Вялікі марш вяртання
«Вялікі марш вяртання»[3][4][5] або Сутыкненні на мяжы Ізраіля з сектарам Газа[6][7][8][9][10][11][12] — кампанія масавых антыізраільскіх выступленняў палесцінцаў на мяжы паміж Сектарам Газа і Ізраілем, арганізаваная рухам ХАМАС вясной 2018 года. Кампанія была запланавана і працягвалася на працягу шасці тыдняў, з 30 сакавіка 2018 года, гадавіны «Дня зямлі», і да 15 мая 2018 года, 70-ы Дзень Накба[13]. Згодна з кантраляваным ХАМАС «Палесцінскім інфармацыйным цэнтрам», ХАМАС назваў гэтую кампанію выступленняў «Вялікім маршам вяртання» з тым, каб прыцягнуць увагу да права ўсіх пакаленняў палесцінцаў на вяртанне на тэрыторыі, якія сталі 70 гадоў таму Ізраілем[14]. Сотні дэманстрантаў (30 сакавіка[15]), агульная колькасць якіх склала ад 30 да 50 тысяч чалавек, пачынаючы з 30 сакавіка, уступалі ў сутычкі з вайскоўцамі Арміі абароны Ізраіля ля раздзяляльнага бар’еры на мяжы, закідваючы іх камянямі і бутэлькамі з запальнай сумессю і спрабуючы пашкодзіць загароды. У адказ арміяй былі ўжыты вадамёты і іншыя сродкі для разгону дэманстрацый, а ў шэрагу выпадкаў — і агонь на паразу, што прывяло да дзесяткаў чалавечых ахвяр сярод удзельнікаў маршу[4][16][17][18]. Мінімум двое з іх былі забіты ў перастрэлцы пры спробе наблізіцца да бар’ера з агнястрэльнай зброяй[19][20][21]. Савет Бяспекі ААН на надзвычайным пасяджэнні 31 сакавіка 2018 года асудзіў ужыванне гвалту ў сектары Газа. Ізраіль, са свайго боку, абвяргаў абвінавачванні ў непрапарцыянальным прымяненні сілы, настойваючы на тым, што ён дзейнічаў у рамках закона і выкарыстоўвае зброю, каб «не дапусціць ўварвання шматтысячных натоўпаў, нацэленых на забойствы і здзяйсненне тэрактаў»[22]. ПерадгісторыяПачатак масавай акцыі ў сектары Газа 30 сакавіка 2018 года быў прымеркаваны да «Дня зямлі», які ўсталяваны ў памяць пра шэсць арабаў, якія загінулі ў 1976 годзе ў ходзе гвалтоўных пратэстаў, накіраваных супраць экспрапрыяцыі ўрадам Ізраіля сотняў зямельных надзелаў ізраільскіх арабаў у Галілеі[23][24]. Мэтай маршу было нагадаць пра лёс палесцінскіх бежанцаў, якія, ратуючыся ад ізраільскіх войскаў, страцілі свае зямельныя ўчасткі і цяпер жывуць у розных краінах свету. Палесцінскія бежанцы, колькасць якіх разам з нашчадкамі ацэньваецца ў 5 мільёнаў, цяпер дамагаюцца права на вяртанне ў свае дамы, кінутыя калісьці на тэрыторыі Ізраіля. Гэта лічыцца непрымальным у Ізраілі, дзе мяркуюць, што дадзеная праблема павінна вырашацца ў рамках стварэння палесцінскай дзяржавы ці праз асіміляцыі ў месцах цяперашняга пражывання палесцінскіх бежанцаў. У самым сектары Газа, паводле ацэнак ААН, бежанцы і іх нашчадкі складаюць за 1,3 млн з 2 млн яго жыхароў. Завяршэнне маршу яго арганізатарамі планавалася на 15 мая 2018 года, калі палесцінцы штогод адзначаюць Накбу — дзень нацыянальнай «катастрофы», якая адбылася ў выніку Араба-ізраільскай вайны (1948—1949) і наступных падзей[4][25]. Сярод канкрэтных палітычных прычын правядзення Марша вяртання менавіта ў 2018 годзе актывіст арганізацыі «Сацыялістычная барацьба» Яша Кігель паказваў, што ізраільская дзяржава і ўрад Нетаньяху адзначалі 70-годдзе Дзяржавы Ізраіль без якіх-небудзь згадак пра правы палесцінцаў, а таксама перанос пасольства ЗША з Тэль-Авіва ў Іерусалім. Ізраільскія сацыялісты звярталі ўвагу на «невыносныя» ўмовы жыцця насельніцтва сектара Газа, дзе электрычнасць уключаюць толькі на 4 гадзіны ў дзень, 95% водных рэсурсаў краю непрыдатныя для піцця, беспрацоўе дасягнула 40%, прычым сярод людзей малодшай 30 гадоў — 60 %. Заахвочвальнымі прычынамі да правядзення Марша вяртання гэтымі ж крыніцамі названы таксама рэгулярныя абстрэлы ізраільскай арміяй палесцінскіх рыбакоў у Міжземным моры і палесцінскіх земляў побач з загараджальным бар’ерам[26]. Храналогія падзей  30 сакавіка 2018 года па закліку ХАМАС пасля паўдзённай малітвы ад 30 да 50 тысяч палесцінцаў выйшлі на «Вялікі марш вяртання», які разгарнуўся пад лозунгамі салідарнасці з бежанцамі, жадаючымі вярнуцца ў свае дамы ў межах сучаснага Ізраіля. Найбольш рашучыя актывісты ў шасці месцах выйшлі да плота на мяжы сектара Газа, якую Ізраіль загадзя абвясціў «закрытай ваеннай зонай». Яшчэ напярэдадні Армія абароны Ізраіля, атрымаўшы разведданыя аб рыхтуемым маршы, размясціла па перыметры плота некалькі баявых брыгад, задзейнічала бранятэхніку, беспілотнікі і верталёты. Паводле мясцовых СМІ, загінула як мінімум 15 палесцінцаў[24] [27]. У сваім звароце да прысутных ля мяжы лідар ХАМАС Ісмаіл Ханія сказаў: «Мы не саступім ні адной пядзі палесцінскай зямлі. Для Палесціны няма альтэрнатывы і няма ніякага іншага рашэння, акрамя вяртання тэрыторый»[3]. У ходзе маршу сотні маладых дэманстрантаў[15] спрабавалі пашкодзіць памежныя загароды, падпаленымі покрыўкамі, шпурлялі камяні і бутэлькі з запальнай сумессю. Ізраільскія вайскоўцы адказвалі спецсродкамі і агнём на паражэнне па «галоўным завадатарам». У другой палове дня двое ўзброеных членаў ХАМАС аддзяліліся ад натоўпу і паспрабавалі наблізіцца падзяляльнага бар’ера, адкрыўшы агонь па ізраільцянам. У выніку перастрэлкі, яны былі забіты, а іх целы перапраўлены на ізраільскую тэрыторыю[19][20][21]. У першы дзень маршу, паводле медыцынскай справаздачам Газы, загінулі 14 дэманстрантаў і 1200 былі паранены. Прэс-сакратар ізраільскага войска Ронен Манліс абвінаваціў ісламісцкія ўлады сектара ў «цынічным выкарыстанні» жанчын і дзяцей у сваіх палітычных мэтах і паведаміў, што «ўсё, хто загінуў — мужчыны ва ўзросце ад 18 да 30 гадоў»[4]. Паводле прадстаўленых 1 красавіка ізраільскіх даных, мінімум 10 з 14 загінулых былі і раней звязаны з тэрарыстычнай дзейнасцю і былі забіты падчас падобных дзеянняў 30 сакавіка[28][29]. 30 сакавіка 2018 года стаў самым кровапралітным днём ізраільска-палесцінскага канфлікту з часу аперацыі «Непарушная скала» (2014). 6 красавіка паводле інфармацыі, апублікаванай ТАСС, да памежнай паласы палесцінскія моладзевыя актывісты даставілі каля 10 тыс. шын і падпалілі іх для таго, каб дэзарыентаваць падраздзяленні ізраільскай арміі і ўскладніць агляд ізраільскім снайперам, якія занялі баявыя пазіцыі па лініі мяжы. Армія абароны Ізраіля ўжывала беспілотныя лятальныя апараты для скіду на дэманстрантаў бомбаў са слёзатачывым газам, выкарыстоўваліся і магутныя вадамёты. З пачатку сутыкненняў да 7 красавіка 2018, па даных прадстаўніка Міністэрства аховы здароўя, у кантраляваным рухам ХАМАС анклаве Ашраф аль-Кедра ахвяры сярод палесцінцаў — каля 30 чалавек[9], сярод ізраільскіх ваенных ахвяраў няма[8]. 14 мая, у дзень, калі пасольства ЗША ў Ізраілі было насуперак пратэстам палесцінцаў перанесена з Тэль-Авіва ў Іерусалім, у памежных сутыкненнях па даных Міністэрства аховы здароўя аўтаноміі, загінулі больш за 60 чалавек[12], у асноўным актывісты ХАМАС[11]. Ізраільскі бок накіраваў у сектар Газа канвой з медыкаментамі, які кіраўніцтва ХАМАС адмовілася прыняць, абвясціўшы прапагандысцкім трукам; аналагічныя гуманітарныя грузы, накіраваныя ААН і ПНА, былі прыняты[30]. Станам на 2 чэрвеня 2018 года, з пачатку «Маршу вяртання», па падліках палесцінскіх медыкаў, загінулі 119 жыхароў сектара Газа, 13,3 тысячы чалавек пацярпелі ад куль і газу, 300 параненых знаходзіліся ў цяжкім стане. Сярод загінуўшых і пацярпелых ёсць і грамадзянскія асобы. Пра ахвяры сярод ізраільцян не паведамлялася[6]. 