі (1969). Народны артыст РСФСР (1981). Народны артыст БССР (1968)^[4]. Лаўрэат Сталінскай прэміі другой ступені (1941). Ганаровы грамадзянін Віцебска (2002).^[5]

Закончыў Беларускую дзяржаўную кансерваторыю па класу кампазіцыі прафесара В. А. Залатарова ў 1937^[3]. З 1948 года выкладчык кампазіцыі ў Беларускай акадэміі музыкі^[3], у 1948—1962 гады яе рэктар^[3]. У 1938—1949 гадах старшыня праўлення СК БССР^[3]. Дэпутат ВС БССР (1938—1959)^[3].

А. В. Багатыроў памёр 19 верасня 2003 года. Пахаваны ў Мінску на Усходніх могілках.

Належаў да першага пакалення беларускіх кампазітараў, творчасць якіх фарміравалася ў рэчышчы савецкага музычнага мастацтва. Кампазітарскаму мысленню Багатырова ўласцівыя шырокі дыяпазон вобразнага мыслення, схільнасць да ўвасаблення глыбока жыццёвых канцэпцый, дэмакратычная накіраванасць^[3].

Тэмы сучаснасці, гуманістычнай ідэі ўвасоблены ў музыцы Багатырова яснай, пераканаўчай музычнай мовай, заснаванай на беларускай народнай песеннасці. Нацыянальныя рысы выяўляюцца ў мэласе, рытміцы, ладавых формах. Музыкальная тканіна твораў звычайна прасякнута развітымі меладычнымі ўтварэннямі, якія фарміруюць поліфанізаваную фактуру. Для твораў характэрна працяглае дынамічнае развіццё тэматычнага матэрыялу, вытокі якога знаходзяцца ў фальклорных жанрах (балада, жніўныя песні і інш.).

Анатоль Багатыроў — адзін з заснавальнікаў нацыянальнай беларускай оперы^[3]. Ён значна ўзбагаціў жанры кантаты, хору а капэла, раманса ў беларускай музыцы^[3]. Багатырова лічаць заснавальнікам беларускай нацыянальнай кампазітарскай школы^[6].

На словы Тараса Шаўчэнкі напісаў змяшаны хор без суправаджэння «Сонца заходзіць» (1964), цыкл рамансаў для голасу з фартэпіяна «Пастаўлю хату» (1961), «І шырокую даліну», «Агні гараць», «Ад сяла да сяла» (з паэмы «Гайдамакі»), «Вішнёвы садок каля дома» — усё на ўкраінскія тэксты (1964)^[7].

Творчай манеры ўласцівая эпічнасць выказвання. Узнёслая філасофская лірыка, псіхалагічная паглыбленасць характэрныя для камерна-інструментальнай і камерна-вакальнай творчасці Багатырова. Хорам і апрацоўкам народных песень уласцівая выразная кантылена, заснаваная на народна-песенных прынцыпах развіцця^[4].

Сярод твораў А. В. Багатырова вялікая колькасць сачыненняў у розных жанрах^[3]:

• «У пушчах Палесся» — па аповесці «Дрыгва» Я. Коласа, пастаноўка 1939
• «Надзея Дурава» (1946), пастаноўка Ансамблем савецкай оперы Усерасійскага тэатральнага таварыства (1947)

Араторыя «Бітва за Беларусь»

кантаты:

• «Казка пра Мядзведзіху» на вершы А. С. Пушкіна (1937)
• «Беларускім партызанам» на вершы Я. Купалы (1942)
• «Беларусь» на вершы Я. Купалы, П. Броўкі, П. Труса (1949)
• «Ленінградцы» на вершы Джамбула Джабаева (1942)
• «Беларускія песні» словы народныя і Ніла Гілевіча (1967). Дзяржаўная прэмія БССР (1969)
• «Малюнкі роднага краю»
• «Юбілейная»

