Време (граматика)

Времето е граматичка (глаголска) категорија која се користи за да се искаже кога се случило едно дејство.^[1]^{[note 1]} Граматичкото време е граматикализација на временската рамка, која често користи три основни концепти „пред моментот на зборување“ (минато време), „сега“ (сегашно време) и „после моментот на зборување“ (идно време). Необележаната временска референца за граматичкото времето е привремена дистанца од времето на исказот, и ова е апсолутно време. Релативно време означува привремена дистанца од некој зададен моментот во разговорот (а не е сегашно време), како на пример, минато-идно, идно прекажано, минато време и сл.

Не сите јазици имаат граматикализација на времето, и тие кои имаат се разликуваат во таквата граматикализација. Јазиците кои немаат граматичко време се нарекуваат безвременски јазици. Такви јазици се на пример кинескиот, мјанмарскиот и дирбалскиот јазик^[2]. Исто така, важно е да се напомене дека не сите јазици ги имаа три основни временски концепти (сегашно, идно и минато). Така на пример, англискиот, јапонскиот и македонскиот немаат граматички средства за искажување на идно време. Кечуанскиот и гренландскиот јазик на пример прават разлика меѓу идно и неидно време. Некои јазици прават разлика меѓу четири временски периоди, а пак некои и шест.

Форма

Времето најчесто се означува со формата на глаголот, или преку главниот или преку помошниот глагол. Најчесто се користат афикси (најчесто наставки) кои се додаваат на глаголот за да се искаже времето. Понекогаш има и промена на коренот на зборот и редупликација за да се искаже временски период, а кај некои јазици времето може да се искаже и преку клитики. Јазиците кои немаат граматички средства за искажување на времето (безвременските јазици) користат предлози, фрази и слично за да се искаже времето.

Времето во македонскиот јазик

Според формите, времињата се поделени на:

прости глаголски форми

сложени глаголски форми

Времето во англискиот јазик

Англискиот, како и македонскиот и останатите германски јазици, има само две морфолошки времиња: минато и неминато (сегашно и идно). Времето во јазикот се прави со помошни глаголи, наставки и менување на коренот на глаголот (ablaut).

време и вид во англискиот
време	просто	перфект	прогресивно
неминато минато	-Ø/-s -ed, -t, ablaut, итн.	has/have -en, -ed, ablaut, итн. had -en, -ed, ablaut, итн.	am/is/are -ing was/were -ing
неминато минато	go, goes went	have/has gone had gone	am/is/are going was/were going

Поврзано

Белешки

↑ Bernard Comrie, Aspect, 1976:6:
the semantic concept of time reference (absolute or relative), ... may be grammaticalised in a language, i.e. a language may have a grammatical category that expresses time reference, in which case we say that the language has tenses. Some languages lack tense, i.e. do not have grammatical time reference, though probably all languages can lexicalise time reference, i.e. have temporal adverbials that locate situations in time

Наводи

↑ Fabricius-Hansen, "Tense", in the Encyclopedia of Language and Linguistics, 2nd ed., 2006
↑ Comrie 1985, стр. 50-53.

Литература

Bybee, Joan L., Revere Perkins, and William Pagliuca (1994) The Evolution of Grammar: Tense, Aspect, and Modality in the Languages of the World. University of Chicago Press.
Comrie, Bernard (1985). „Tense“. Cambridge University Press. ISBN 0-521-28138-5. Наводот journal бара |journal= (help)* Guillaume, Gustave (1929) Temps et verbe. Paris: Champion.
Hopper, Paul J., ed. (1982) Tense–Aspect: Between Semantics and Pragmatics. Amsterdam: Benjamins.
Smith, Carlota (1997). The Parameter of Aspect. Dordrecht: Kluwer.
Tedeschi, Philip, and Anne Zaenen, eds. (1981) Tense and Aspect. (Syntax and Semantics 14). New York: Academic Press.