Канстанцыя Скірмунт

Канстанцыя Скірмунт
Дата нараджэння	1851
Месца нараджэння	Калоднае, Пінскі павет, Мінская губерня, Расійская імперыя
Дата смерці	23 студзеня 1934(1934-01-23)
Месца смерці	Пінск, Пінскі павет, Палескае ваяводства, Польская Рэспубліка
Месца пахавання	Старыя могілкі ў Пінску
Грамадзянства	Царства Польскае
Бацька	Казімір Маўрыцый Сымон Скірмунт
Маці	Гелена Скірмунт
Род дзейнасці	гісторык, публіцыстка, палітычны актывіст
Навуковая сфера	публіцыстыка[1], гісторыя[1] і палітычная дзейнасць[d][1]
Узнагароды
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Канстанцыя Скірмунт (30 кастрычніка 1851, вёска Калоднае, Пінскі павет, Мінская губерня, Расійская імперыя — 23 студзеня 1934, Пінск, Пінскі павет, Палескае ваяводства, Польская Рэспубліка) — літоўская публіцыстка, гісторык, пісьменніца ў Расійскай імперыі і міжваеннай Польшчы.

Належала да сярэднезаможнага шляхецкага (дваранскага) роду Скірмунтаў гербу «Дуб». Нарадзілася 30 кастрычніка 1851 г.^[2] у вёсцы Калоднае (Пінскі павет, Мінская губерня, Расійская імперыя) у каталіцкай сям’і Казіміра Аляксандравіча Скірмунта (1824—1893) і яго жонкі Гелены Аляксандраўны Скірмунт (1827—1874).

Большую частку свайго жыцця Канстанцыя пражыла ў Пінску і правяла ў інвалідным крэсле. Ніколі не выходзіла замуж. Была польскамоўнай, але лічыла сябе за літоўку па нацыянальнасці, што неаднаразова падкрэслівала.

Атрымала хатнюю адукацыю, якую не змагла прадоўжыць з-за рэпрэсій супраць маці. Была ў высылцы ў Тамбове, потым жыла ў Крыме. Пасля смерці маці ў 1874 г. вярнулася на радзіму. У 1900 г. стала членам Мінскага таварыства сельскай гаспадаркі, але ў спісах членаў ад 1914 г. ужо не значылася.

Пахавана на старых могілках у Пінску.

Была гісторыкам-аматаркай і патрыёткай Літвы і літоўцаў, што адлюстроўвалася ў яе гістарычных творах, хоць творы пісала на польскай мове. У кнізе «Гісторыя Літвы, выкладзеная ў нарысе» (1886) крытычна ацэньвала палітыку Ягайлы і станоўча — дзейнасць Вітаўта, сцвярджала, што развіццю ВКЛ перашкаджала задужае падпарадкаванне Польшчы. Карысталіся папулярнасцю і перакладзены на літоўскую мову яе кнігі «3 найстаражытнейшых часоў літоўскага племені» (1892), «Паданні: Даміндоўгавы часы. Гісторыя старажытнай Прусіі» (1903), «Міндоўг — кароль Літвы» (1909).

Асноўныя працы:

• Dzieje Litwy opowiedziane w zarysie («Гісторыя Літвы, расказаная ў нарысе»), Кракаў, 1886;
• Z najstarszych czasów plemienia litewskiego («3 найстаражытнейшых часоў літоўскага племені»), Кракаў, 1892;
• Nad Niemnem i nad Bałtykiem («Над Нёманам і над Балтыкам»), у трох частках:
  • ч. 1, W zaraniu dziejów («На зары гісторыі»), Варшава, 1897;
  • ч. 2, Podania; Czasy przed-Mendogowe; Dzieje starożytnych Prus («Паданні, часы перадміндоўгавыя, гісторыя старажытных прусаў»), Кракаў, 1903;
  • ч. 3, Mindog, król Litwy («Міндоўг, кароль Літвы»), Варшава, 1909;
• Histoire de la Lithuanie («Гісторыя Літвы», французскае выданне), Парыж, 1901;
• Zarys dziejów litewskich («Абрыс літоўскай гісторыі»), Варшава, 1901;
• O prawdę i zgodę z powodu Głosu litwinów do magnatów, obywateli i szlachty na Litwie i odpowiedzi młodego szlachcica litewskiego («Аб праўдзе і згодзе з поваду Голаса літвінаў да магнатаў, землеўладальнікі і шляхта на Літве і адказы маладога літоўскага шляхціца»), Львоў, 2-е выд., 1906;
• Kartki krajowe w dalszym ciągu Kartek politycznych («Карткі краёвыя ў далейшым цягу картак палітычных»), т. 2, «Рэмінісцэнцыі з віленскага друку 1906—1913 гг.», Вільня, 1913.

Канстанцыя Скірмунт у пачатку XX ст. уключылася ў дыскусію адносна этнакультурных і этнапалітычных праблем і будучыні літоўска-беларускіх губерняў Расійскай імперыі. Яе лічаць адной з ідэолагаў т. зв. «краёвай канцэпцыі» («краёвай ідэі»). Хоць не ўсе яе ідэі былі прыняты іншымі распрацоўшчыкамі, ідэолагамі і прапагандыстамі «краёвай ідэі», але яе заўсёды імкнуліся выслухаць.