• Фартэпіянныя трыо (1943)
• Саната для скрыпкі і фартэпіяна (1946), віяланчэлі і фартэпіяна (1951), фартэпіяна (1958)
• 2 сімфоніі,
• канцэрт для віяланчэлі з аркестрам,
• канцэрт для кантрабаса з аркестрам,
• п’есы для віяланчэлі, фартэпіяна,
• харавыя творы,
• вакальныя цыклы на вершы У. Шэкспіра, Я. Купалы, Г. Ахматавай, М. Лермантава, М. Багдановіча, А. Куляшова, П. Броўкі, А. Пушкіна^[3],
• музыка да драматычных спектакляў, у тым ліку да драмы М. Лермантава «Маскарад^[ru]»,
• каля 100 харавых і вакальных апрацовак беларускіх народных песень.

А. Багатыроў — буйны педагог, які на працягу больш чым 50 гадоў вёў клас кампазіцыі ў Беларускай Акадэміі музыкі. Ён выхаваў цэлую плеяду беларускіх кампазітараў. Сярод вучняў А. Багатырова — народныя артысты СССР, народныя артысты Рэспублікі Беларусь, заслужаныя дзеячы мастацтваў Беларусі лаўрэаты Дзяржаўных прэмій, лаўрэаты ўсесаюзных і рэспубліканскіх конкурсаў — Я. Глебаў, І. Лучанок, Г. Вагнер, Ю. Семяняка, Д. Смольскі, С. Картэс, А. Мдзівані, Р. Сурус, Э. Тырманд, У. Буднік, В. Войцік, У. Солтан, Л. Захлеўны, М. Літвін, Э. Казачкоў, А. Хадоска, П. Альхімовіч, Л. Мурашка і іншыя^[8].

А. Багатароў пазнаёміўся з Я. Купалам у снежні 1934 года на вечарыне-канцэрце беларускай музыкі ў Доме пісьменнікаў. Купала зацікавіўся аўтарскім выкананнем на фартэпіяна «Варыяцый» на тэму беларускай народнай песні і запрасіў кампазітара дамоў. На тэксты вершаў «Восень» і «Сонцу», якія Купала падараваў пад час сустрэчы, А. Багатыроў напісаў рамансы. Наведваў дом Купалы, сустракаўся з ім у Доме пісьменнікаў і на творчых вечарынах. У дакладзе «Айчынная вайна і беларуская інтэлігенцыя» на сесіі АН БССР за некалькі месяцаў да сваёй гібелі (Казань, 12 сакавіка 1942 года) Купала гаварыў пра майстэрства Багатырова ў апрацоўцы народнай музыкі і поспех яго оперы «У пушчах Палесся». Напісаў шматлікія хоры на вершы Я. Купалы. Аўтар успамінаў пра Купалу (часопіс «Полымя», 1982, № 6)^[9].

• Сталінская прэмія другой ступені (1941) — за оперу «У пушчах Палесся» (1939)
• Дзяржаўная прэмія БССР
• Народны артыст РСФСР (1981)
• Народны артыст БССР (1968)
• Ордэн Францыска Скарыны
• Ордэн Леніна
• 3 ордэна Працоўнага Чырвонага Сцяга
• Ордэн «Знак Пашаны»
• Ордэн Кастрычніцкай Рэвалюцыі
• Ордэн Дружбы народаў
• Медаль Францыска Скарыны
• Многія іншыя ўзнагароды

• Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т.2: Аршыца — Беларусцы / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: БелЭн, 1996.
• Энцыклапедыя літаратуры і мастацтва Беларусі: У 5-і т., Т. 1: А капэла — Габелен / Рэдкал.: І. П. Шамякін (гал. рэд.) і інш. — Мн.: БелСЭ, 1984.

• Лічыў Леніна і Сталіна псыхічна хворымі. 20 нечаканых фактаў пра Анатоля Багатырова // сайт «Наша Ніва» 17 жніўня 2019
• Анатоль Васільевіч БАГАТЫРОЎ на hor.by
• Да 100-годдзя народнага артыста Беларусі Анатоля Багатырова
• Аўдыёзапісы А. Багатырова
• Багатыроў Анатоль Васільевіч на сайце анлайн-энцыклапедыі «Беларусь у асобах і падзеях»