Японскае агенцтва аэракасмічных даследаванняў
Японскае агенцтва аэракасмічных даследаванняў (яп.: 宇宙航空研究開発機構 Уцю:-Ко:ку-Кэнкю:-Кайхацу-Кіко:) або JAXA (англ.: Japan Aerospace eXploration Agency) — дзяржаўнае агенцтва, якое адказвае за касмічную і авіяцыйную праграму Японіі. Агенцтва было створана 1 кастрычніка 2003 года пасля зліцця трох раней незалежных арганізацый. Зараз JAXA валодае магчымасцю запуску штучных спадарожнікаў Зямлі, аўтаматычных міжпланетных станцый, удзельнічае ў праграме Міжнароднай касмічнай станцыі, плануе стварэнне пілатуемай касманаўтыкі і асваенне Месяца. Гісторыя агенцтва 1 кастрычніка 2003 тры арганізацыі — японскі Інстытут касманаўтыкі і аэранаўтыкі (Institute of Space and Aeronautical Science, ISAS), Нацыянальная аэракасмічная лабараторыя Японіі (National Aerospace Laboratory of Japan, NAL) і японскае Нацыянальнае агенцтва па даследаванні космасу (National Space Development Agency, NASDA) — аб’ядналіся ў адзіную структуру, якая атрымала назву JAXA. Да аб’яднання гэтыя арганізацыі ажыццяўлялі развіццё розных сектараў японскай касманаўтыкі: ISAS факусаваўся на даследаваннях касмічнага асяроддзя і планет, NAL — на даследаваннях у галіне аэранаўтыкі. Нацыянальнае агенцтва па даследаванні космасу было ўтворана 1 кастрычніка 1969 і займалася распрацоўкай ракет-носьбітаў, спадарожнікаў, а таксама будаўніцтвам японскага эксперыментальнага модуля «Кібо» для Міжнароднай касмічнай станцыі. Штаб-кватэра NASDA размяшчалася ў будынках цяперашняга Касмічнага цэнтра Танегасіма на востраве Танегасіма, за 115 км на поўдзень ад Кюсю. Касмічная дзейнасць агенцтваРакеты-носьбіты
Гісторыя распрацоўкі ракетЯпонія запусціла свой першы спадарожнік Ōsumi у 1970 годзе, выкарыстоўваючы ракету-носьбіт L-4S, распрацаваную ISAS. Да аб’яднання ў адну арганізацыю ISAS выкарыстоўваў лёгкія цвёрдапаліўныя ракеты, тым часам як NASDA займалася распрацоўкай вадкасных ракет большай грузападымальнасці. Першапачаткова NASDA выкарыстоўвала ліцэнзаваныя амерыканскія тэхналогіі ракет-носьбітаў. Першай вадкаснай ракетай, цалкам распрацаванай у Японіі, стала H-II, прадстаўленая ў 1994 годзе.
Месячныя і міжпланетныя місііПершай японскай касмічнай місіяй за межамі зямной арбіты стала вывучэнне каметы Галея ў 1985 годзе, праведзенае апаратамі Сакігакэ (MS-T5) і Суйсэй (PLANET-A). Для падрыхтоўкі да планаваных місій ISAS тэсціравала манеўраванне на арбіце Зямлі ў рамках палёту спадарожніка Хітэн у 1990 годзе. Першай японскай міжпланетнай місіяй стаў Назомі (PLANET-B), запушчаны да Марса ў 1998 годзе. Апарат дасягнуў Марса ў 2003 годзе, але не здолеў выйсці на стабільную арбіту вакол Марса.
Даследаванні МесяцаПасля запуску місіі Хітэн у 1990 годзе ISAS планавала місію па даследаванні Месяца LUNAR-A, але пасля шматлікіх затрымак і пераносаў з-за тэхнічных праблем у 2007 годзе ад планаў запуску апарата адмовіліся. Сейсмометр, распрацаваны для LUNAR-A, будзе скарыстаны ў наступных місіях. 14 верасня 2007 гады JAXA правяла паспяховы пуск новага зонда пад назвай Кагуя (SELENE). Для запуску выкарыстоўвалася ракета-носьбіт H-IIA. Асноўная мэта місіі складалася ў зборы даных аб паходжанні і геалагічнай эвалюцыі Месяца. Апарат выйшаў на запланаваную арбіту 4 кастрычніка 2007 года.[6][7] 10 чэрвеня 2009 года зонд упаў на паверхню Месяца.
