Віктар Мікалаевіч Кандрацьеў
Віктар Мікалаевіч Кандрацьеў (19 студзеня (1 лютага) 1902, Рыбінск, Расійская імперыя — 22 лютага 1979, Харабалі, СССР) — савецкі вучоны-хімік і фізік, спецыяліст у галіне фізічнай хіміі, элементарных працэсаў, хімічнай кінетыкі, будовы рэчыва, малекулярнай спектраскапіі, фотахіміі. Доктар фізіка-матэматычных навук, прафесар, акадэмік АН СССР (1953). Асноўную вядомасць атрымаў дзякуючы даследаванням у галіне элементарных актаў хімічнага ўзаемадзеяння і іх уплыву на хуткасць праходжання хімічных рэакцый у газавай фазе. Быў жанаты на Алене Іванаўне Кандрацьевай, якая працавала з ім на працягу многіх гадоў.[5] Бацька балерыны, народнай артысткі СССР Марыны Кандрацьевай (1934—2024).[6][7] БіяграфіяНарадзіўся 1 лютага 1902 года ў горадзе Рыбінск[5] Яраслаўскай губерні ў купецкай стараабрадніцкай сям’і.[8] У 1919 годзе скончыў сярэднюю школу і на працягу аднаго года працаваў у Рыбінскім прыродазнаўча-навуковым таварыстве па лініі краязнаўства.[9] Восенню 1920 года паступіў на фізіка-механічны факультэт Першага політэхнічнага інстытута ў Петраградзе. Многія студэнты адначасова з вучобай займаліся навуковай працай у Дзяржаўным фізіка-тэхнічным рэнтгенаўскім інстытуце (ДФТРІ), стваральнікам і дырэктарам якога быў А. Ф. Іофэ. Ужо на другім курсе, разам з Ю. Б. Харытонам і А. Ф. Вальтэрам, а пазней А. К. Вальтэрам, А. І. Шальнікавым і А. І. Лейпунскім[5] Кандрацьеў пачаў працаваць у лабараторыі электроннай хіміі (па іншым звесткам, у лабараторыі электронных з’яў[10]), якой загадваў М. М. Сямёнаў.[5] З 1921 года з’яўляўся штатным супрацоўнікам ДФТРІ.[9] У 1924 годзе скончыў інстытут і абараніў дыпломную працу па тэме «Іанізацыя пароў соляў»,[9] у якой упершыню ў кантынентальнай Еўропе выкарыстоўвалася мас-спектраметрыя[5], і атрымаў званне інжынера-фізіка. У 1927 годзе (паводле іншых звестак, у 1925—1926 гадах[8]) па даручэнні Іофэ быў камандзіраваны ў Германію, дзе каля года працаваў у другім Фізічным інстытуце ў Гётынгенскім універсітэце, у лабараторыі лаўрэата Нобелеўскай прэміі Джэймса Франка.[5] Адначасова з навуковай працай з 1924 па 1941 год выкладаў у Ленінградскім політэхнічным інстытуце,[11] з 1934 года з’яўляўся прафесарам гэтага інстытута.[12] Таксама ў тым жа годзе ўваходзіў у склад камісіі па даследаванні Сонца пры Акадэміі навук СССР.[10] У 1931 годзе на базе лабараторыі электроннай хіміі фізіка-тэхнічнага інстытута быў утвораны Інстытут хімічнай фізікі. Кандрацьеў стаў супрацоўнікам новага інстытута[13] і з 1931 года па 1948 год узначальваў лабараторыю элементарных хімічных працэсаў. У жніўні 1944 года разам з інстытутам В. М. Кандрацьеў пераехаў у Маскву[13] і стаў намеснікам дырэктара. Адначасова з асноўнай працай Кандрацьеў выкладаў на фізіка-тэхнічным факультэце МДУ (1948—1951),[14] МФТІ, Інжынерна-фізічным інстытуце, Ваеннай акадэміі хімічнай абароны (жнівень 1944 — май 1946),[10] дзе чытаў курсы лекцый «Хімічная кінетыка» і «Будова рэчыва».  У 1934 годзе Кандрацьеву была прысуджана вучоная ступень доктара фізіка-матэматычных навук. У 1943 годзе быў абраны членам-карэспандэнтам. За працу «Спектраскапічнае вывучэнне хімічных газавых рэакцый» Кандрацьеву ў 1944 годзе была прысуджана Сталінская прэмія першай ступені. У 1953 годзе Віктар Мікалаевіч Кандрацьеў стаў правадзейным членам Акадэміі навук СССР.[14] Загадваў сектарам кінетыкі, аддзелам кінетыкі і гарэння ў Інстытуце хімічнай фізікі.[15] З 1958 па 1964 год — старшыня секцыі хіміі і хімічнай тэхналогіі камітэта па Ленінскіх прэміях у галіне навукі і тэхнікі, з 1959 па 1979 год з’яўляўся старшынёй экспертнай камісіі па прэміях імя Дз. І. Мендзялеева.[8] З 1957 года быў старшынёй Навуковай рады па хімічнай кінетыцы АН СССР, а з 1966 па 1969 год — прэзідэнтам Міжнароднага Саюза тэарэтычнай і прыкладной хіміі.