Дзяржаўны камітэт па будаўніцтве і архітэктуры Савета Міністраў Беларускай ССР

Дзяржаўны камітэт па будаўніцтве і архітэктуры Савета Міністраў Беларускай ССР (Дзяржбуд БССР) — саюзна-рэспубліканскі орган дзяржаўнага кіравання, які існаваў у Беларускай ССР у 1957—1991 гадах. У верасні 1991 года пераўтвораны ў Дзяржаўны камітэт Рэспублікі Беларусь па архітэктуры і будаўніцтве.

Дзяржбуд БССР быў створаны 28 верасня 1955 года Указам Прэзідыума Вярхоўнага Савета БССР. Ён утвораны на базе Упраўлення па справах архітэктуры пры Савеце Міністраў БССР і аддзела разгляду праектаў і каштарысаў Дзяржаўнай планавай камісіі БССР^[1].

У 1957 годзе камітэт быў скасаваны, а яго функцыі перададзены Галоўнаму ўпраўленню па справах архітэктуры і будаўніцтва пры Савеце Міністраў БССР. Аднак ужо ў 1959 годзе яго аднавілі як рэспубліканскі цэнтральны орган дзяржаўнага кіравання. У 1963 годзе ён быў пераўтвораны ў саюзна-рэспубліканскі орган і атрымаў назву Дзяржаўны камітэт Савета Міністраў БССР па справах будаўніцтва (Дзяржбуд БССР). У 1968 годзе было зацверджана новае Палажэнне аб дзейнасці камітэта, якое дзейнічала да 1985 года^[1].

Дзяржбуд БССР быў падпарадкаваны Савету Міністраў БССР і Дзяржаўнаму камітэту Савета Міністраў СССР па справах будаўніцтва^[1].

Асноўнай задачай Дзяржбуду БССР было распрацоўка і рэалізацыя дзяржаўнай палітыкі ў галіне будаўніцтва і архітэктуры. Камітэт каардынаваў будаўнічую дзейнасць, забяспечваў распрацоўку тыпавых праектаў і стандартаў, кантраляваў іх выкананне і садзейнічаў навукова-тэхнічнаму прагрэсу ў сферы праектавання і будаўніцтва^[1].

Дзяржбуд БССР таксама ажыццяўляў дзяржаўную экспертызу будаўнічых праектаў і каштарысаў, удзельнічаў у распрацоўцы стратэгій індустрыялізацыі і механізацыі будаўнічай вытворчасці. Асаблівая ўвага надавалася павышэнню якасці работ, скарачэнню тэрмінаў будаўніцтва і зніжэнню яго сабекошту^[1].

Камітэт распрацоўваў і зацвярджаў тыпавыя і эксперыментальныя праекты жылых, прамысловых і сельскагаспадарчых будынкаў, арганізоўваў іх укараненне, а таксама кантраляваў якасць праектных і будаўнічых прац^[1].

Дзяржбуд БССР удзельнічаў у распрацоўцы дзяржаўных стандартаў у галіне будаўніцтва, вызначаў цэны на жыллёва-грамадзянскія і прамысловыя аб’екты, кантраляваў выкананне тэхнічных умоў. Акрамя гэтага, ён праводзіў экспертызу праектаў і распрацаваў планы забудовы гарадоў і пасёлкаў^[1].

Згодна з Палажэннем, Дзяржбуд БССР меў права праводзіць праверкі ў міністэрствах, ведамствах, падведамасных арганізацыях, навукова-даследчых установах, праектных і будаўнічых кампаніях. Камітэт кантраляваў тэхнічны ўзровень праектавання і будаўніцтва, забяспечваў укараненне перадавых тэхналогій, а таксама меў паўнамоцтвы выдаваць абавязковыя пастановы і інструкцыі^[1].

Дзяржаўны камітэт СМ БССР па справах архітэктуры і будаўніцтва ўзначальваўся старшынёй, прызначаным Вярхоўным Саветам БССР. Намеснікаў старшыні і членаў калегіі зацвярджаў Савет Міністраў БССР. Старшыня камітэта нёс персанальную адказнасць за яго дзейнасць, выдаваў загады і інструкцыі ў межах сваёй кампетэнцыі^[1].

Пры Дзяржбудзе БССР дзейнічаў навукова-тэхнічны савет, які аналізаваў і распрацоўваў асноўныя напрамкі развіцця навукі і тэхнікі ў будаўніцтве, горадабудаўніцтве і праектаванні. Ён таксама праводзіў экспертызу навукова-тэхнічных распрацовак і выпрацоўваў рэкамендацыі. Яго склад і структура змяняліся, але савет функцыянаваў на працягу ўсяго перыяду існавання камітэта^[1].