18 кастрычніка 2017 года японскімі навукоўцамі было апублікавана паведамленне аб выяўленні «тунэля» пад паверхняй Месяца[8]. Тунэль можа выкарыстоўвацца як месца для перспектыўнай месяцовай базы. Даследаванні планетМарсіянскі зонд Назомі, створаны і запушчаны ISAS да аб’яднання асноўных аэракасмічных інстытутаў Японіі, стаў адной з першых складанасцяў, з якой прыйшлося сутыкнуцца новастворанай JAXA. Назомі прайшоў у 1000 кіламетраў ад паверхні Марса, выйсці на калямарсіянскую арбіту не ўдалося. 20 мая 2010 года з дапамогай ракеты-носьбіта H-IIA былі запушчаны венерыянскі зонд Акацукі і апарат IKAROS, абсталяваны сонечным ветразем. 7 снежня 2010 года Акацукі выйшаў на арбіту Венеры, стаўшы першым японскім касмічным апаратам на арбіце іншай планеты. Адной з галоўных задач Акацукі было вывучэнне асаблівасцяў кручэння венерыянскай атмасферы, калі аблокі ў трапасферы круціяцца вакол планеты хутчэй, чым круціцца сама Венера.
У чэрвені 2014 года японскі міністр навукі і тэхналогій аб’явіў аб намерах па асваенні Марса. Планам абазначаны беспілотныя даследаванні, пілатуемая місія да Марса і доўгатэрміновая база на паверхні Месяца. На кожным з этапаў прапануецца актыўнае супрацоўніцтва з іншымі краінамі.[11] Вывучэнне малых цел 9 траўня 2003 гады апарат Хаябуса быў паспяхова запушчаны з дапамогай ракеты-носьбіта Мю-5. Мэта місіі заключалася ў зборы ўзораў грунту невялікага калязямнога астэроіда Ітакава. Зонд зблізіўся з астэроідам у верасні 2005 года. Пацверджана паспяховая пасадка апарата на паверхню астэроіда ў лістападзе 2005, хаця адразу пасля пасадкі адзначаліся некаторыя непаладкі ў працы зонда. Хаябуса паспяхова вярнуўся на Зямлю з узорамі глебы астэроіда 13 чэрвеня 2010 года.
Астранамічныя даследаванніПершым японскім касмічным апаратам, які прызначаўся для астранамічных даследаванняў, стаў запушчаны ў 1979 годзе рэнтгенаўскі тэлескоп Хакучо. Пазней ISAS занялася назіраннямі за Сонцам, радыёастраноміяй і інфрачырвонай астраноміяй.
Хінодэ, MAXI (эксперымент на МКС), Хісакі, CALET (тэлескоп на МКС)
XARM
ASTRO-G Інфрачырвоная астраномія Першым японскім інфрачырвоным касмічным тэлескопам стаў 15-сантыметровы IRTS, які быў усталяваны на SFU — шматмэтавым навуковым спадарожніку, запушчаным у 1995 годзе. IRTS за адзін месяц сваёй працы прасканаваў каля 7 працэнтаў нябеснай сферы, перш чым SFU быў вернуты на Зямлю з дапамогай Спэйс шатла. Наступным крокам JAXA у вобласці інфрачырвонай астраноміі стаў Акары. Гэты спадарожнік быў запушчаны 21 лютага 2006 года. Апарат быў абсталяваны 68-сантыметровым тэлескопам.[12]
Рэнтгенаўская астраноміяПачынаючы з 1979 года, калі быў запушчаны тэлескоп Хакучо, Японія на працягу двух дзесяцігоддзяў працягвала назіранні ў рэнтгенаўскім спектры. Былі створаны і запушчаны касмічныя рэнтгенаўскія тэлескопы Хінаторы, Тэнма, Гінга і ASCA (ASTRO-A). Запушчаная ў 2000 году касмічная абсерваторыя ASTRO-E не выйшла на арбіту. 10 ліпеня 2005 года адбыўся запуск новай рэнтгенаўскай касмічнай абсерваторыі, якая атрымала назвуСузаку. Касмічны апарат меў тры асноўныя прыборы назірання: рэнтгенаўскі спектрометр XRS, дэтэктар касмічных прамянёў HXD і відавы спектрометр XIS. Рэнтгенаўскі тэлескоп MAXI быў усталяваны на японскім модулі МКС.[13] 17 лютага 2016 года Хітомі (ASTRO-H) быў запушчаны як пераемнік тэлескопа Сузаку, які адпрацаваў свой тэрмін службы.
