Зулава (Свянцянскі раён)

Зулава
Краіна	Літва
Павет	Віленскі
Раён	Швянчоніскі
Сянюнія	Падбродская
Каардынаты	54°58′20″ пн. ш. 25°58′30″ у. д.HGЯO
Першая згадка	XVII стагоддзе
Вышыня цэнтра	141 м
Водныя аб’екты	Мера[d]
Насельніцтва	140 чал. (2011);
Часавы пояс	UTC+2, летам UTC+3
	Медыяфайлы на Вікісховішчы

Зулава^[1] або Зулаў, раней часам Залаўе^[2], таксама Залавас^[3] (літ.: Zalavas) — вёска ў Свянцянскім раёне Віленскага павета Літвы, каля мяжы з Беларуссю.

Гісторыя

Вёска была заснавана пад назвай Міцяны^[4]. Упершыню згадваецца ў канцы XVII стагоддзя, калі яна была ўласнасцю навагародскага кашталяна Аляксандра Войны-Ясянецкага. Пазней уласнасць перайшла да Гедройцаў, у XVIII стагоддзі яе набылі Агінскія. Зулава ўваходзіла ў склад Ашмянскага павета Віленскага ваяводства Вялікага Княства Літоўскага.

У выніку трэцяга падзелу Рэчы Паспалітай 1795 года Зулава апынулася ў складзе Расійскай імперыі, у Завілейскім (Свянцянскім) павеце.

У пачатку XIX стагоддзя вёска перайшла ў спадчыну роду Міхалоўскіх. Потым як пасага ад Гелены Міхалоўскай яна перайшла да яе мужа Антонія Білевіча, які перадаў яе, таксама як пасаг, сваёй дачцэ Марыі. У 1863 годзе дачка Білевіча выйшла замуж за Юзэфа Вінцэнта Пілсудскага і вёска стала ўласнасцю Пілсудскіх. У фальварку Зулаў нарадзіліся два сыны Марыі і Юзафа Вінцэнта: Браніслаў Пілсудскі (1866) і Юзаф Пілсудскі (1867). У ліпені 1875 года сядзіба згарэла і сям’я Пілсудскіх пераехала ў Вільню. Неўзабаве пасля гэтага яна была вымушана прадаць усе свае маёнткі (Зулаў і 19 іншых вёсак) праз штрафы, якія былі накладзены на яе сына Браніслава, які нібыта ўдзельнічаў у падрыхтоўцы да замаху на цара Аляксандра III (сярод іншых, з братам Уладзіміра Леніна Аляксандрам Ульянавым). У 1882 годзе вёску набыў спадчыннік роду Агінскіх — Міхал Агінскі, які прадаў яе расіскаму рыжскаму купцу Кліму. Апошні прадаў вёску афіцэру расійскай арміі Кураносаву, які падзяліў маёнтак, распрадаў большую частку навакольных лясоў і быў вымушаны пакінуць свае землі ў 1915 годзе праз наступленне немцаў падчас Першай сусветнай вайны. Немцы акупавалі гэтыя тэрыторыі ў 1915 годзе і падчас вайны і большую частку лясоў высеклі.

25 сакавіка 1918 года згодна з Трэцяй Устаўной граматай тэрыторыя абвешчана часткай Беларускай Народнай Рэспублікі^[5]. з 1 студзеня 1919 года ў адпаведнасці з пастановай І з’езда КП(б) Беларусі яна ўвайшла ў склад Савецкай Беларусі, у пачатку 1919 года тэрыторыя занята Чырвонай Арміяй^[6]. З 27 лютага 1919 года — у ЛітБел ССР, у канцы сакавіка пад кантролем польскіх войскаў.

У 1920 годзе Зулава апынулася ў Сярэдняй Літве, з 1922 года ў складзе Польшчы. У беларускай гістарыяграфіі землі вядомыя як Заходняя Беларусь. Пасля стабілізацыі граніцы вёска перайшла пад дзяржаўнае кіраванне, памешчыцкая плошча скарацілася да 65 га, а сам Зулаў стаў тылавой базай суседняй вайсковай базы. У 1934 годзе таварыства ветэранаў польска-бальшавіцкай вайны выкупіла ў войска тэрыторыю сядзібы Зулаў і стварыла камітэт па адбудове рэзідэнцыі, дзе нарадзіўся Юзаф Пілсудскі. Дом быў рэканструяваны паводле рэкамендацый варшаўскага архітэктара Рамуальда Гута і 10 кастрычніка 1937 года афіцыйна адкрыты як біяграфічны музей маршала. Неўзабаве пасля ўводу савецкіх войскаў у Польшчу ў 1939 годзе, ён быў цалкам разбураны.

У выніку заходняга паходу Чырвонай арміі 1939 года Зулава ўвайшло ў склад Беларускай ССР, было ў складзе Свянцянскага раёна Вілейскай вобласці. Аднак 1—2 кастрычніка 1940 года ўрад СССР перадаў горад Літоўскай ССР.

Цягам 1941—1944 гадоў Зулава было пад акупацыяй Германіі.

З 1990 года ў складзе адноўленай незалежнай Літвы.

Зулава на старых здымках
Афіцына, фота Яна Булгака, 1934 г.
Вяндлярня і стаў, фота Яна Булгака 1934 г.
Фота Яна Булгака 1934 г.
Падмуркі сядзібы Пілсудскіх, 1937 г.

