ਭਾਰਤ ਦੇ ਸੰਵਿਧਾਨ ਦੀ 61ਵੀਂ ਸੋਧ

ਭਾਰਤ ਦੇ ਸੰਵਿਧਾਨ ਦੀ 61ਵੀਂ ਸੋਧ
ਭਾਰਤ ਦਾ ਸੰਸਦ
ਲੰਬਾ ਸਿਰਲੇਖ ਭਾਰਤ ਦੇ ਸੰਵਿਧਾਨ ਵਿੱਚ ਸੋਧ ਕਰਨ ਲਈ ਇੱਕ ਹੋਰ ਐਕਟ
ਹਵਾਲਾ	61st Amendment
ਖੇਤਰੀ ਸੀਮਾ	ਭਾਰਤ
ਦੁਆਰਾ ਪਾਸ	ਲੋਕ ਸਭਾ
ਪਾਸ ਦੀ ਮਿਤੀ	15 ਦਸੰਬਰ1988
ਦੁਆਰਾ ਪਾਸ	ਰਾਜ ਸਭਾ
ਪਾਸ ਦੀ ਮਿਤੀ	20 ਦਸੰਬਰ1988
ਮਨਜ਼ੂਰੀ ਦੀ ਮਿਤੀ	28 ਮਾਰਚ 1989
ਸ਼ੁਰੂ	28 ਮਾਰਚ 1989
ਵਿਧਾਨਿਕ ਇਤਿਹਾਸ
ਪਹਿਲਾ ਚੈਂਬਰ: ਲੋਕ ਸਭਾ
ਬਿਲ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਹੋਇਆ	13 ਦਸੰਬਰ1988
ਦੁਆਰਾ ਲਿਆਂਦਾ ਗਿਆ	ਬਾਬੂਰਾਓ ਸ਼ੰਕਰਾਨੰਦ
ਸੰਖੇਪ
ਵੋਟ ਪਾਉਣ ਦੀ ਉਮਰ ਨੂੰ 21 ਸਾਲ ਤੋਂ ਘਟਾ ਕੇ 18 ਸਾਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ
ਸਥਿਤੀ: ਲਾਗੂ

ਇੱਕ ਲੜੀ ਦਾ ਹਿੱਸਾ
ਭਾਰਤ ਦਾ ਸੰਵਿਧਾਨ
ਪ੍ਰਸਤਾਵਨਾ
ਭਾਗ 1 ∙ 2 ∙ 3 ∙ 4 ∙ 4ਏ ∙ 5 ∙ 6 ∙ 7 8 ∙ 9 ∙ 9ਏ ∙ 9ਬੀ ∙ 10 ∙ 11 ∙ 12 ∙ 13 ∙ 14 14ਏ ∙ 15 ∙ 16 ∙ 17 ∙ 18 ∙ 19 ∙ 20 ∙ 21 22
ਅਨੁਸੂਚੀਆਂ ਪਹਿਲੀ ∙ ਦੂਜੀ ∙ ਤੀਜੀ ∙ ਚੌਥੀ ∙ ਪੰਜਵੀਂ ਛੇਵੀਂ ∙ ਸੱਤਵੀਂ ∙ ਅੱਠਵੀਂ ∙ ਨੌਵੀਂ ਦਸਵੀਂ ∙ ਗਿਆਰ੍ਹਵੀਂ ∙ ਬਾਰ੍ਹਵੀਂ
Appendices I ∙ II ∙ III ∙ IV ∙ V
ਸੋਧਾਂ ਸੂਚੀ ∙ 1 ∙ 2 ∙ 3 ∙ 4 ∙ 5 ∙ 6 ∙ 7 ∙ 8 ∙ 9 ∙ 10 ∙ 11 ∙ 12 ∙ 13 ∙ 14 ∙ 15 ∙ 16 ∙ 17 ∙ 18 ∙ 19 ∙ 20 ∙ 21 ∙ 22 ∙ 23 ∙ 24 ∙ 25 ∙ 26 ∙ 27 ∙ 28 ∙ 29 ∙ 30 ∙ 31 ∙ 32 ∙ 33 ∙ 34 ∙ 35 ∙ 36 ∙ 37 ∙ 38 ∙ 39 ∙ 40 ∙ 41 ∙ 42 ∙ 43 ∙ 44 ∙ 45 ∙ 46 ∙ 47 ∙ 48 ∙ 49 ∙ 50 ∙ 51 ∙ 52 ∙ 53 ∙ 54 ∙ 55 ∙ 56 ∙ 57 ∙ 58 ∙ 59 ∙ 60 ∙ 61 ∙ 62 ∙ 63 ∙ 64 ∙ 65 ∙ 66 ∙ 67 ∙ 68 ∙ 69 ∙ 70 ∙ 71 ∙ 72 ∙ 73 ∙ 74 ∙ 75 ∙ 76 ∙ 77 ∙ 78 ∙ 79 ∙ 80 ∙ 81 ∙ 82 ∙ 83 ∙ 84 ∙ 85 ∙ 86 ∙ 87 ∙ 88 ∙ 89 ∙ 90 ∙ 91 ∙ 92 ∙ 93 ∙ 94 ∙ 95 ∙ 96 ∙ 97 ∙ 98 ∙ 99 ∙ 100 ∙ 101 ∙ 102 ∙ 103 ∙ 104 ∙ 105
ਸਬੰਧਤ ਵਿਸ਼ੇ ਸੰਘ ਸੂਚੀ ਰਾਜ ਸੂਚੀ ਸਮਕਾਲੀ ਸੂਚੀ ਬੁਨਿਆਦੀ ਢਾਂਚਾ ਸਿਧਾਂਤ ਯੂਨੀਫਾਰਮ ਸਿਵਲ ਕੋਡ
v t e

