Магілёўская аперацыя

Полацкая аперацыя
Асноўны канфлікт: Другая сусветная вайна
Дата	23—28 чэрвеня 1944
Месца	Усходняя Беларусь, сучасная Магілёўская вобласць
Вынік	Перамога Чырвонай Арміі
Праціўнікі
СССР Германія
Камандуючыя
Г. Ф. Захараў К. фон Тыпельскірх
Страты
невядома 33 000 забітых, 3250 палонных[1]

Магілёўская аперацыя (23—28 чэрвеня 1944) — стратэгічная ваенная аперацыя РСЧА супраць германскіх войск падчас Другой сусветнай вайны, праведзеная ва ўсходняй Беларусі. З’яўляецца складовай часткай Беларускай аперацыі.

Наступленне 2-га Беларускага фронту на Магілёўска-Мінскім напрамку насіла дапаможны характар у рамках Беларускай аперацыі^[2]. 49-я армія павінна была на ўчастку ў 12 км, фарсіраваўшы раку Проня, прарваць абарону супрацьстаялай ёй 4-й нямецкай арміі з мэтай рассекчы яе. Канчатковай мэтай аперацыі быў захоп гарадоў Магілёў, Шклоў, Быхаў з фарсіраваннем Дняпра ў раёне Шклоў—Магілёў і захопам шырокага плацдарма на заходнім беразе ракі для працягу прасоўвання на Мінск.

Нямецкімі войскамі былі абсталяваны тры паласы абароны: перадавая — па рацэ Проня, другая паласа — па Дняпры, трэцяя — уздоўж Бярэзіны^[3]. 4-я нямецкая армія ўпартай абаронай павінна была не дапусціць прарыву савецкіх войск. Горад Магілёў у выпадку адступлення павінен быў быць ператвораны ў «крэпасць» і абараняцца да «апошняга салдата».

• 2-і Беларускі фронт (камандуючы генерал-палкоўнік Г. Ф. Захараў)
  • 33-я армія (камандуючы генерал-лейтэнант В. Д. Кручэнкін)
  • 49-я армія (камандуючы генерал-лейтэнант І. Ц. Грышын)
  • 50-я армія (камандуючы генерал-лейтэнант І. В. Болдзін)
  • 4-я паветраная армія (камандуючы генерал-палкоўнік авіяцыі К. А. Вяршынін).

Каардынаваў дзеянні 2-га Беларускага фронту прадстаўнік Стаўкі ВГ маршал Г. К. Жукаў.

У складзе 2-га Беларускага фронту на пачатак аперацыі было 22 стралковыя дывізіі, 1 умацаваны раён, 4 асобныя танкавыя брыгады, 1 танкавы і 10 самаходна-артылерыйскіх палкоў. Усяго — 319 500 чалавек. 4-я паветраная армія мела 528 спраўных самалётаў.

• частка групы армій «Цэнтр»
  • паўднёвы фланг 4-й арміі (камандуючы генерал пяхоты К. фон Тыпельскірх)
    • 39-ы танкавы корпус (камандуючы генерал Р. Марцінек) у складзе 12-й, 31-й, 110-й і 337-й пяхотных дывізій.
    • 12-ы армейскі корпус (камандзір генерал В. Мюлер) у складзе 18-й, 260-й, 267-й пяхотных дывізій.
    • у рэзерве матарызаваная дывізія^[4] (камандзір генерал-маёр Ф. К. фон Штэйнкелер).

Наступленню Чырвонай арміі папярэднічаў авіяцыйны ўдар сіл 4-й паветранай арміі па нямецкіх самалётах на аэрадромах, праведзены за 6—10 сутак да пачатку аперацыі.

У ноч на 23 чэрвеня савецкія самалёты нанеслі ўдары па вузлах абароны і артылерыйскіх пазіцыях праціўніка.