[16] Удзельнічаў і ўваходзіў у Міжнародны камітэт Міжнароднага сімпозіума па свабодных радыкалах.[17] Памёр 22 лютага 1979 года ў горадзе Харабалі Астраханскай вобласці.[16] Пахаваны на Кунцаўскіх могілках.[18] Навуковая дзейнасцьУ якасці дыпломнай працы В. М. Кандрацьеў даследаваў іанізацыю і дысацыяцыю малекул пароў соляў пад уздзеяннем электроннага ўдару на створанай у 1923 годзе ў ДФТРІ першай у Расіі (і трэцяй у свеце) устаноўцы мас-спектраметрыі.[10] У пачатку 1924 года Віктар Мікалаевіч Кандрацьеў абараніў на гэтую тэму дыпломную працу. У 1927 годзе падчас навуковай стажыроўцы ў Гётынгенскім універсітэце пад кіраўніцтвам Джэймса Франка Кандрацьеў вывучаў фотадысацыяцыю двухатамных малекул.[19] Пасля вяртання з Германіі Кандрацьеў пачаў даследаванні хемілюмінесцэнцыі пры рэакцыі шчолачных металаў з малекуламі галоідных соляў.[19] Таксама В. Н. Кандрацьеў і А. І. Лейпунскі вывучалі радыяцыйную (аптычную[20]) стабілізацыю пры рэкамбінацыі атамаў галагенаў; яны паказалі, што пры злучэнні атамаў у нестабільную малекулу ва ўзбуджаным стане, малекула можа перайсці ў стабільны стан («стабілізавацца») шляхам выпраменьвання фатона. Спектры полымя[20] тлумачацца такога роду выпраменьваннем пры рэкамбінацыі.[21] Акадэмік М. М. Сямёнаў, даючы характарыстыку навуковай дзейнасці маладога Кандрацьева, назваў яго «выбітным эксперыментатарам, які ні на адзін год не спыняў асабістую эксперыментальную працу ля лабараторнага стала».[20] Праца Кандрацьева ў Інстытуце хімічнай фізікі пачалася са спектраскапічнымі даследаваннямі пламені.[22] Ён паказаў, што інтэнсіўнасць выпраменьвання гідраксільнага радыкалу ў разрэжным вадародным пламені[10] вышэйшая за раўнавагу, што сведчыць аб утварэнні свабодных радыкалаў.[22] Затым Кандрацьеў і яго жонка вымералі канцэнтрацыю гідраксільнага радыкалу ў пламені вільготнага вокісу вугляроду[10] з распрацаваным Кандрацьевым метадам лінейнага паглынання ў спектрах.[23][16] Другі распрацаваны Кандрацьевым метад каталітычнай рэкамбінацыі атамаў вымяраў канцэнтрацыю свабодных атамаў,[16] што дазволіла правесці цыкл работ па вымярэнні канцэнтрацыі атамаў вадароду ў пламені.[22] Праведзеныя працы паказалі, што хуткасць ланцуговай хімічнай рэакцыі акіслення вадароду, вокісу вугляроду, ацэтылену і іншых рэчываў вызначаецца хуткасцю рэакцый свабодных радыкалаў,[16] тым самым эксперыментальна даказалі вызначальную ролю свабодных атамаў і радыкалаў у механізме ланцуговых рэакцый.[16][24] Асноўнымі памочнікамі ў гэтых працах былі: А. І. Кандрацьева, А. У. Якаўлева, М. С. Зіскін, Л. І. Аўраменка, Дз. С. Паўлаў, У. У. Ваяводскі.[23] У 1958 годзе ў свет выйшла манаграфія «Кінетыка хімічных газавых рэакцый», а ў 1959 годзе кніга «Структура атамаў і малекул», якая выйшла таксама на англійскай, французскай і румынскай мовах.[10] З канца 1950-х гадоў Кандрацьеў кіраваў трыма цыкламі эксперыментальных прац. Першы цыкл быў прысвечаны вымярэнням канстант хімічных рэакцый вокісу вугляроду з атамамі кіслароду, элементарных актаў распаду азону і іншых рэакцый. Другі цыкл — гэта працы па кінетыцы рэакцый у гукавых і звышгукавых патоках, па хемаіанізацыі і вагальнай рэлаксацыі. Трэці цыкл звязаны з пошукам новых метадаў вымярэння канстант элементарных працэсаў з выкарыстаннем, напрыклад ЭПР.[25] У 1970 годзе выйшла адна з галоўных кніг В. М. Кандрацьева «Канстанты хуткасці газафазных рэакцый», сапраўдная энцыклапедыя колькаснай хімічнай кінетыкі.[25] Апошняя манаграфія Кандрацьева[26] выйшла ўжо пасля яго смерці. БібліяграфіяАсноўная крыніца:[27]
УзнагародыАсноўная крыніца:[14]
Крыніцы
Літаратура
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
.svg){kind=small}
Portal di Ensiklopedia Dunia
