Некрамантыя Некрама́нтыя (ад грэч. νεκρός «мёртвы» і грэч. μαντεία «варажба») — магічная практыка, якая залучае памерлых. У шырокім сэнсе некрамантыяй называюць адмоўную (чорную) магію. Старажытны светУпершыню слова некрамантыя было ўжыта хрысціянскім багасловам Арыгенам (III ст.), аднак сама практыка некрамантыі мае болей старажытныя карані. Звесткі пра яе сустракаюцца ў асобных крыніцах Шумера, Элама, Вавілоніі, Старажытнага Егіпта. Старажытныя грэкі верылі ў тое, што душы памерлых валодалі здольнасцю прадбачыць будучыню. У пячоры Аіда на поўдні Лаконіі, у Кумах, Гераклеі, Герміёне і на рацэ Ахеран у Эпіры дзейнічалі свяцілішчы, дзе, як лічылася, вернікі маглі ўступіць у кантакт з нябожчыкамі. Найбольш вядомым быў храм Некрамантэён («аракул памерлых») на Ахеране. Пілігрымы, што з’яўляліся сюды, на працягу вызначанага часу знаходзіліся ў цемры, харчаваліся ежай памерлых — бабамі, свінінай, ячменным хлебам і вустрыцамі, абмываліся і маліліся. Потым у суправаджэнні жраца яны праходзілі праз некалькі калідораў і жалезную браму, якія сімвалізавалі ўваход у свет нябожчыкаў, прыносілі ў ахвяру авечку і спыняліся ў цэнтральнай зале, дзе жрэц спяваў малітвы і выклікаў мёртвыя душы. У 1958 г. падчас археалагічных раскопак Некрамантэёна ў цэнтральнай зале, пабудаванай у IV ст. да н.э., былі выяўлены рэшткі пад’ёмнага крана, што мог рухацца з суседняга пакоя[1]. Даследчыкі палічылі, што з яго дапамогай жрацы ўводзілі ў зман наведвальнікаў. Пасля наведвання храма пілігрымы праходзілі трохдзённы абрад ачышчэння і абавязваліся маўчаць пра тое, што пачулі і ўбачылі, пад пагрозай смерці. Стары Запавет забараняў іўдзеям некрамантыю[2][3]:
Тым не менш, у Першай кнізе Царстваў апавядаецца, як валадар Саул падчас нашэсця філістымлян звяртаўся праз жанчыну-чараўніцу да памерлага прарока Самуіла[4]. З іўдаізму забарона на некрамантыю і іншыя магічныя дзеянні распаўсюдзілася на хрысціянскіх вернікаў. Раннія хрысціянскія аўтары ўзгадвалі звычаі звароту да нябожчыкаў толькі як прыкмету прыхільнікаў паганства. Сярэднявечча і РэнесансДа XIII ст. большасць хрысціянскіх тэолагаў разглядала магію як народныя забабоны. Паміж 1252 г. і 1284 г. пры двары Альфонса X быў складзены «Picatrix», лацінамоўны твор, выкладзены на аснове арабскіх кніг «Мэта мудрых» (араб. غاية الحكيم), прысвечаных варажбе. Ён стаў пачаткам адраджэння цікавасці да магіі і некрамантыі. Апошняя набыла больш шырокае тлумачэнне і прыраўновалася да чорнай магіі, часцяком называлася «ніграмантыя» (ад лац.: niger «чорны»)[5]. У Заходняй Еўропе працы па некрамантыі распаўсюджваліся нягледзячы на забарону з боку Касцёла. Дзеянні некрамантаў складаліся першым чынам з ахвярапрынашэнняў крыві жывёл, малака ці мёда, што распырскваліся ў паветры, попелу, солі і мукі ў збанах, замоў і дзеянняў для прыцягнення духаў. Формулы для замоваў мелі тую ж