Выкананне функцый Дзяржбуду БССР ажыццяўлялася праз яго цэнтральны апарат, структура якога неаднаразова змянялася^[1].

На 1965 год ён уключаў кіраўніцтва, тэхнічны савет, шэраг аддзелаў (у тым ліку праектных, будаўнічых, эканамічных і экспертызы), а таксама Галоўную інспекцыю дзяржаўнага архітэктурнага кантролю. У 1965 годзе было прынята новае штатнае раскладанне: створаны аддзел эканомікі будаўніцтва, скасаваны тэхнічны савет, а Упраўленне справамі пераўтворана ў адміністрацыйна-гаспадарчы аддзел^[1].

Пастановай 1968 года зацверджана новая структура, якая ўключала Дзяржаўную будаўнічую інспекцыю і асобныя аддзелы па жыллёва-грамадзянскім, сельскім і прамысловым будаўніцтве, эканоміцы, экспертызе праектаў, механізацыі і новай тэхніцы. У 1974 годзе створана Упраўленне праектных арганізацый, а ў 1975-м ліквідаваны аддзел па спецыялізаваным будаўніцтве, яго функцыі перададзены новаму аддзелу планіроўкі і забудовы прамысловых вузлоў^[1].

У 1977 годзе ўведзены аддзел стандартаў і тэхнічных умоў. У 1979 годзе аддзел навукова-даследчых работ і новай тэхнікі быў рэарганізаваны ў асобнае кіраванне. У 1985 годзе прынята новае Палажэнне, якое ўдакладняла задачы і паўнамоцтвы Дзяржбуду, уключаючы кантроль якасці будаўнічых работ і магчымасць прыпынення будаўніцтва пры парушэннях^[1].

У 1987 годзе Упраўленне дзяржаўнай экспертызы было заменена на Галоўэкспертызу пры Дзяржбудзе БССР. У 1988 годзе створана Галоўнае ўпраўленне архітэктуры і горадабудаўніцтва, што адлюстроўвала рост яго значэння ў планаванні развіцця гарадоў і населеных пунктаў^[1].

У 1988 годзе для павышэння ролі Дзяржбуду ў рэформе гаспадарчага механізму была ўведзена новая структура цэнтральнага апарату, якая ўключала кіраўніцтва, Галоўнае ўпраўленне архітэктуры і горадабудаўніцтва, Навукова-тэхнічнае ўпраўленне, Упраўленне будаўнічай індустрыі, Упраўленне планавання і цэнаўтварэння, Дзяржаўную будаўнічую інспекцыю і Упраўленне справамі. У кастрычніку 1988 года Упраўленне планавання і цэнаўтварэння было скасавана, а яго функцыі перададзены іншым аддзелам^[1].

У студзені 1989 года зацверджана новае Палажэнне, згодна з якім Дзяржбуд БССР заставаўся саюзна-рэспубліканскім органам, падпарадкаваным Савету Міністраў БССР і Дзяржбуду СССР. Ён адказваў за тэхнічную палітыку ў будаўніцтве, развіццё архітэктуры і горадабудаўніцтва, а таксама навукова-тэхнічны прагрэс у гэтых галінах^[1].

У снежні 1989 года Упраўленне будаўнічай індустрыі пераўтворана ў Галоўнае ўпраўленне будаўнічай індустрыі. У 1990 годзе створаны аддзел па ліквідацыі наступстваў аварыі на Чарнобыльскай АЭС і забудове сельскіх населеных пунктаў^[1].

У лютым 1991 года Дзяржбуд БССР быў пераўтвораны ў Дзяржаўны камітэт БССР па архітэктуры і будаўніцтве, пры гэтым яго функцыі і падпарадкаванне не змяніліся. Пасля рэарганізацыі цэнтральны апарат уключаў кіраўніцтва, Галоўнае ўпраўленне архітэктуры і горадабудаўніцтва, Навукова-тэхнічнае кіраванне, Упраўленне будаўнічай індустрыі, Дзяржаўную будаўнічую інспекцыю, а таксама аддзелы эканомікі, цэнаўтварэння, механізацыі і фінансаў. Гэтая структура захоўвалася да верасня 1991 года^[1].

• 1955—1979 — Уладзімір Адамавіч Кароль
• 1979—1986 — Уладзімір Гаўрылавіч Еўтух
• 1986—1991 — Юрый Аляксандравіч Пуплікаў

Падведамасная сетка Дзяржбуду БССР складалася з кіруючых органаў, навукова-даследчых, праектных і будаўнічых арганізацый. Паводле пастановы Савета Міністраў БССР ад 3 ліпеня 1965 г., у сістэму ўваходзілі ўпраўленні па будаўніцтве і архітэктуры аблвыканкамаў і Мінскага гарвыканкама^[1].

