ਉਦਯਾਰਵਿਚੰਦਰਿਕਾ

ਉਦਯਾਰਵਿਚੰਦਰਿਕਾ, ਜਾਂ ਸ਼ੁੱਧ ਧਨਿਆਸੀ, ਕਰਨਾਟਕੀ ਸੰਗੀਤ (ਦੱਖਣੀ ਭਾਰਤੀ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਸੰਗੀਤ ਦਾ ਸੰਗੀਤਕ ਪੈਮਾਨਾ) ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਰਾਗ ਹੈ। ਇਹ ਇੱਕ ਔਡਵ ਰਾਗਮ (ਜਾਂ ਔਡਵ ਰਾਗ, ਭਾਵ ਪੈਂਟਾਟੋਨਿਕ ਸਕੇਲ) ਹੈ। ਇਹ ਇੱਕ ਜਨਯ ਰਾਗਮ ਹੈ (ਪ੍ਰਾਪਤ ਸਕੇਲ) ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਵਿੱਚ ਪੂਰੇ ਸੁਰ (ਸੰਗੀਤਕ ਨੋਟਸ) ਨਹੀਂ ਲਗਦੇ। ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਸੰਗੀਤ ਵਿੱਚ ਉਦਯਾਰਵੀਚੰਦਰਿਕਾ ਦੇ ਨੇੜਲਾ ਰਾਗ ਧਾਨੀ ਉਰਫ ਗੌਂਡਗਿਰੀ ਹੈ। ਪਰ ਧਾਨੀ ਵਿੱਚ ਨੀ2 ਹੈ ਜਦੋਂ ਕਿ ਉਦਯਾਰਵੀਚੰਦਰਿਕਾ ਨੀ3 ਸਿਧਾਂਤਕ ਤੌਰ ਉੱਤੇ ਲਗਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਪੱਛਮੀ ਬਰਾਬਰ ਮਾਈਨਰ ਪੈਂਟਾਟੋਨਿਕ ਸਕੇਲ ਹੈ। ਇਸ ਰਾਗ ਦਾ ਚੀਨੀ ਸੰਗੀਤ ਵਿਗਿਆਨ ਨਾਲ ਬਹੁਤ ਵੱਡਾ ਸਬੰਧ ਹੈ, ਜੋ ਇਸ ਰਾਗ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੈ, ਅਤੇ ਇਸ ਨੂੰ "ਚੀਨੀ ਸਕੇਲ" ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਪ੍ਰਤੀ ਮੱਧਮਮ (ਮ 2) ਇਸ ਰਾਗ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਹੈ "ਸੁਮਨੇਸਰੰਜਨੀ" (ਆਲੀਆਸ "ਸਮੁਦਰਪ੍ਰਿਆ") ਜਿਸ ਦਾ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਬਰਾਬਰ ਹੈ "ਮਧੁਕੌਸ"।

ਉਦਯਾਰਵਿਚੰਦਰਿਕਾ ਇੱਕ ਸਮਰੂਪ ਰਾਗ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਰਿਸ਼ਭਮ ਜਾਂ ਧੈਵਤਮ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ। ਇਹ ਕਰਨਾਟਕੀ ਸੰਗੀਤ ਵਰਗੀਕਰਣ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪੈਂਟਾਟੋਨਿਕ ਸਕੇਲ (ਔਡਵ-ਔਡਵ ਰਾਗਮ) ਹੈ-ਔਡਵ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ 'ਪੰਜ' ਅਤੇ ਪੱਛਮੀ ਸੰਗੀਤ ਵਿੱਚ ਛੋਟੇ ਪੈਂਟਾਟੌਨਿਕ ਸਕੇਲ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਹੈ।^[1]ਇਸ ਦੀ ਆਰੋਹਣ-ਅਵਰੋਹਣ (ਚਡ਼੍ਹਦੇ ਅਤੇ ਉਤਰਦੇ ਪੈਮਾਨੇ) ਦੀ ਬਣਤਰ ਹੇਠ ਦਿੱਤੇ ਅਨੁਸਾਰ ਹੈ (ਹੇਠਾਂ ਸੰਕੇਤ ਅਤੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਵੇਰਵਿਆਂ ਲਈ ਕਰਨਾਟਕ ਸੰਗੀਤ ਵਿੱਚ ਸਵਰ ਵੇਖੋ):