Пастулаты «краёвай канцэпцыі» Канстанцыі Скірмунт:

• незалежнасць народаў, якія насяляюць землі былога ВКЛ;
• унія народаў;
• моўны крытэрый у міжнацыянальных і ўнутрынацыянальных адносінах ёсць неістотны;
• памяць аб супольнай гісторыі зямель былога ВКЛ;
• сувязь з зямлёй;
• рэалізацыя ідэй землеўласнікамі разам з сялянамі.

Як публіцыст-краёвец выступала ў часопісе «Край», газеце «Przegląd Wileński» («Віленскі агляд»), «Виленский вестник» і інш. Выдала 2 зборнікі сваіх артыкулаў з перыядычных выданняў, брашуру «Ягелонская ідэя і крэсавая палітыка» (1925).

«Kurjer Literacki», 1 мая 1912 г., № 99: «Краёвая ідэя ёсць гармоніяй адвечных нацыянальных стыхій нашага краю: літоўскага (уключна з латышскім), польскага і русінскага, у іх адвечнай айчыне Літве і Беларусі; ёсць згодай тых стыхій у супольнай публічнай працы, для супольнага дабра, пры свабодным і самастойным кожнага з іх культурным развіцці. Тую ідэю, а ўласна ідэал, прадыктавалі нам вякі, сягае яна каранямі ў глыб нашай калектыўнай істоты, прабіваецца праз адгалоскі бур і бедстваў, якія намі кідаюць, ёсць датуль яшчэ схаваным прагненнем нашых мас».

«Kurier Litewski» (21 снежня 1908 / 3 студзеня 1909 г., № 293): «Не пра нацыяналізм я кажу, а пра любоў роднага краю з яго карэннымі народамі і пра дакладную і глыбокую знаёмасць яго гісторыі: не пра падзел нацыянальнасцей пры ўзаемным легкадумстве і раздражненні, а пра братэрскі саюз і ўзаемнае пашанаванне. Для таго, здаецца мне, бліжэй ёсць ідэал уніі, чым праціўнікі маюць».

«Kurjer Polski»: «Нацыянальная своеасаблівасць, пры еднасці ў палітыцы, развіццё ўласнай індывідуальнасці пры братнім, непадзельным саюзе, барацьба з польскім і літоўскім шавінізмам, на прынцыпах здаровага нацыянальнага патрыятызма і вялікіх хрысціянскіх пачуццяў — вось тыя прынцыпы, якія вызнаю і якія — веру — стануць прынцыпамі ўсіх маіх літоўскіх братоў, калі сыдзе іх гарачка шавінізму, а застанецца шчыры, чысты, ад Бога дадзены патрыятызм».

Канстанцыя Скірмунт падтрымлівала літоўскі нацыянальны рух, выступала супраць далучэння Вільні да Польшчы ў 1920 г.

Польскі гісторык Андрэй Пукшта: «Канстанцыя Скірмунт… рэдка бавілася ў палітычных салонах. Не была частым госцем у дамах уплывовых дзеячоў у Мінску, Варшаве, Вільні ці Коўне… аднак не была на ўзбоччы галоўных палітычных падзей і завірэнняў, і хоць не мела поваду гасцяваць у еўрапейскіх сталіцах, дзякуючы сваёй публіцыстыцы і смела выражаным поглядам на старонках газет была постаццю, з якой дыскутавалі і лічыліся, а яе думкі фарміравалі погляды прадстаўнікоў розных сацыяльных груп»^[3].

• Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 14: Рэле — Слаявіна / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 2002. — Т. 14. — С. 457. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0238-5 (т. 14).
• Скірмунты / Уладзіслаў Вяроўкін-Шэлюта // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. Т. 6, кн. 1. — Мінск, 2001.
• Смалянчук, А. Ф. Паміж краёвасцю і нацыянальнай ідэяй. Польскі рух на беларускіх і літоўскіх землях. 1864 — люты 1917 г. / А. Ф. Смалянчук. — СПб. : Неўскі прасцяг, 2004. — 406 с.
• Состав Минского общества сельского хозяйства. — [Б. м. : б. и., 1905?]. — 71 с.
• Список членов Минского общества сельского хозяйства . … на 1 декабря 1914 года. — Типография Я. А. Гринблата, [1914?]. — 40 с.
• Szpoper, D. Gente Lithuana, Natione Lithuana. Myśl polityczna i działalność Konstancji Skirmuntt (1851—1934) / D. Szpoper. — Gdańsk : Arche, 2009. — 487 s.
• Szpoper, D. Sukcesorzy Wielkiego Księstwa. Myśl polityczna i działalność konserwatystów polskich na ziemiach litewsko-białoruskich w latach 1904—1939 / D. Szpoper. — Gdańsk : Arche, 1999. — 357 s.