У 9:00 пачалася двухгадзінная артылерыйская падрыхтоўка на ўчастку 49-й савецкай арміі. Гэтая армія перайшла ў наступленне ў 11:00 (асобныя стралковыя роты фарсіравалі раку Проня ў ходзе артпадрыхтоўкі). Яе войскі прасунуліся на 5—8 км. Войскі 33-й і 50-й савецкіх армій істотнага прасоўвання наперад у гэты дзень не мелі.

24-га чысла, з 7:30, актыўныя дзеянні ажыццяўлялі 49-я армія і правы фланг 50-й арміі. У выніку да зыходу дня савецкія войскі прасунуліся наперад на 8—16 км. На іншых участках фронту чырвонаармейцы значных поспехаў не дасягнулі^[5].

25 чэрвеня левафлангавыя чаці 33-й і 49-й савецкіх армій, правае крыло і цэнтр 50-й арміі працягвалі наступленне ў напрамку горада Магілёў. У гэты дзень прасоўванне савецкіх войск склала 4—5 км. Яны авалодалі горадам Чавусы. Тым часам 4-я армія Германіі ўзмацніла супраціў і спрабавала арганізаваць контратакі з мэтай спыніць наступленне чырвонаармейцаў (контрудары немцаў былі паспяхова адбіты).

Кіраўніцтва нямецкіх войск загадала адыйсці да Дняпра, але гэтае рашэнне з’яўлялася запозненым^[3].

Да зыходу 26-га чысла 33-я армія прасунулася на 30—35 км, авалодаўшы горадам Горкі. 49-я армія правым флангам і цэнтрам выйшла на ўсходні бераг Дняпра і перарэзала шашу Шклоў — Магілёў.

На наступны дзень 33-я армія фарсіравала Дняпро і авалодала населенымі пунктамі Копысь і Шклоў, прасунуўшыся наперад на 18—26 км. 49-я армія прасуналася за дзень на 6—11 км. У сваю чаргу 50-я армія да 17:00 часцямі 238-й і 139-й стралковых дывізій вяла бой у цэнтры Магілёва, часткай сіл (два стралковых палка), фарсіраваўшы раку Днепр, абыходзіла горад з паўднёвага захаду. 362-я стралковая дывізія адным стралковым палком выйшла да паўднёвых ўскраін Быхава, дзе завязаліся вулічныя баі.

28 чэрвеня Чырвоная армія цалкам авалодала гарадамі Магілёў, Шклоў, Быхаў^[6].

У ходзе Магілёўскай наступальнай аперацыі за шэсць дзён баёў войскі 2-га Беларускага фронту прарвалі абарону праціўніка на ўсю аператыўную глыбіню і, фарсіраваўшы рэкі Проня і Дняпро, істотна прасунуліся на захад і паўднёвы захад, вызваліўшы гарады Магілёў, Шклоў, Быхаў, а таксама значную частку Магілёўскай вобласці Беларускай ССР. У выніку быў зроблены сур’ёзны пралом у абароне паўднёвага флангу групы арміі «Цэнтр» і створана перадумова для акружэння нямецкіх войск у раёне Мінска.

У 1964 годзе на арцы Славы ў Магілёве ўстаноўлены мемарыяльныя дошкі, на якіх пералічаны часці і злучэнні Чырвонай Арміі, узнагароджаныя за ўдзел у вайне ордэнам Чырвонага Сцяга, Суворава II ступені, Суворава III ступені, а таксама тыя, якія атрымалі найменне «Магілёўскіх».

• История Второй мировой войны 1939—1945, т. 9, М., 1978
• История Великой Отечественной войны Советского Союза 1941—1945, т. 4, М., 1962
• Освобождение Белоруссии 1944, 2 изд., М., 1974
• Сидоренко А. А. На могилёвском направлении, М., 1959.
• Д. Гланц. Belorussia 1944 — The Soviet General Staff Study (англ.)

• Могилёвская наступательная операция 23—28 июня 1944 г. Архівавана 31 кастрычніка 2023. на сайте Министерства обороны России
• 60 Лет Победы. Могилёвская операция
• Операция «Багратион». Освобождение Могилёва