ਇਸ ਪੈਮਾਨੇ ਵਿੱਚ ਵਰਤੇ ਗਏ ਸੁਰ ਹਨ- ਸਾਧਾਰਨ ਗੰਧਾਰਮ, ਸ਼ੁੱਧ ਮੱਧਯਮ, ਪੰਚਮ ਅਤੇ ਕੈਸੀਕੀ ਨਿਸ਼ਧਮ ਹਨ। ਉਦਯਾਰਵੀਚੰਦਰਿਕਾ ਨੂੰ ਖਰਹਰਪ੍ਰਿਆ ਦਾ ਇੱਕ ਜਨਯ ਰਾਗ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, 22ਵਾਂ ਮੇਲਕਾਰਤਾ ਰਾਗ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਇਹ ਹੋਰ ਮੇਲਕਾਰਤਾ ਰਗਾਂ, ਹਨੂਮਾਤੋੜੀ, ਨਟਭੈਰਵੀ ਜਾਂ ਨਾਟਕਪ੍ਰਿਆ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਰਿਸ਼ਭਮ ਅਤੇ ਧੈਵਤਮ ਦੋਵੇਂ ਨੂੰ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਉਦਯਾਰਵਿਚੰਦਰਿਕਾ ਅਤੇ ਰਾਗ ਸ਼ੁੱਧ ਧਨਿਆਸੀ ਇੰਨੇ ਨੇੜਿਓਂ ਸਬੰਧਤ ਹਨ, ਕਿ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਕਲਾਕਾਰ ਦੋਵਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਨਾਲ ਬਦਲਦੇ ਹੋਏ ਮੰਨਦੇ ਹਨ।^[2] ਕੁੱਝ ਸਮਕਾਲੀ ਅਭਿਆਸ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਸੁੱਧਾ ਧਨਿਆਸੀ ਨੂੰ ਵਧੇਰੇ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਮੰਨਦੇ ਹਨ (ਭਾਵ, ਵਧੇਰੇ ਗਮਕਾ ਅਤੇ ਉਦਯਾਰਾਵਿਚੰਦਰਿਕਾ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨਾ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਪਰੰਪਰਾ ਵਿੱਚ ਸ਼ੁੱਧ (ਭਾਵ, ਅਣ-ਚੁਣੇ ਹੋਏ) ਸੁਰਣ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਸ਼ੁੱਧ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਇਸ ਤੱਥ ਦਾ ਹਵਾਲਾ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਉਦਯਾਰਵਿਚੰਦਰਿਕਾ ਵੈਂਕਟਾਮਖਿਨ ਪਰੰਪਰਾ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਰਾਗ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਮੁਥੁਸਵਾਮੀ ਦੀਕਸ਼ਿਤਰ ਦੁਆਰਾ ਖੁਦ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਉਸ ਸਮੇਂ, ਇਸ ਵਿੱਚ ਸ਼ੁੱਧ ਧਨਿਆਸੀ ਦੇ ਕੈਸਿਕੀ ਨਿਸ਼ਾਦਮ ਦੀ ਬਜਾਏ ਕਾਕਲੀ ਨਿਸ਼ਾਦਮ ਸੀ।

ਹਾਲਾਂਕਿ, ਇਸ ਵਿਸ਼ੇ ਵਿੱਚ ਕੈਸਾਕੀ ਨਿਸ਼ਾਦਮ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ ਜੋ ਸ਼ੁੱਧ ਧਨਿਆਸੀ ਵੱਲ ਵਧੇਰੇ ਹੈ। ਉਦਯਰਵੀਚੰਦਰਿਕਾ ਦੇ ਸ਼ੁੱਧ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਅਰੋਹਣ ਅਤੇ ਅਵਰੋਹਣ ਹੋਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨਃ

 ਅਰੋਹਣਮ= ਸ ਗ1 ਮ1 ਪ ਨੀ1 ਸੰ

 ਅਵਰੋਹਣਮ =ਸੰ ਨੀ1 ਪ ਮ1 ਗ1 ਸ

ਹਾਲ ਹੀ ਦੇ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਇਹ ਅੰਤਰ ਧੁੰਦਲਾ ਹੋ ਗਿਆ ਜਾਪਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਦੋਵੇਂ ਰਾਗਾਂ ਨੂੰ ਲਗਭਗ ਬਰਾਬਰ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਇੱਥੇ ਸ਼ੁੱਧ ਧਨਿਆਸੀ ਰਾਗ ਵਿੱਚ ਬਣੀਆਂ ਕੁਝ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਕ੍ਰਿਤੀਆਂ ਹਨ।

• ਤਿਆਗਰਾਜ ਦੁਆਰਾ ਐਟਾ ਨੇਰਚਿਨਾ
• ਮੁਥੂਸਵਾਮੀ ਦੀਕਸ਼ਿਤਰ ਦੁਆਰਾ ਸੁਬਰਾਮਨੀਨਾ ਰਕਸ਼ੀਤੋ 'ਹਾਮ ਅਤੇ ਸ਼੍ਰੀ ਪਾਰਥਸਾਰਥੀਨਾ
• ਮੁਥੀਆ ਭਾਗਵਤਾਰ ਦੁਆਰਾ ਹਿਮਗਿਰੀ ਤਨਏ
• ਅੰਨਾਮਾਚਾਰੀਆ ਦੁਆਰਾ ਭਵਮੂ ਲੋਨਾ, ਵਿਨਾਰੋ ਭਾਗਿਆਮੂ
• ਨਾਰਾਇਣ ਨਿੰਨਾ ਨਮਦਾ, ਚੰਦਵ ਨੋਡੀਰੇ ਗੋਕੁਲ ਪੁਰੰਦਰ ਦਾਸ ਦੁਆਰਾਪੁਰੰਦਰ ਦਾਸਾ
• ਓ ਸੰਤਸਾਦਾ ਸੇਲੀ ਬਿਨਾਨਜੇ ਗੋਵਿੰਦਾਚਾਰੀਆ ਦੁਆਰਾਬੰਨਾਨਜੇ ਗੋਵਿੰਦਾਚਾਰੀਆ
• ਇਸ਼ਤੂ ਦੀਨਾ-ਕਨਕ ਦਾਸਾ
• ਸ਼੍ਰੀ ਹਰੀ-ਵੱਲਭ ਮੈਸੂਰ ਵਾਸੂਦੇਵਚਾਰ ਦੁਆਰਾ
• ਸਰਵਾਂ ਸਮਸ਼ਰੇਯਮ ਤੁਲਸਿਵਨਮ ਦੁਆਰਾ (ਕੇਰਲਾ, ਭਾਰਤ ਤੋਂ ਰਾਮਚੰਦਰਨ ਨਾਇਰ ਦਾ ਕਲਮੀ ਨਾਮ)
• ਸਦਾਸ਼ਿਵ ਬ੍ਰਹਮੇਂਦਰ ਦੁਆਰਾ ਖਾਲਤੀ ਪਿੰਡੰਡੇ ਭਗਵਾਨ
• ਮੁਥੀਆ ਭਾਗਵਤਾਰ ਦੁਆਰਾ ਕਲਾਤੀਯਾ ਖੱਟਵੰਗੀਨੇ ਨਮਸਤੇ
• ਮੁਥਿਆ ਭਾਗਵਤਾਰ ਦੁਆਰਾ ਭਰੂੰਦੰਬੇ ਬੇਦੁਵੇਮੁਥੀਆ ਭਾਗਵਤਾਰ
• ਪਦਮ ਵੀਰਰਾਘਵਨ ਦੁਆਰਾ 'ਅਈਅਰ ਪਾਡੀ ਕੰਨ'
• ਮੈਸੂਰ ਸਦਾਸ਼ਿਵ ਰਾਓ ਦੁਆਰਾ ਪਾਲਿਆ ਮਾਂ ਸਿੱਧੀ ਵਿਨਯਾਕ