Насельніцтва

1886	1905^[7]	1931^[8]	1959^пер.^[9]	1970^пер.^[10]	1979^пер.^[11]	1987^[12]
Дынаміка насельніцтва з 1886 па 2021
165	262	182	159	178	217	188
1989^пер.^[13]	2001^пер.^[14]	2011^пер.^[15]	2021^[16]	-	-	-
161	173	140	103	-	-	-
Гістаграма дынамікі насельніцтва

Вядомыя асобы

Зыгмунт Нагродскі (1866—1937) — беларускі паэт і культурны дзеяч.
Адам Пілсудcкі (1869—1935) — польскі палітык.
Браніслаў Пілсудскі (1866—1918) — этнограф Далёкага Усходу, даследчык культуры айнаў.
Юзаф Пілсудскі (1867—1935) — польскі маршал і палітык.
Ян Пілсудскі (1876—1950) — польскі юрыст і грамадска-палітычны дзеяч.

Крыніцы

↑ Архіварыус. — НГАБ, 2005. — 1036 с.
↑ Вялікі гістарычны атлас Беларусі : у 4 т. / Дзяржаўны камітэт па маёмасці Рэспублікі Беларусь, Рэспубліканскае унітарнае прадпрыемства «Белкартаграфія»; рэдкалегія: В. Л. Насевіч (галоўны рэдактар) [і інш.]. — Мінск: Белкартаграфія. — Т. 2 / [складзены і падрыхтаваны да друку ў 2012 г. ; спецыяльны змест распрацавалі: Я. К. Анішчанка і інш.]. — 1 атлас (347, [4] с.) : каляр., карты, тэкст, іл., паказальнік с. — ISBN 978-985-508-245-4. С. 80.
↑ Напісанне ў адпаведнасці з ТКП 187-2009 (03150) «Спосабы і правілы перадачы геаграфічных назваў і тэрмінаў Літоўскай Рэспублікі на беларускую мову»
↑ Lietuvos dvarai : enciklopedinis žinynas : 608 dvarų ir dvarviečių aprašymai, iliustruoti nuotraukomis 9786094230042 (літ.). dokumen.pub. Праверана 17 сакавіка 2025.
↑ Вялікі гістарычны атлас Беларусі : у 4 т. / Дзяржаўны камітэт па маёмасці Рэспублікі Беларусь, Рэспубліканскае унітарнае прадпрыемства «Белкартаграфія»; рэдкалегія: В. Л. Насевіч (галоўны рэдактар) [і інш.]. — Мінск: Белкартаграфія. — Т. 4 / [рэд. В.Л. Насевіч]. — 270 с., іл. с. — ISBN 978-985-508-476-2. С. 18.
↑ Вялікі гістарычны атлас Беларусі : у 4 т. / Дзяржаўны камітэт па маёмасці Рэспублікі Беларусь, Рэспубліканскае унітарнае прадпрыемства «Белкартаграфія»; рэдкалегія: В. Л. Насевіч (галоўны рэдактар) [і інш.]. — Мінск: Белкартаграфія. — Т. 4 / [рэд. В.Л. Насевіч]. — 270 с., іл. с. — ISBN 978-985-508-476-2. С. 20.
↑ Гошкевич И. И. Виленская губернія: Полный списокъ населенныхъ мѣстъ со статистическими данными о каждомъ поселеніи, составленный по оффиціальнымъ свѣдѣниямъ. – Вильна, 1905.
↑ Wykaz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej, tom I: Województwo wileńskie. – Warszawa, Główny urząd statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej, 1938.
↑ Lietuvos TSR kaimo gyvenamosios vietovės 1959 ir 1970 metais (Visasąjunginių gyventojų surašymų duomenys). Vilnius: Centrinė statistikos valdyba prie Lietuvos TSR Ministrų tarybos, 1974.
↑ Zalavas. Mažoji lietuviškoji tarybinė enciklopedija (літ.) (бел., T. 3 (R–Ž). Vilnius, Vyriausioji enciklopedijų redakcija, 1971, 836 psl.
↑ Lietuvos TSR kaimo gyvenamosios vietovės (1979 metų Visasąjunginio gyventojų surašymo duomenys). Vilnius: Lietuvos TSR Centrinė statistikos valdyba, 1982.
↑ Zalavas. Tarybų Lietuvos enciklopedija^[lt], T. 4 (Simno-Žvorūnė). Vilnius, Vyriausioji enciklopedijų redakcija, 1988, 611 psl. (літ.)
↑ Kaimo gyvenamosios vietovės (1989 metų Visuotinio gyventojų surašymo duomenys). Vilnius: Lietuvos Respublikos Statistikos departamentas, 1993.
↑ Vilniaus apskrities gyvenamosios vietovės ir jų gyventojai. Vilnius: Statistikos departamentas, 2003.
↑ Gyventojai gyvenamosiose vietovėse: Lietuvos Respublikos 2011 metų gyventojų ir būstų surašymo rezultatai. Vilnius: Statistikos departamentas, 2013. Suarchyvuota 2022-04-08.
↑ Gyventojai gyvenamosiose vietovėse: Lietuvos Respublikos 2021 metų gyventojų surašymo rezultatai. Vilnius: Statistikos departamentas, 2022.

Літаратура

Zułowo // Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom XIV: Worowo — Żyżyn (польск.). — Warszawa, 1895. — S. 677.
Mariusz Kolmasiak, Zułów, miejsce urodzenia Józefa Piłsudskiego, Oficyna Wydawnicza RYTM, Warszawa 2018.
Mariusz Kolmasiak, Kolebka Wielkości. Zułów, miejsce urodzenia Józefa Piłsudskiego, Częstochowa 2017.
Czesława Paczkowska, Zułów – ojczyste strony Marszałka Piłsudskiego, Wydawnictwo Polskie w Wilnie, Wilno 2008.
Alwida Antonina Bajor, Piorun, jezioro czerwone. Zułów wczoraj i dziś, Wydawnictwo Polskie w Wilnie, Wilno 1995.