Камп’ютарная гульня або відэагульня (англ.: video game) — камп’ютарная праграма, якая служыць для арганізацыі гульнявога працэсу, сувязі з партнёрамі па гульні, ці сама выступае ў якасці партнёра. Існуюць спробы вылучыць камп’ютарныя гульні як асобную вобласць мастацтва, нараўне з тэатрам, кіно і т. п.[1] Спецыяльныя распрацаваныя гульні дазваляюць выкарыстоўваць гульцоў у навукова-даследчых работах [2]. Па некаторых камп’ютарных гульнях праводзяцца аматарскія і прафесійныя спаборніцтвы — такога роду спаборніцтвы называюцца кіберспортам. Камп’ютарныя гульні часта ствараюцца на аснове фільмаў і кніг, і наадварот.
Пазней, у 1952 годзе, з’явілася праграма «OXO», якая імітуе гульню «крыжыкі-нулікі», створаная А. С. Дугласам як частка яго доктарскай дысертацыі ў Кембрыджскім універсітэце. Гульня працавала на вялікім універсітэцкім камп’ютары, вядомым як EDSAC (англ.: Electronic Delay Storage Automatic Calculator).
У 1962 годзе Стыў Расэл напісаў гульню Spacewar! «Касмічная вайна і Вялікая Прыгода Джона» (англ.: Spacewar and John's Great Adventure). Гульня працавала на мінікамп’ютарыPDP-1 і хутка распаўсюдзілася па ўсім універсітэтам краіны.
У 1968 годзе Ральф Баер, які пазней стаў вядомы як «Кароль Відэагульні», запытаў патэнт на раннюю версію гульнявой кансолі «Television Gaming and Training Apparatus». У 1967 годзе ў Байер стварыў пінг-понг гульню, падобную на «Тэніс для дваіх». Разам з «Magnavox» ён працаваў над стварэннем першай кансолі, названай «Magnavox Odyssey» у 1972 годзе. Распрацоўка гульнявых аўтаматаў у 1970-х гадах прывяла да так званага «Залатога веку аркад». Адна з самых вядомых гульняў таго часу — «Pong».
Камп’ютарныя гульні могуць быць класіфікаваны па некалькіх прыкметах:
Жанр: гульня можа належаць як да аднаго, так і да некалькіх жанраў, а ва ўнікальных выпадках — адкрываць новы або быць па-за ўсялякіх жанраў;
Колькасць гульцоў і спосаб іх узаемадзеяння: гульня можа быць аднакарыстальніцкай — разлічанай на гульню аднаго чалавека, або шматкарыстальніцкай — разлічанай на адначасовую гульню некалькіх чалавек, а таксама весціся на адным камп’ютары, праз інтэрнэт, электронную пошту, або масава;
Візуальнае прадстаўленне: гульня можа як выкарыстоўваць графічныя сродкі афармлення, так і наадварот, быць тэкставай. Гульня таксама можа быць двухмернай або трохмернай. Ёсць і гукавыя гульні — у іх замест візуальнага прадстаўлення выкарыстоўваюцца гукі.
Платформа: гульня можа належаць як да адной платформы, так і быць мульціплатформеннай.
Класіфікацыя па жанрах
Жанр вызначаецца мэтай гульні. Вылучаюцца[3] наступныя жанры:
Экшан (ад англ.: action — дзеянне) — жанр відэагульняў, які іспытвае фізічныя здольнасці гульца, такія як каардынацыя рук і вачэй і хуткасць рэакцыі. Да экшана адносяць такія паджанры, як шутар (ад англ.: shoot — страляць), дзе трэба ў асноўным страляць (прыклад: серыя гульняў Call Of Duty), файтынг (ад англ.: fight — барацьба), дзе трэба ў асноўным біцца ў блізкім бою (часцяком — адзін на адзін, прыклад: Mortal Combat), і платформер, дзе трэба ў асноўным скакаць па платформах і ўварочвацца (прыклад: Super Mario Bros.). Да экшана можна аднесці гульні ў жанры выжывання ва умовах жаху (англ.: survival horror), у якіх мэта гульца проста выжыць (прыклады: Silent Hill, ZombiU).
Прыгодніцкая відэагульня — жанр гульняў, якія валодаюць паўнавартасным літаратурным сюжэтам, і гулец у працэсе гульні сам раскрывае ўсе перыпетыі гэтага сюжэта. Прыклады:
Сімулятар — жанр гульняў, якія цалкам імітуюць якую-небудзь вобласць рэальным жыцці, напрыклад, імітацыя кіравання гоначным аўтамабілем ці самалётам.
Галаваломка — жанр гульняў, якія цалкам ці больш чым напалову складаюцца з рашэння розных лагічных задач накшталт збору кубіка Рубіка.
Забава — жанр гульняў, якія у асноўным разлічаныя на дзяцей, дзе псіхалагічны ўражанне ад адбываецца на экране карцінкі значна важней самога працэсу гульні — напрыклад, лопанне бурбалак.
Адукацыйныя — гульні, якія ўключаюць у сябе элементы навучальных праграм, якія падаюцца праз сам гульнявы працэс і, дзякуючы павышэнню цікавасці да іх у сувязі з незвычайным антуражам, пасля, добра запамінаюцца.
Ролевая відэагульня (англ.: Role Playing Game, RPG) — жанр гульняў, адметнай асаблівасцю якіх з’яўляецца наяўнасць у персанажаў вызначаных навыкаў і характарыстык, якія пасля можна паляпшаць ці нават набываць новыя, папярэдне выканаўшы якія небудзь дзеянні (напрыклад атрымаць новы ўзровень, т.зв. «прапампоўка»). Таксама ў гульнях гэтага жанру часцяком існуе сістэма інвентара, у працэсе праходжання гулец можа знаходзіць/набываць новыя віды зброі, даспехаў, дапаможных сродкаў і да т.п. RPG можа быць розных жанраў: ад стратэгій (прыклад: Warcraft), да экшан (прыклад: Mass Effect).
Жанравая класіфікацыя камп’ютарных гульняў прадугледжвае ўвядзенне некалькіх дадатковых падстаў:
Дынаміка — гульнявы працэс можа адбывацца ва ўмовах «рэальнага часу», або пакрокава;
Перспектыва — гульня можа весціся як ад першага, так і ад трэцяй асобы.
Таксама па колькасці платформаў, на якія партавана гульня:
Мультыплатформенныя/шматплатформенныя гульні (якія выйшлі на двух і больш платформах).
Аднаплатформенныя гульні (якія выйшлі толькі на адной платформе — платформенныя эксклюзівы).
Камп’ютарная гульня як мастацтва
Камп’ютарныя гульні з’яўляюцца адной з драматычных формаў, а іх інтэрактыўнасць — гэта пытанне ступені ўдзелу, але не формы. Таму, як і іншыя формы, камп’ютарная гульня мае пяць ключавых элементаў: стыль, фабула, герой, дэкарацыі і тэма. Усе добрыя гульні павінны валодаць некаторых забаўляльным патэнцыялам, і ў большасці іх ён заснаваны на класічных законах драмы[3].