Вывучэнне СонцаРадыёастраноміяУ 1998 годзе JAXA запусціла касмічны апарат HALCA (MUSES-B) — першы ў свеце касмічны апарат, спецыяльна створаны для назіранняў за пульсарамі і іншымі астранамічнымі аб’ектамі метадам радыёінтэрфераметрыі са звышдоўгай базай (VLBI). Для гэтага ISAS была створана наземная сетка, якая злучала радыётэлескопы розных краін. Апарат працаваў з 2003 па 2005 гады. Дыстанцыйнае даследаванне ЗямліАктыўныя апараты: Ібукі, GCOM-W, ALOS-2 У распрацоўцы: GCOM-C, GOSAT-2, ALOS-3 Завершаныя: Дайчы Дайчы У студзені 2006 гады быў паспяхова запушчаны спадарожнік ALOS (Advanced Land Observation Satellite). Сувязь паміж апаратам і наземнай станцыяй у Японіі ажыццяўлялася з дапамогай спадарожніка сувязі Kodami Date Relay Satellite. З-за праблем з надзейнасцю JAXA вырашылі наступны апарат падзяліць на два асобныя, адзін для радарнага назірання (ALOS-2), а другі для аптычнага (ALOS-3). МетэаспадарожнікіЯпонія кожны год падвяргаецца ўздзеянню тайфунаў, таму вывучэнне і прагназаванне атмасферных працэсаў — важны прыярытэт для краіны. У 1997 годзе быў запушчаны метэаспадарожнік TRMM (Tropical Rainfall Measuring Mission), распрацаваны ў супрацоўніцтве з NASA. Для працягу даследаванняў NASDA распрацавала апараты ADEOS і ADEOS II у 1996 і 2003 гадах адпаведна. Тым не менш, па розных прычынах усе гэтыя спадарожнікі прапрацавалі значна менш запланаванага тэрміну. 28 лютага 2014 года з дапамогай ракеты-носьбіта H-II2A быў запушчаны апарат GPM Core Observatory, распрацаваны сумесна NASA і JAXA. Праект GPM уяўляе сабой спадарожнікавую групоўку для назірання за атмасфернымі ападкамі.
Маніторынг вуглякіслага газу ў атмасферыПілатуемая касманаўтыкаДванаццаць японскіх астранаўтаў пабывалі ў космасе, аднак Японіяй не быў распрацаваны ўласны пілатуемы карабель, і не існуе планаў па яго стварэнні. Патэнцыйна для пілатуемых палётаў было магчыма выкарыстанне шатла HOPE-X, але гэты праект быў спынены. Праект прасцейшай па сваёй канструкцыі капсулы Фуджы таксама быў скасаваны. Першым японцам у космасе стаў Тоёхіра Акіяма, член экіпажа савецкага касмічнага карабля Саюз ТМ-11, палёт якога адбыўся ў 1990 годзе. Удзел Японіі ў сумесных з ЗША і іншымі краінамі праектах у галіне пілатуемай касманаўтыцы ўключае ў сябе палёты японскіх астранаўтаў на касмічных караблях краін-партнёраў да МКС. Палёт STS-47 быў часткова прафінансаваны Японіяй. У рамках гэтай місіі ажыццёўлены палёт першага астранаўта JAXA Мамору Моры ў якасці спецыяліста па карыснай нагрузцы. Японскі план пілатуемага палёту на Месяц некаторы час знаходзіўся ў распрацоўцы, аднак у 2010 годзе быў замарожаны з-за недахопу фінансавання.[14] Іншыя касмічныя апараты
КасмадромыКрыніцы
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Portal di Ensiklopedia Dunia