ਧਿਆਨ ਦਿਓ ਕਿ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਗੀਤ ਰਾਗ ਧਾਨੀ ਵਿੱਚ ਤਿਆਰ ਕੀਤੇ ਗਏ ਹਨ, ਜੋ ਸ਼ੁੱਧ ਧਨਿਆਸੀ ਦੇ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਬਰਾਬਰ ਹੈ।

ਇਹ ਭਾਗ ਇਸ ਰਾਗ ਦੇ ਸਿਧਾਂਤਕ ਅਤੇ ਵਿਗਿਆਨਕ ਪਹਿਲੂ ਨੂੰ ਕਵਰ ਕਰਦਾ ਹੈ।

ਉਦਯਾਰਵਿਚੰਦਰਿਕਾ ਦੇ ਸੁਰ ਜਦੋਂ ਗ੍ਰਹਿ ਭੇਦਮ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨਾਲ ਤਬਦੀਲ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਤਾਂ ਚਾਰ ਹੋਰ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਪੈਂਟਾਟੋਨਿਕ ਰਾਗਮ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਅਰਥਾਤ ਮੋਹਨਮ, ਹਿੰਡੋਲਮ, ਮੱਧਮਾਵਤੀ ਅਤੇ ਸ਼ੁੱਧ ਸਾਵੇਰੀ ਗ੍ਰਹਿ ਭੇਦਮ, ਰਾਗ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਦਜਮ ਨੂੰ ਅਗਲੇ ਸੁਰ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, ਅਨੁਸਾਰੀ ਨੋਟ ਆਵਿਰਤੀ ਨੂੰ ਇੱਕੋ ਜਿਹਾ ਰੱਖਣ ਲਈ ਚੁੱਕਿਆ ਗਿਆ ਕਦਮ ਹੈ। ਇਸ ਸੰਕਲਪ ਦੇ ਵਧੇਰੇ ਵੇਰਵਿਆਂ ਅਤੇ ਚਿੱਤਰ ਲਈ ਮੋਹਨਮ ਉੱਤੇ ਗ੍ਰਹਿ ਭੇਦਮ ਵੇਖੋ।

• ਧਨਿਆਸੀ ਇੱਕ ਰਾਗ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਉਦਯਰਵੀਚੰਦਰਿਕਾ (ਸ਼ੁੱਧ ਧਨਿਆਸੀ) ਦਾ ਚਡ਼੍ਹਨ ਵਾਲਾ ਸਕੇਲ ਅਤੇ ਹਨੂਮਾਤੋੜੀ ਦਾ ਉਤਰਨ ਵਾਲਾ ਸਕੇਲ ਹੈ। ਇਸ ਦੀ ਅਰੋਹਣ-ਅਵਰੋਹਣ ਦੀ ਬਣਤਰ ਸ ਗ2 ਮ1 ਪ ਨੀ2 ਹੈ ਨੀ ਧ2 ਧ1 ਪ ਮ1 ਗ2 ਰੇ1 ਸ
• ਅਭੇਰੀ ਇੱਕ ਰਾਗ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਉਦਯਾਰਾਵਿਚੰਦਰਿਕਾ ਦਾ ਚਡ਼੍ਹਨ ਵਾਲਾ ਪੈਮਾਨਾ ਅਤੇ ਖਰਹਰਪ੍ਰਿਆ ਦਾ ਉਤਰਨ ਵਾਲਾ ਪੈਮਾਨਾ ਹੈ। ਇਸ ਦੀ ਅਰੋਹਣ-ਅਵਰੋਹਣ ਦੀ ਬਣਤਰ ਸ ਗ2 ਮ1 ਪ ਨੀ2 ਹੈ।