Камянецкая вежа

Камянецкая вежа
	Данжон
Камянецкая вежа
	Камянецкі стоўп ; Белая вежа
	; Белая Вежа
	52°24′17,15″ пн. ш. 23°49′10,28″ у. д.HGЯO
Краіна	Беларусь
Горад	Каменец
Тып будынка	Вежа
Архітэктурны стыль	раманскі, з элементамі готыкі
Заснавальнік	Алекса
Будаўніцтва	1271—1288 гады
Вышыня	31 м
Матэрыял	цэгла
	Медыяфайлы на Вікісховішчы

Камянецкая вежа, Камянецкі стоўп — найбольш добра захаваная абарончая вежа валынскага тыпу^[1]^[2] і найвышэйшая з іх -- 29,4 метры^{[крыніца?]}. Пабудавана ў 1276—1288 гадах. Помнік раманскага стылю з элементамі ранняй готыкі. Знаходзіцца ў Каменцы (Брэсцкая вобласць, Беларусь).

Цяпер вежа лічыцца гісторыка-культурнай каштоўнасцю, з 1960 года ў ёй размешчаны філіял Брэсцкага абласнога краязнаўчага музея.

Часам памылкова завецца «Белай вежай»^[3].

Гісторыя

Пабудавана ў 1276—1288 гадах на левым беразе Лясной. Адзіная вежа валынскага тыпу, якая захавалася на Беларусі да цяперашняга часу. Помнік архітэктуры раманскага стылю з элементамі готыкі.

У XIV ст. вежа шмат разоў вытрымала набегі і штурмы крыжаносцаў і палякаў. У XVII ст. па ваколіцах Каменца прайшлася вайна 1654-1667 гадоў, таму ў 1661 годзе Каменец вызвалены ад выплаты падаткаў на 4 гады.

Вежа служыла складам і арсеналам — у ніжніх ярусах захоўвалі правізію, у верхнім была баявая пляцоўка, на сярэдніх захоўвалі зброю і боепрыпасы. Таксама на сярэдніх ярусах размяшчаліся ваяры гарнізона. Вельмі пацярпела вежа да выкалупвання з яе цэглы на гаспадарчыя патрэбы ў XVIII-XIX стст.

З удасканаленнем тэхнікі аблогі вежа страціла абароннае значэнне. Інвентар XVIII ст. дае сумную карціну занядбанасці: «Ніжні ярус без дзвярэй і якога-небудзь закрыцця; вежа зверху замуравана, унутры зруйнавана, у вокнах няма шыб» (1728). Як і многія гісторыка-архітэктурныя помнікі, яе спрабавалі разабраць на цэглу ў 1822 годзе, але не змаглі: звязка і вапнавая цэгла так зацвярдзелі за стагоддзі, што ўвесь стоўп нібы ператварыўся ў адзін вялікі камень.

Вежа знаходзілася ўнутры кальцавога вала і дамінавала над драўлянымі ўмацаваннямі. З боку ракі да ўмацаванняў падступала балоцістая нізіна, з трох бакоў іх акружаў роў. Рэшткі землянога вала і драўлянага замка канчаткова зніклі ў 1903 годзе, пры правядзенні рэстаўрацыйных і зямельных работ. Па праекце архітэктара У. В. Суслава вакол вежы быў зняты трохметровы слой зямлі, у выніку чаго яе першы ярус, які раней памылкова лічыўся склепам, зноў апынуўся на паверхні. Аднак пры земляных работах бясследна зніклі старажытны вал і роў. Тады ж былі разабраны скляпенні над першым і другім ярусамі і заменены драўлянымі бэлькамі. Цэглу для рэстаўрацыі зубцоў і сцяны (каля 10 тыс. штук) была заказана селяніну Матыкальскай воласці С. Дранюку. Для правядзення земляных і цагляных работ быў запрошаны з Гродна вопытны майстар А. Арцішэўскі. Вакол вежы быў насыпаны і абкладзены каменем кальцавы вал. У такім выглядзе помнік захаваўся да нашых дзён. У пачатку 1950-х гадоў вежу ўпершыню пабялілі, а падлогу выбрукавалі каменем. Рэстаўрацыйныя работы праводзіліся ў вежы таксама ў 1968—1973 і 1996—2003 гады.

Архітэктура

Вежа круглая ў плане, дыяметрам 13,6 м пры таўшчыні сцен 2,5 м, вышыня яе 29,4 м. Стаіць вежа на магутным каменным падмурку вышынёй каля 2,3 м, дыяметрам 16 м. Змуравана з брусчатых цаглін цёмна-чырвонага і жаўтаватага колераў з характэрнымі прадаўгаватымі раўкамі ў ніжняй частцы. Мураванне «балтыйскае» — два «лажкі» паслядоўна чаргуюцца з адным «тычком». Звонку на сценах захавалася вялікая колькасць прамавугольных адтулін ад «пальцаў» рыштаванняў. Унутры захаваліся заглыбленні ад драўляных бэлек — перакрыццяў пяці ярусаў. Перакрыцці другога і трэцяга ярусаў былі падвойныя. Вежа мае пяць ярусаў (паверхаў), злучаных лесвіцамі, на якіх можна было размясціць значную колькасць воінаў. Маючы выключна абарончае прызначэнне, Камянецкая вежа пазбаўлена якіх-небудзь архітэктурных упрыгажэнняў.

Вежы аналагічнага характару і прызначэння былі пабудаваны ў XIII ст. ў Полацку, Тураве, Навагрудку, на тэрыторыі Старога замка ў Гродне, на замчышчы старажытнага Бярэсця.

Галерэя

Камянецкая вежа на выявах XIX — XX стагоддзяў
1-я палова XIX стагоддзя
Невядомы мастак, сярэдзіна XIX стагоддзя
Напалеон Орда, 1876
Літаграфія Напалеона Орды, 1876
Камянецкая вежа на паштовай марцы Беларусі
Памятная манета «Камянецкая вежа», рэверс

Зноскі

↑ Раней вежу часта вызначалі як данжон, але сучасныя аўтары абвяргаюць такое вызначэнне, бо вежа не выконвала функцыі сталага жытла. Гл.: Макараў М. Да пытання пра выкарыстанне тэрміну «данжон» (donjon) у беларускай гістарычнай літаратуры // Гістарычны альманах. — Т. 5. — 2001. — С. 54-67; Дзярновіч А. Замак // Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (гал. рэд.) і інш.; маст. З. Э. Герасімовіч. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — Т. 1: Абаленскі — Кадэнцыя. — С. 643—646. — 688 с. — ISBN 985-11-0314-4 (т. 1), ISBN 985-11-0315-2.
↑ А. Кушнярэвіч прапаноўвае класіфікаваць вежы валынскага тыпу як бергфрыды. Гл.: Кушнярэвіч А. М. Гісторыка-архітэктурная тыпалогія мураванага дынастычнага абарончага дойлідства ВКЛ // Беларускі гістарычны часопіс. — № 12. — 2005. — С. 36.
↑ Камянецкая вежа. Архівавана 24 жніўня 2014.