Орля (Шчучынскі раён)

Орля
Краіна	Беларусь
Вобласць	Гродзенская
Раён	Шчучынскі
Сельсавет	Орлеўскі
Каардынаты	53°30′40″ пн. ш. 24°58′51″ у. д.HGЯO
Насельніцтва	▼313 чал. (2019);
Часавы пояс	UTC+3
Тэлефонны код	+375 1514
Аўтамабільны код	4
СААТА	4258853061
	Орля на Вікісховішчы

О́рля^[1] (трансліт.: Orlia, руск.: Орля) — аграгарадок у Шчучынскім раёне Гродзенскай вобласці, на рацэ Нёман. Цэнтр Орлеўскага сельсавета. Насельніцтва 511 чал. (2001). Знаходзіцца за 25 км на паўднёвы ўсход ад Шчучына, за 17 км ад чыгуначнай станцыі Ражанка; на аўтамабільнай дарозе Жалудок — Курылавічы.

Гісторыя

Першы пісьмовы ўспамін пра Орлю (пад назвай Арлея) як маёнтак, уладанне Ю. Сташэўскага змяшчаецца ў Літоўскай метрыцы і датуецца 1666 годам. У гэты час тут было 70 пляцаў, Рынак (забудова — 19 двароў у 4 лініі), 4 вуліцы (Мастоўская, Віленская, ад Рынку да ракі Нёман, ад ракі Нёман), кальвінскі збор, школа, карчм (2 плошчы). Пазней Орля перайшла да П. Берасцейскага. Ад часоў свайго заснавання паселішча ўваходзіла ў склад маёнтку Ліпічна Лідскага павета Віленскага ваяводства.

У Вялікую Паўночную вайну (1700—1721) каля Орлі ў лютым — сакавіку 1706 года шведы пад камандай генерала М. Стэнбака збудавалі мост праз Нёман для пераправы сваіх палкоў. 8 сакавіка 1706 года ў часе інспекцыйнай паездкі на будоўлю моста ледзь не загінуў кароль Швецыі Карл XII. Ён спрабаваў перайсці праз Нёман веснавым лёдам і праваліўся ў ваду, быў выратаваны сваімі афіцэрамі. У 1783 годзе ў мястэчку збудавалі грэка-каталіцкую царкву.

У выніку трэцяга падзелу Рэчы Паспалітай (1795) Орля апынулася ў складзе Расійскай імперыі, дзе сталі цэнтрам воласці Лідскага павета Віленскай губерні. Станам на 1829 год у мястэчку было 45 будынкаў (31 хрысціянскі і 14 іудзейскіх), на 1863 год — 58 жылых дамоў, на 1886 год — 83 двары, драўляная царква, яўрэйскі малітоўны дом, прыстань. У 1905 годзе існавалі лекарскі ўчастак, народнае вучылішча. На 1909 год — 29 двароў, валасная ўправа, царква, сінагога, школа, 2 крамы, 2 корчмы, шынок.

Згодна з Рыжскім мірным дагаворам (1921) Орля апынулася ў складзе міжваеннай Польскай Рэспублікі, у Лідскім павеце Навагрудскага ваяводства. У гэты час у мястэчку было 99 дамоў. Станам на 1933 год — 127 двароў, царква, сінагога, пошта, клуб, школа.

У 1939 годзе Орля ўвайшла ў БССР, дзе 12 кастрычніка 1940 года зрабілася цэнтрам сельсавета Жалудоцкага раёна (з 17 красавіка 1962 года ў Шчучынскім раёне). Статус паселішча панізілі да вёскі. Станам на 1940 год у Орлі было 129 двароў, няпоўная сярэдняя школа, хата-чытальня, пошта, тэлефон, бальніца; на 1998 год — 219 двароў, на 1 студзеня 2001 года — 215.

Насельніцтва

XIX стагоддзе: 1829 год — 174 чал., у тым ліку 125 хрысціян і 49 іўдзеяў^[2]; 1863 год — 349 чал.; 1869 год — 350 чал.^[3]; 1886 год — 598 чал.; 1897 год — 804 чал.
XX стагоддзе: 1905 год — 726 чал.; 1909 год — 436 чал.; 1919 год — 554 чал.; 1921 год — 579 чал.; 1933 год — 579 чал.; 1940 год — 733 чал.; 1998 год — 552 чал.^[4]; 2000 год — 518 чал., 217 двароў^[5].
XXI стагоддзе: 1 студзеня 2001 года — 511 чал.^[6]

Інфраструктура

У Орлі працуюць сярэдняя школа, дашкольная ўстанова, бальніца, дом культуры, бібліятэка, пошта.

Турыстычная інфармацыя

За 2,5 км на паўднёвы захад ад Орлі знаходзіцца селішча XII—XIII стагоддзяў.

Помнікі гісторыі і культуры

Могілкі яўрэйскія
Царква Покрова Прасвятой Багародзіцы (1866)
Брацкая магіла савецкіх воінаў^[5]
Помнік землякам, загінуўшым у Вялікую Айчынную вайну^[5]

Вядомыя асобы

Тамара Уладзіміраўна Казак (нар. 1957) — беларускі псіхолаг. Доктар псіхалагічных навук, прафесар.

Крыніцы

↑ Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь: Гродзенская вобласць: нарматыўны даведнік / І. А. Гапоненка і інш.; пад рэд. В. П. Лемцюговай. — Мн.: Тэхналогія, 2004. — 469 с. ISBN 985-458-098-9 (DJVU).
↑ Іна Соркіна. Мястэчкі Лідскага ўезда ў XIX — пачатку XX ст. // Ліда і Лідчына: да 685-годдзя з дня заснавання горада: матэрыялы рэспуб. навук.-практ. канф., (Ліда, 3 кастр. 2008 г.) / рэдкал.: Худык А. П. (гал. рэд.). — Ліда, 2008.
↑ Соркіна 2010, с. 380.
↑ ЭГБ 1999.
↑ ^а ^б ^в БелЭн 2000.
↑ Памяць. Шчучынскі раён 2001.

Літаратура

Памяць: Гіст.-дакум. хроніка Шчучынскага раёна. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2001.— 592 с.: іл. ISBN 985-11-0218-0.
Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 11: Мугір — Паліклініка / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 2000. — Т. 11. — С. 449. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0188-5 (т. 11).
Мальцаў У. Орля // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. Т. 5: М — Пуд / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (галоўны рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн. : БелЭн, 1999. — С. 357. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0141-9.
Соркіна I. Мястэчкі Беларусі ў канцы XVIII — першай палове XIX ст. — Вільня: ЕГУ, 2010. — 488 с. ISBN 978-9955-773-33-7.
Orla // Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom VII: Netrebka — Perepiat (польск.). — Warszawa, 1886. — S. 582.
Лаўрэш Леанід. Прыход у Орлі. // Лідскі Летапісец. 2017. № 4(80). С. 22—38. // на pawet.net