ਭਾਰਤ ਦੇ ਸੰਵਿਧਾਨ ਦੀ 61ਵੀਂ ਸੋਧ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਅਧਿਕਾਰਤ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸੰਵਿਧਾਨ (61ਵੀਂ ਸੋਧ) ਐਕਟ, 1988 ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਨੇ ਲੋਕ ਸਭਾ ਅਤੇ ਰਾਜਾਂ ਦੀਆਂ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾਵਾਂ ਦੀਆਂ ਚੋਣਾਂ ਲਈ ਵੋਟਿੰਗ ਦੀ ਉਮਰ 21 ਸਾਲ ਤੋਂ ਘਟਾ ਕੇ 18 ਸਾਲ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਹੈ। ਅਜਿਹਾ ਸੰਵਿਧਾਨ ਦੀ ਧਾਰਾ 326 ਵਿੱਚ ਸੋਧ ਕਰਕੇ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਜੋ ਲੋਕ ਸਭਾ ਅਤੇ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾਵਾਂ ਦੀਆਂ ਚੋਣਾਂ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਹੈ।

ਭਾਰਤੀ ਗਣਰਾਜ ਦੇ 39ਵੇਂ ਸਾਲ ਵਿੱਚ ਸੰਸਦ ਦੁਆਰਾ ਇਸਨੂੰ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਅਨੁਸਾਰ ਲਾਗੂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ:-

1. ਛੋਟਾ ਸਿਰਲੇਖ : ਇਸ ਐਕਟ ਨੂੰ ਸੰਵਿਧਾਨ (61ਵੀਂ ਸੋਧ) ਐਕਟ, 1988 ਕਿਹਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।

2. ਅਨੁਛੇਦ 326 ਦੀ ਸੋਧ ਸੰਵਿਧਾਨ : ਦੇ ਅਨੁਛੇਦ 326 ਵਿੱਚ, "ਇੱਕੀ ਸਾਲ" ਸ਼ਬਦਾਂ ਲਈ "ਅਠਾਰਾਂ ਸਾਲ" ਸ਼ਬਦ ਬਦਲਿਆ ਜਾਵੇਗਾ।^[1]

61ਵੀਂ ਸੋਧ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸੰਵਿਧਾਨ ਦੀ ਧਾਰਾ 326 ਹੋਠ ਲਿਖੇ ਅਨੁਸਾਰ ਹੈ:

326. ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਸਦਨ ਅਤੇ ਹਰੇਕ ਰਾਜ ਦੀ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੀਆਂ ਚੋਣਾਂ ਬਾਲਗ ਮੱਤ ਦੇ ਆਧਾਰ 'ਤੇ ਹੋਣਗੀਆਂ; ਭਾਵ, ਹਰ ਉਹ ਵਿਅਕਤੀ ਜੋ ਭਾਰਤ ਦਾ ਨਾਗਰਿਕ ਹੈ ਅਤੇ ਜਿਸ ਦੀ ਉਮਰ ਅਠਾਰਾਂ ਸਾਲ ਤੋਂ ਘੱਟ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਉਹ ਕਿਸੇ ਵੀ ਚੋਣ ਵਿਚ ਵੋਟਰ ਵਜੋਂ ਰਜਿਸਟਰ ਹੋਣ ਦਾ ਹੱਕਦਾਰ ਹੋਵੇਗਾ।^[2]

ਸੰਵਿਧਾਨ (61ਵੀਂ ਸੋਧ) ਐਕਟ, 1988 ਦਾ ਬਿੱਲ 13 ਦਸੰਬਰ 1988 ਨੂੰ ਲੋਕ ਸਭਾ ਵਿੱਚ ਸੰਵਿਧਾਨ (62ਵੀਂ ਸੋਧ) ਬਿੱਲ, 1988 (1988 ਦਾ ਬਿੱਲ ਨੰਬਰ 129) ਵਜੋਂ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਸ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਉਸ ਵੇਲੇ ਦੇ ਜਲ ਸਰੋਤ ਮੰਤਰੀ ਬੀ. ਸ਼ੰਕਰਾਨੰਦ ਨੇ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਇਸ ਬਿੱਲ ਵਿੱਚ ਬਾਲਗ ਮਤ ਦੇ ਆਧਾਰ 'ਤੇ ਲੋਕ ਸਭਾ ਅਤੇ ਰਾਜਾਂ ਦੀਆਂ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾਵਾਂ ਦੀਆਂ ਚੋਣਾਂ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਸੰਵਿਧਾਨ ਦੇ ਅਨੁਛੇਦ 326 ਵਿੱਚ ਸੋਧ ਕਰਨ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਬਿੱਲ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਵਸਤੂਆਂ ਅਤੇ ਕਾਰਨਾਂ ਦੇ ਬਿਆਨ ਦਾ ਪੂਰਾ ਵੇਰਵਾ ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ:

ਸੰਵਿਧਾਨ ਦਾ ਅਨੁਛੇਦ 326 ਇਹ ਵਿਵਸਥਾ ਕਰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਲੋਕ ਸਭਾ ਅਤੇ ਹਰੇਕ ਰਾਜ ਦੀ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੀਆਂ ਚੋਣਾਂ ਬਾਲਗ ਮਤ ਦੇ ਆਧਾਰ 'ਤੇ ਹੋਣਗੀਆਂ। ਇਹ ਪਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਨੇ ਵੋਟਿੰਗ ਦੀ ਉਮਰ 18 ਸਾਲ ਨਿਰਧਾਰਤ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਸਾਡੇ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਰਾਜ ਸਰਕਾਰਾਂ ਨੇ ਸਥਾਨਕ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਦੀਆਂ ਚੋਣਾਂ ਲਈ 18 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਨੂੰ ਅਪਣਾਇਆ ਹੈ। ਅਜੋਕੇ ਨੌਜਵਾਨ ਪੜ੍ਹੇ-ਲਿਖੇ ਅਤੇ ਗਿਆਨਵਾਨ ਹਨ ਅਤੇ ਵੋਟਿੰਗ ਦੀ ਉਮਰ ਘਟਣ ਨਾਲ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਗੈਰ-ਪ੍ਰਤੀਨਿਧ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੀਆਂ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਉਭਾਰਨ ਅਤੇ ਸਿਆਸੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਬਣਨ ਵਿਚ ਮਦਦ ਕਰਨ ਦਾ ਮੌਕਾ ਮਿਲੇਗਾ। ਅਜੋਕੇ ਨੌਜਵਾਨ ਸਿਆਸੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਬਹੁਤ ਚੇਤੰਨ ਹਨ। ਇਸ ਲਈ ਵੋਟਿੰਗ ਦੀ ਉਮਰ 21 ਸਾਲ ਤੋਂ ਘਟਾ ਕੇ 18 ਸਾਲ ਕਰਨ ਦਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਹੈ।