6 ліпеня ў ходзе чарговага сутыкнення (15-га па ліку этапу «Марша вялікага вяртання»), па даных Міністэрства аховы здароўя сектара, адзін палесцінец быў забіты пры спробе прабрацца да памежнага плоту і 396 атрымалі раненні[10]. 8 кастрычніка, згодна з газетай «Вести», каля 5000 жыхароў сектара Газы прынялі ўдзел у масавых беспарадках каля раздзяляльных збудаванняў і ў марской мяжы Ізраіля. Сіламі Цахала была папярэджана спроба прарыву мяжы ля кібуц Зікім, з боку Газы былі запушчаны паветраныя шароў-падпальшчыкі. Дроны прывялі да буйнога пажару ў лесе Шакеда[31]. У ходзе беспарадкаў «у руцэ ў аднаго з парушальнікаў разарвалася аскепкавая граната, якую ён меркаваў шпурнуць у ваеннаслужачых Цахала. Некалькі палесцінцаў атрымалі раненні рознай ступені цяжкасці. Усяго было паранена не менш за 11 удзельнікаў беспарадкаў»[32]. У лістападзе 2018 года афіцыйны прадстаўнік ХАМАС высока ацаніў падтрымку Ірана, аказаную палесцінцам у ходзе «Вялікага маршу вяртання», падзякаваў за тое, што Іран «падзяляе каштоўнасці і інтарэсы палесцінцаў». Іран пагадзіўся прыняць у сябе сем’і загінулых і параненых падчас падзей у Газе[33]. 16 кастрычніка 2018 года Яўрэйскі нацыянальны фонд паведаміў, што за папярэднія паўгода выбуховыя прылады справакавалі 1,100 пажараў. Знішчана «каля 50% лясных масіваў, размешчаных ля мяжы з сектарам Газы. Раней гэтая арганізацыя паведаміла аб падрыхтоўцы пазову да арганізацыі ХАМАС ў міжнародныя судовыя інстанцыі за шкоду, «нанесеную лясам і ўгоддзям у раёнах, якія мяжуюць з сектарам Газа»[34][35]. У лістападзе Бат’я Халін і Адэль Рамін, якія пражываюць у памежных кібуцах Кфар Аза і Нірым, далі паказанні перад Камітэтам па правах чалавека ААН у Жэневе. Пасля іх шматгадзіннага аповеду пра жыццё пад пагрозай «ракет, запальных паветраных шароў і змеяў, пажараў, тэрарыстычных тунэляў», адзін з членаў камітэта спытаў, «чаму яны працягваюць жыць у такім месцы», а іншыя спыталі пра прычыну гібелі палесцінцаў падчас «дэманстрацый»[36]. Рэгулярныя сутыкненні з ізраільскай арміяй у рамках «Маршу вяртання» працягваліся на мяжы сектара з Ізраілем і ў 2019 годзе, дасягаючы найбольшага размаху па пятніцах[22]. Па меры набліжэння гадавіны «Маршу», па даных ізраільскіх СМІ, актывізавалася і «дзейнасць баевікоў», якая суправаджалася запускам паветраных шароў з выбуховымі і/або лёгкаўзгаральнымі рэчывамі ў бок тэрыторыі Ізраіля і нападамі на ваенных[37]. 8 сакавіка, у 50-ю пятніцу «Маршу вяртання», на мяжы з Ізраілем адбыліся чарговыя сутыкненні палесцінцаў з ізраільскай арміяй, у выніку чаго, згодна Міністэрству аховы здароўя сектара, баявымі патронамі былі паранены 16 жыхароў анклава[22][37]. «Агністы тэрор» З красавіка 2018 года антыізральскія сілы пачалі запускаць з сектара Газа ў бок Ізраіля паветраныя змеі, шары і г.д з гаручымі сумессю і/або з выбухоўкай, якія прыводзілі да пажараў у прымежнай паласе[38]. Толькі 29—30 ліпеня вакол сектара Газы былі зафіксаваны і патушаны больш за за 50 палявых і лясных пажараў. Запускі падобных прыладаў прывялі да пажараў у ізраільскіх гарадах і пасёлках і пагрозе жыцця іх жыхароў, у тым ліку і ў дзіцячых установах[39][40][41][42][43][44][45][46][47]. Ацэнка падзей і наступствыПрэзідэнт Дзяржавы Палесціна Махмуд Абас 31 сакавіка 2018 года заявіў, што Ізраіль нясе адказнасць за гвалт[15] і абвясціў нацыянальную жалобу па загінуўшых і запатрабаваў умяшання міжнароднай супольнасці[24]. Прэм’ер-міністр Ізраіля Біньямін Нетаньяху заявіў 31 сакавіка 2018 года, што Ізраіль абараняў свой суверэнітэт і мірных жыхароў[15]. 