Трыясавы перыяд

Трыя́савы перы́яд^[1], трыя́савая сістэ́ма^[1], трыяс^[1] — першы геалагічны перыяд мезазойскай эры. Наступны пасля пермскага перыяду, папярэднічае юрскаму. Пачаўся 252,17 ± 0,06 гадоў таму, скончыўся 201,3 ± 0,2 млн гадоў таму.^[2] Працягваўся, такім чынам, каля 51 млн гадоў.

Уведзены Фрыдрыхам Альберці ў 1834 годзе, названы па наяўнасці трох слаёў у кантынентальных адкладах гэтага часу ў Заходняй Еўропе: пярэстага пясчаніку, ракавіннага вапняку і кейперу.

Да надыходу трыяса ўсе мацерыкі існавалі ў выглядзе адзінага гіганцкага суперкантынента — Пангеі. З надыходам трыяса Пангея пачала паступова расколвацца. У трыясе моцна скарачаюцца плошчы нутракантынентальных вадаёмаў, развіваюцца пустынныя ландшафты. Да гэтага перыяду адносіцца пачатак адкладаў парод таўрычаскай серыі, шырока распаўсюджанай у Крыму (нерасчлененные верхні трыяс і ніжняя юра). Гэтыя пароды складаюць ніжнюю частку Крымскіх гор.^[3]

Пацяпленне клімату выклікае высыханне многіх унутраных мораў. У пакінутых морах расце ўзровень салёнасці. Адбываецца паслабленне кліматычнай занальнасці і згладжванне тэмпературных адрозненняў.

Выміранне насенных папарацей. У наземнай расліннасці пачалі пераважаць голанасенныя, цыкадавыя, гінкго і хвойныя.

З’яўляюцца новыя групы малюскаў (слімакі, вустрыцы). Найбуйнейшымі драпежнікамі становяцца водныя.

У гэты ж час, адбываецца значнае падзенне разнастайнасці пазваночных.

На сушы развіваюцца рэптыліі. З’яўляюцца першыя цеплакроўныя — яйцакладныя млекакормячыя, а таксама прамыя продкі птушак (протаавіс). У трыясе шырокае распаўсюджванне атрымліваюць цекадонты — сухапутныя рэптыліі, які хутка рухаліся, продкі дыназаўраў.

У трыясе ў розных групах насякомых асноўныя змены адбываюцца ў розны час.

Сеткакрылыя на працягу ўсяго перыяду павялічвалі відавую разнастайнасць.

У раннім трыясе не было наземных жукоў, хоць у пермі яны былі шырока распаўсюджаныя.

У сярэднім трыясе расквітаюць паўцвердакрылыя, цвёрдакрылыя (як мяркуецца, большасць — водныя формы), стракозы і аўсянікі.

У познім трыясе з’яўляецца адзін з апошніх вялікіх атрадаў насякомых — двухкрылыя, а таксама перапончатакрылыя(адзінае сямейства Xyelidae, многія віды якога выміраюць у ранні ці сярэдні юрскі перыяд). Найбольш распаўсюджанымі становяцца мезазойскія сямействы Panorpidae, Orthophlebiinae. Разам з імі яшчэ даволі шматлікія былі Permochoristidae, якія вымерлі да нашага цела.

Дакладна вядома, што ў канцы трыяса існавалі прамакрылыя; у самцоў некаторых відаў меўся гукавы апарат на пярэдніх крылах для прыцягнення самак. У канцы трыяс вымерла адно з васьмі сямействаў стракоз.

На мяжы трыяса і юры, сінхронна з вялікім марскім выміраннем, адбываецца і падзенне разнастайнасці насякомых, хоць асноўныя змены іх складу адбыліся раней, яшчэ ў познім трыясе.

• Трыя́савая сістэ́ма (перы́яд), трыяс // Геаграфічныя паняцці і тэрміны: Энцыклапедычны даведнік / Беларус. Энцыкл.; Рэдкал.: М. М. Курловіч і інш. — Мн.: БелЭн, 1993. — С. 288—289. — 333 с. — (Энцыкл. б-чка школьніка). — 14 000 экз. — ISBN 5-85700-085-8.
• Триа́совая систе́ма (пери́од), триас // Географический энциклопедический словарь. Понятия и термины (руск.) / Гл. ред. А. Ф. Трёшников; Ред. кол.: Э. Б. Алаев, П. М. Алампиев, А. Г. Воронов и др.. — М.: Сов. энциклопедия, 1988. — С. 311. — 432 с. — 100 000 экз.
• Триа́совая систе́ма (пери́од) / Добрускина И. А. // Большая советская энциклопедия. — М. : Советская энциклопедия, 1969—1978. — С. 26. — (Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров; 1969—1978). (руск.)
• Иорданский Н. Н. Развитие жизни на земле. — М.: Просвещение, 1981.
• Короновский Н. В., Хаин В. Е., Ясаманов Н. А. Историческая геология : Учебник. — М.: Академия, 2006.
• Ушаков С. А., Ясаманов Н. А. Дрейф материков и климаты Земли. — М.: Мысль, 1984.
• Ясаманов Н. А. Древние климаты Земли. — Л.: Гидрометеоиздат, 1985.
• Ясаманов Н. А. Популярная палеогеография. — М.: Мысль, 1985.
• Монин А. С. Популярная история Земли. — 2-е изд. — М.: Наука, 1980. — 224 с.
• Пономаренко, А. Г. и Сукачева, И. Д. 2001. Насекомые конца триаса-начала юры.