2. ਬਿੱਲ ਉਪਰੋਕਤ ਉਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ।

- ਬੀ ਸ਼ੰਕਰਾਨੰਦ^[3]

14 ਅਤੇ 15 ਦਸੰਬਰ 1988 ਨੂੰ ਲੋਕ ਸਭਾ ਦੁਆਰਾ ਬਿੱਲ 'ਤੇ ਬਹਿਸ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ, ਅਤੇ ਬਿੱਲ ਦੀ ਧਾਰਾ 1 ਵਿੱਚ "ਸਿਕਸਟੀ-ਸੈਕੰਡ" ਸ਼ਬਦ ਨੂੰ "ਸਿਕਸਟੀ-ਫਸਟ" ਨਾਲ ਬਦਲਣ ਲਈ ਰਸਮੀ ਸੋਧ ਅਪਣਾਉਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ 15 ਦਸੰਬਰ ਨੂੰ ਪਾਸ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਰਾਜ ਸਭਾ ਨੇ 16, 19 ਅਤੇ 20 ਦਸੰਬਰ 1988 ਨੂੰ ਬਿੱਲ 'ਤੇ ਬਹਿਸ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਲੋਕ ਸਭਾ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੀ ਸੋਧ ਨੂੰ ਅਪਣਾਉਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਸਨੂੰ 20 ਦਸੰਬਰ 1988 ਨੂੰ ਪਾਸ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਰਾਜਾਂ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਵਾਨਗੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਇਸ ਬਿੱਲ ਨੂੰ 28 ਮਾਰਚ 1989 ਨੂੰ ਤਤਕਾਲੀ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਰਾਮਾਸਵਾਮੀ ਵੈਂਕਟਰਮਨ ਤੋਂ ਮਨਜ਼ੂਰੀ ਮਿਲੀ। ਇਹ ਭਾਰਤ ਦੇ ਗਜ਼ਟ ਵਿੱਚ ਨੋਟੀਫਾਈ ਕੀਤਾ ਗਿਆ, ਅਤੇ ਉਸੇ ਤਾਰੀਖ ਨੂੰ ਲਾਗੂ ਹੋਇਆ।

ਐਕਟ ਨੂੰ ਸੰਵਿਧਾਨ ਦੇ ਅਨੁਛੇਦ 368 ਦੇ ਉਪਬੰਧਾਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਪਾਸ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਅਤੇ ਅੱਧੇ ਤੋਂ ਵੱਧ ਰਾਜ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾਵਾਂ ਦੁਆਰਾ ਇਸਦੀ ਪੁਸ਼ਟੀ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਉਕਤ ਲੇਖ ਦੀ ਧਾਰਾ (2) ਦੇ ਅਧੀਨ ਲੋੜੀਂਦਾ ਹੈ। ਰਾਜ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾਵਾਂ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸੋਧ ਦੀ ਪੁਸ਼ਟੀ ਕੀਤੀ ਹੈ ਹੇਠਾਂ ਸੂਚੀਬੱਧ ਹਨ

1. ↑ "The Constitution (Sixty-first Amendment) Act, 1988| National Portal of India". www.india.gov.in. Retrieved 2023-07-02.
2. ↑ ""The Constitution of India (1949)" (PDF). Lok Sabha Secretariat. p. 1087" (PDF). Archived from the original (PDF) on 2013-12-03. Retrieved 2023-07-02.
3. ↑ R.C. Bhardwaj, ed. (1 January 1995). Constitution Amendment in India (Sixth ed.). New Delhi: Northern Book Centre. pp. 112–113, 210.