Летапісец вялікіх князёў літоўскіх

Летапісец вялікіх князёў літоўскіх
Жанр	летапіс
Мова арыгінала	старабеларуская
Дата напісання	1420-я
Дата першай публікацыі	1823
Тэкст твора ў Вікікрыніцах
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Летапі́сец вялі́кіх князёў літо́ўскіх — найстарэйшы вядомы летапісны твор з ліку беларуска-літоўскіх летапісаў. У літоўскай гістарыяграфіі называецца таксама як «1-я рэдакцыя Літоўскай хронікі». Апісвае палітычную гісторыю Вялікага Княстава Літоўскага за час ад смерці Гедзіміна (1341) да канца XIV стагоддзя. «Летапісец» напісаны па-старабеларуску невядомым аўтарам пад канец 1420-х гадоў у Смаленску. Упершыню апублікаваны ў 1823 годзе Ігнацыем Даніловічам у «Dziennik Wileński».

Адным з асноўных узораў для стварэння «Летапісца вялікіх князёў літоўскіх» быў Галіцка-Валынскі летапіс, які ўвайшоў у склад Іпацьеўскага звода: стылістычная форма Галіцка-Валынскага летапісу, а таксама прынцыпы суцэльнага гістарычнага выкладу зрабілі моцны ўплыў на беларускую летапісную традыцыю першай паловы XV стагоддзя.

У творы ў форме суцэльнага апавядання прадстаўленая змова Альгерда і Кейстута супраць Яўнута, грамадзянскія войны між Вітаўтам і Ягайлам і між Свідрыгайлам і Жыгімонтам. Гэтая частка напісана ў 1390-я гады з мэтай гістарычнага абгрунтавання правоў Вітаўта на вялікае княжанне ў Вільні.

Другая частка, больш фрагментарная, характарызуецца царкоўна-рэлігійнымі поглядамі на падзеі і складаецца з кароткіх апавяданняў пра палітычнае жыццё Вялікага Княства Літоўскага апошняй чвэрці XIV стагоддзя. Поўная рэдакцыя ўключае яшчэ «Аповесць пра Падолле», дзе распавядаецца пра бітву на Сініх Водах і пра паход Вітаўта ў гэтыя месцы.

Летапіс захаваўся ў розных спісах (Віленскім, Супрасльскім, Слуцкім), летапісных зводах і гістарычных кампіляцыях. У XV стагоддзі стаў асновай часткі беларуска-літоўскага летапісу 1446 года і часткова выкарыстаная польскім гісторыкам Янам Длугашам ў «Гісторыі Польшчы». У XVI стагоддзі «Летапісец» увайшоў у склад другога і трэцяга летапісных збораў, праз якія перайшоў у «Хроніку польскую, літоўскую, жамойцкую і ўсяе Русі» Мацея Стрыйкоўскага. «Летапісец» быў вядомы таксама ў Паўночна-Усходняй Русі, дзе не раз перапісваўся і перапрацоўваўся (спісы Дуброўскага, Пагодзіна і інш.).

Летапіс быў перакладзены ў польскую, нямецкую, літоўскую, лацінскую і рускую мовы.

• Чамярыцкі В. Летапісец вялікіх князёў літоўскіх // Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (гал. рэд.) і інш.; маст. З. Э. Герасімовіч. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — Т. 2: Кадэцкі корпус — Яцкевіч. — С. 190—191. — 792 с. — ISBN 985-11-0378-0 (т. 2), ISBN 985-11-0315-2.
• Рэд.: В. А. Чамярыцкі. Гісторыя беларускай літаратуры XI—XIX стагоддзяў. — 2-е выданне. — Мн.: Беларуская навука, 2007. — Т. 1. — С. 83.
• Белазаровіч В. А. Гістарыяграфія гісторыі Беларусі: вучэб. дапаможнік; Установа Адукацыі «Гродзенскі Дзярж. Ун-т імя Я. Купалы». — Гродна : ГрДУ, 2006. — 345 с. — ISBN 985-417-858-7.
• Лицкевич О. В. Русские летописные источники Летописца великих князей литовских // Białoruskie Zeszyty Historyczne. — 2017. — № 48.