структуру, што і царкоўныя экзарцызмы. Але іх мэта была супрацьлеглая — не выгнанне, а выклік і падпарадкаванне дэманаў. Некраманты ўжывалі свае веды астралогіі для разліку прыдатнага часу для выклікаў. Захаваныя кіраўніцтвы да рытуалаў не ўтрымоўвалі дамовы з д’яблам або насмешкі з хрысціянства. Варажбіты нават маглі звяртацца да Ісуса Хрыста, Святога Духа, Багародзіцы, святых анёлаў. Пісьмовыя сведчанні і абвінавачванні паказваюць на святароў як асноўную сацыяльную групу, схільную да некрамантыі[6]. Хаця некаторыя гуманісты эпохі Адраджэння, накшталт Марсіліа Фічына і Джавані Піка дэла Мірандола[7], імкнуліся ўзвысіць алхімію, мантыку і знахарства і аддзяліць іх ад чорнай магіі, некрамантыя працягвала атаесамляцца з апошняй і з’яўлялася частым пунктам абвінавачвання алхімікаў, даследчыкаў прыроды, а часам і палітычных ворагаў. Так, у 1441 г. у Англіі быў чвартаваны абвінавачаны ў некрамантыі астролаг Роджэр Болінгбрак, чалец сям’і Глостэраў. У 1484 г. парламент абвінаваціў у некрамантыі прыхільнікаў Ланкастэраў[8]. У «Боскай камедыі» Дантэ Аліг’еры душа, выкліканая некрамантамі, дастаўлялася з ніжняга ўзроўню пекла. Разам з гэтым, узрасталі сумневы адукаваных людзей у стаўленні да практыкі некрамантыі. У сваёй аўтабіяграфіі Бенвенута Чэліні паведамляў, як выявіў маніпуляванне аптычнымі ілюзіямі падчас сеанса выкліку духаў[9]. Жыгімонту Аўгусту прыпісваўся зварот да некрамантаў з мэтай выклікаць дух Барбары Радзівіл[10]. Матыў залучэння духаў мёртвых для дапамогі існуе ў беларускім фальклоры, у казках з сюжэтнай лініяй накшталт «Кароль і каралева». Фарміраванне сучаснага стаўленняУ эпоху Асветніцтва некрамантыя часцей разглядалася як фікцыя і нават супрацьпастаўлялася рацыяналізму. «Кішэнны філософскі слоўнік» Вальтэра высмейваў байкі аб жывых мерцвяках[11]. У перыяд рамантызму некрамантыя з аднаго боку лічылася культурнай з'явай, што патрабавала вывучэння, з іншага боку апявалася ў літаратурнай творчасці як выклік сацыяльнай рэчаіснасці. У знакамітых творах «Фаўст» Ёгана Вольфганга фон Гётэ і «Франкенштэйн, альбо сучасны Праметэй» Мэры Шэлі некраманты выглядалі як рацыянальныя даследчыкі. Так, Ё. В. фон Гётэ тлумачыў дзеянні Фаўста наступным чынам[12]:
Сур'ёзнае стаўленне да залучэння духаў нябожчыкаў захавалася сярод прыхільнікаў акультызму. У прыватнасці, выклікам духаў памерлых займаўся лейпцыгскі авантурыст Ёган Георг Шрэпфер (каля 1738 — 1774 гг.), які першым выкарыстаў у сваіх сеансах «чароўны ліхтар». Эмануэль Сведэнборг, Франц Антон Месмер, Алан Кардэк і Эндру Джэксан Дэвіс заклалі асновы спірытуалізму, які ўключае практыку выкліку духаў памерлых людзей і зносіны з імі. Сярод прыхільнікаў гэтай практыкі былі такія вядомыя асобы, як каралева Вікторыя, Мэры Тод Лінкальн, Артур Конан Дойл, Томас Эдысан, Мэй Уэст[13] і іншыя. Зноскі
Спасылкі |
Portal di Ensiklopedia Dunia