30 сакавіка 2018 года Савет Бяспекі ААН правёў экстраныя слуханні па сітуацыі ў Газе. В. а. намесніка генеральнага сакратара ААН па палітычных пытаннях Тае-Брук Зерыхун заклікаў Ізраіль выконваць свае абавязацельствы ў дачыненні да правоў чалавека ў адпаведнасці з міжнародным правам і ўстрымацца ад прымянення гвалту ў дачыненні да мірных жыхароў, у асаблівасці дзяцей. Ён таксама паведаміў, што напярэдадні Ізраіль узмацніў свае воінскія падраздзяленні ля мяжы, уключаючы спецыяльныя падраздзяленні і БПЛА, і папярэдзіў, што яго дзеянні будуць накіраваныя на прадухіленне прарыву пагранічнага бар’ера і парушэнні суверэнітэту Ізраіля[7]. Прадстаўнік ЗША Уолтар Мілер выказаў шкадаванне, што Ізраіль не можа ўдзельнічаць у абмеркаванні з-за свята Песах, і паведаміў, што «ХАМАС выкарыстоўвае дэманстрацыі для распальвання гвалту і падвяргае небяспецы жыцця людзей». У заяве, распаўсюджанай да пасяджэння СБ, прадстаўнік Ізраіля ў ААН Дані Данон усклаў адказнасць за патэнцыйнае кровапраліцце на рух ХАМАС, які ўклаў у арганізацыю сутыкненняў на мяжы ў перыяд з 30 сакавіка па 15 мая каля 10 млн долараў. Ён таксама пацвердзіў права Ізраіля на абарону сваіх суверэнітэту і мірных жыхароў[48]. На праведзеным 31 сакавіка галасаванні ЗША заблакавалі праект заявы, падрыхтаваны Кувейтам, у якім выказвалася глыбокая заклапочанасць з нагоды гібелі 16 «мірных дэманстрантаў», але, як адзначае ізраільская газета «Весткі», адсутнічала інфармацыя «аб масавых беспарадках і спробах парушэння суверэнітэту Ізраіля». У выніку СБ ААН прыняў заяву, якая асуджае прымяненне гвалту ў сектары Газа[3][49]. 6 красавіка прадстаўнік ЗША па міжнародным перамовам Джэйсан Грынблат настойліва заклікаў удзельнікаў пратэстаў да мірнага, а не гвалтоўнага іх правядзенні і не набліжацца да памежных загароды бліжэй, чым на 500 м. Акрамя таго, ён асудзіў лідараў і ўдзельнікаў пратэстаў, якія заклікаюць да гвалту, і намеры адправіць удзельнікаў пратэстаў, у тым ліку дзяцей, да памежнай сцяны з пагрозай для іх здароўя і жыцця[50]. 7 красавіка Еўрапейскі Саюз выказаў «сур’ёзную заклапочанасць у дачыненні да непрапарцыйнага выкарыстання сілы» і заклікаў абодва бакі да максімальнай стрыманасці для прадухіленні далейшай эскалацыі. ЕС таксама заклікаў палесцінскія арганізацыі дазволіць адміністрацыі ПА «цалкам аднавіць сваю ўладу ў Газе, што крытычна важна для паляпшэння сітуацыі і становішча людзей у сектары»[4][51][52]. 9 красавіка МЗС Расіі назваў «абсалютна непрымальным» прымяненне Ізраілем сілы супраць грамадзянскага насельніцтва ў сектары Газа. Расія падтрымала патрабаванне генеральнага сакратара ААН Антоніу Гутэрыш аб правядзенні «незалежнага і празрыстага расследавання інцыдэнтаў, якія прывялі да гібелі людзей», і прапанавала распрацаваць канкрэтныя палітычныя меры для ўрэгулявання застарэлага канфлікту[53]. Пасля масавай гібелі палесцінцаў 14 мая Турцыя выслала з краіны ізраільскага пасла Эйтана Наэ і генеральнага консула Ізраіля ў Стамбуле. ПАР адклікала свайго пасла ў Ізраілі. У Бельгіі і Ірландыі ізраільскія дыпламаты былі выкліканы ў мясцовыя ўрады для справаздачы[54]. Зноскі
Спасылкі
|
||||||||||||||||||||||||||||||||
Portal di Ensiklopedia Dunia
