Рыта

Рыта
Рыта
Характарыстыка
Даўжыня	62 км
Басейн	1 730 км²
Вадацёк
Выток
• Месцазнаходжанне	Маларыцкі раён
• Каардынаты	51°43′18″ пн. ш. 24°08′51″ у. д.HGЯO
Вусце	Мухавец
• Каардынаты	52°05′28″ пн. ш. 23°54′39″ у. д.HGЯO
Размяшчэнне
Водная сістэма	Мухавец → Заходні Буг → Нараў → Вісла → Балтыйскае мора
Краіна	Беларусь;
Рэгіён	Брэсцкая вобласць
Раёны	Маларыцкі раён, Брэсцкі раён
	;
	; выток вусце
	— выток, — вусце
	Медыяфайлы на Вікісховішчы

Рыта, Вялікая Рыта, Велікарыта, Млынец — рака ў Маларыцкім і Брэсцкім раёнах Беларусі, левы прыток ракі Мухавец (басейн Віслы). Даўжыня 62 км. Плошча вадазбору 1730 км². Сярэднегадавы расход вады ў вусці 5,9 м³/с. Сярэдні нахіл воднай паверхні 0,6 ‰.

Назва

Рачная назва Велікая Рыта адбілася ў назве вёскі Велікарыта, што знаходзіцца на левым беразе ракі. У Вялікую Рыту ўцякае рака Малая Рыта (Маларыта), ад якой назва горада Маларыта.

Назва Рыта старабалцкага паходжання.

Узыходзіць да індаеўрапейскага *rī-ti «цячы», якое ад гнязда *rei- / *rī- / *roi- «цячы», адкуль, напрыклад, лацінскае *rei-ṷo-s «ручай» (> rīvum) або кельцкае *rei-no-s «плынь» (> рака Рэйн)^[1]^[2].

У балцкіх мовах гэтага паходжання корань *rei-t-, ад якога латышскае riest, rietēt «цячы, каціцца, плысці», літоўскае rytas «раніца» (як узыход-выцяканне сонца)^[3].

Гідранімічныя аналагі — назвы літоўскай ракі Ryt-upis «Цякучая (або Ранішняя) рака» (каля Марыямпале), латышскай Rīta-strauts «Цякучая (або Ранішняя) плынь»^[4].

Назва Рыта значыць «Плыткая (рака)».

Гідраграфія

Пачынаецца ад трубы-рэгулятара каля вёскі Сушытніца Маларыцкага раёна. Раней пачыналася з возера Крымна (Украіна), пасля меліярацыйнай рэканструкцыі верхняе цячэнне пераведзенае ў рэчку Маларыта (пры неабходнасці частка сцёку можа накіроўвацца ў Рыту).

Цячэ па Брэсцкім Палессі. Вусце каля ўсходняй ускраіны вёскі Літвіны Брэсцкага раёна. За 2 км вышэй аўтадарогі Ляхаўцы — Макраны частка сцёку Рыты накіроўваецца ў Лукаўскае вадасховішча, ніжэй вусця Маларыты рэчышча прымае прыродныя параметры.

Абалона двухбаковая, нізкая, забалочаная (шырыня 0,3—0,5 км), перасечаная меліярацыйнымі каналамі, у верхнім і сярэднім цячэнні меліяраваная. Рэчышча каналізаванае амаль на ўсім працягу за выключэннем 3,5 км вышэй вусця. Берагі стромкія, месцамі абрывістыя.

Замярзае ў 3-й дэкадзе снежня, лёд трымаецца да сярэдзіны сакавіка. Веснавы крыгаход 7 дзён. Найвышэйшы ўзровень разводдзя ў пачатку 3-й дэкады сакавіка. На перыяд вясновага разводдзя прыпадае каля 46 %, на летне-асеннюю межань — 31, зімовую — 23 % аб’ёму гадавога сцёку.

Асноўныя прытокі — Маларыта, Замшанка і Пажэжынка (злева). Рака прымае сцёк з меліярацыйных каналаў. На рацэ дзейнічае гідралагічны пост у вёсцы Малыя Радванічы.

Крыніцы

↑ J. Pokorny. Indogermanisches etymologisches Wörterbuch. Bern / München 1959 / 1969. C. 330—331.
↑ H. Krahe. Unsere ältesten Flussnamen. Wiesbaden, 1964. C. 96.
↑ K. Karulis. Latviešu etimoloģijas vārdnīca. Rīga, 1992, 2001. С. 754—755.
↑ A. Vanagas. Lietuvių hidronimų etimologinis žodynas. — Vilnius, 1981. — С. 279.