Камітэту непасрэдна падпарадкоўваліся Беларускі дзяржаўны праектны інстытут «Белдзяржпраект» (1933), Беларускі дзяржаўны інстытут праектавання сельскагаспадарчага будаўніцтва «Белдзіпрасельбуд» (1945, раней — «Белсельпраект»), Беларускі дзяржаўны інстытут прамысловага праектавання «Белпрампраект» (1949), Беларускі дзяржаўны інстытут інжынерных вышуканняў (БелДІІВ, 1964) і Інстытут будаўніцтва і архітэктуры (ІБІА, 1957)^[1].

У 1971 годзе «Белгіпрасельбуд» пераўтвораны ў Беларускі навукова-даследчы і праектны інстытут па будаўніцтве на сяле («БелНДІдзіпрасельбуд»). У 1972 годзе пры ІБІА створана Канструктарска-тэхналагічнае бюро з вопытнай вытворчасцю (КТБ з ВП). У 1976 годзе Мінскі філіял ЦНДІП горадабудаўніцтва пераўтвораны ў Беларускі НДІ горадабудаўніцтва («БелНДІПГорадабудаўніцтва»). У тым жа годзе ў Мінску адкрыта пастаянная будаўнічая выстава Дзяржбуду БССР^[1].

У 1979 годзе быў створаны Беларускі навукова-даследчы і праектна-тэхналагічны інстытут арганізацыі і кіравання будаўніцтвам («БелНДІАКБ»). У 1985 годзе на яго базе разам з ІБІА і КТБ з ВП утвораны Навукова-тэхнічны цэнтр (НТЦ). У 1987 годзе «БелНДІАКБ» і ІБІА ліквідаваны, а на іх аснове створаны Беларускі НДІ па будаўніцтве («БелНДІБ») і Праектна-канструктарска-тэхналагічнае бюро (ПКТБ). Гэтыя ўстановы разам з эксперыментальна-вопытным прадпрыемствам (ЭВП) і праектна-канструктарскім бюро («Будаўтааматызацыя») ўвайшлі ў склад навукова-праектна-тэхнічнага аб’яднання (НПТА «Белбуднавука»)^[1].

З 1987 года дзейнічала Галоўэкспертыза пры Дзяржбудзе БССР. У 1988 годзе рэарганізаваны службы архітэктуры і будаўніцтва выканкамаў: у абласных Саветах, Мінскім і Гомельскім гарсаветах створаны галоўныя ўпраўленні архітэктуры і горадабудаўніцтва, у гарадах-цэнтрах — адпаведныя ўпраўленні, у іншых гарадах — аддзелы архітэктуры і горадабудаўніцтва^[1].

У 1990 годзе на базе «Белдзяржпраекта» і Будаўнічай выставы Дзяржбуду БССР утвораны арэндныя прадпрыемствы (АП) «Белпраект» і «Белінтэрбудпрагрэс». У 1991 годзе структурныя падраздзяленні «Белбуднавукі» (ПКТБ, ЭВП, БелНДІБ) атрымалі статус юрыдычных асоб з непасрэдным падпарадкаваннем Дзяржбуду БССР. У тым жа годзе БелДІІВ перайменаваны ў Беларускі інстытут інжынерных вышуканняў «Геасэрвіс»^[1].

Падведамасная сетка Дзяржбуду БССР на верасень 1991 года ўключала наступныя арганізацыі і ўстановы: АП «Белпраект», Галоўэкспертызу, БелНДІгорадабудаўніцтва, ЭВП, ПКТБ, БелНДІдзіпрасельбуд, інстытут «Белпрампраект», інстытут «Геасэрвіс», БелНДІБ, АП «Белінтэрбудпрагрэс», ПКБ «Будаўтааматызацыя» і адпаведныя службы выканкамаў мясцовых Саветаў^[1].

• Высшие органы государственной власти и центрального управления Белорусской ССР (1965—1991 гг.) : [В 3 ч.] / Редкол.: Федосов В. В.(гл.ред.) и др.; Гос.ком.по арх.и делопроизводству Респ. Беларусь, Европ. Фонд «Диалог», Бел.науч.-исслед.ин-т документоведения и арх.дела, Нац.арх. Респ. Беларусь. Ч.3. — Минск : [БелНИИДАД], 2000. — 202 с. — Авт.указаны на обороте тит.л. — Библиогр.в конце ст. — ISBN 985-6099-66-8