Хімічнае рэчыва

Хімічнае рэчыва — тып матэрыі, устойлівая сістэма часціц (атамаў, іонаў або малекул) з пэўнымі фізічнымі і хімічнымі ўласцівасцямі і саставам, які не змяняецца ў залежнасці ад пробы^[1][2].

Камбінацыя некалькіх рэчываў, якія захоўваюць свае хімічныя ўласцівасці, завецца сумессю^[2].

Рэчывы падзяляюцца на элементы і злучэнні. Элементы складаюцца з атамаў аднаго тыпу (кісларод, азот, і г.д.) і не могуць быць раздзелены на больш простыя рэчывы. Злучэнні складаюцца з двух ці больш элементаў і маюць атамы розных тыпаў. Напрыклад, злучэнне вада складаецца з элементаў кіслароду і вадароду^[2].

Хімічныя злучэнні могуць утварацца і распадацца ў выніку ўзаемадзеяння паміж элементамі. Напрыклад, вада ўтвараецца ў працэсе гарэння вадароду ў кіслародзе. Таксама ваду можна раздзяліць на вадарод і кісларод, калі прагнаць праз яе электрычны ток — такі працэс завецца электролізам^[3].

Уласцівасці вады істотна адрозніваюцца ад уласцівасцей ізаляваных кіслароду і вадароду. Пры хатняй тэмпературы і ціску вада вадкая, тым часам як кісларод і вадарод знаходзяцца ў стане газу. У тых жа ўмовах шчыльнасць вады нашмат перавышае шчыльнасць кіслароду і вадароду. Гэта адрознівае хімічныя злучэнні ад сумесей, якія захоўваюць уласцівасці сваіх кампанентаў^[4].

Уласцівасці рэчываў падзяляюцца на хімічныя і фізічныя. Хімічныя ўласцівасці апісваюць як рэчыва можа змяняцца ў працэсе рэакцый з утварэннем іншых рэчываў. Напрыклад, хімічнай з’яўляецца ўласцівасць гаручасці — здольнасць рэчыва гарэць у прысутнасці кіслароду. Фізічныя ўласцівасці, такія як колер, пах, шчыльнасць, тэмпература плаўлення, тэмпература кіпення і цвёрдасць, могуць назірацца без пераўтварэння рэчыва ў іншыя^[5].

Уласцівасці могуць быць інтэнсіўнымі — незалежнымі ад колькасці рэчыва (напрыклад, тэмпература плаўлення), або экстэнсіўнымі — залежнымі ад памеру пробы (маса, аб’ём і інш.). Інтэнсіўныя ўласцівасці могуць служыць для ідэнтыфікацыі рэчыва^[5].

Хімічныя рэчывы могуць існаваць у трох агрэгатных станах — цвёрдым, вадкім і газападобным. Так, лёд, вадкая вада і вадзяная пара — гэта цвёрды, вадкі і газападобны стан аднаго і таго ж хімічнага рэчыва — вады H₂O^[5].

Цвёрдыя, вадкія і газападобныя формы не з’яўляюцца індывідуальнымі характарыстыкамі хімічных рэчываў, а адпавядаюць толькі розным станам існавання хімічных рэчываў, якія залежаць ад знешніх фізічных умоў. Таму нельга прыпісваць вадзе толькі прыкметы вадкасці, кіслароду — прыкметы газу, а хларыду натрыю — прыкметы цвёрдага стану. Кожнае з гэтых (і ўсіх іншых рэчываў) пры змене ўмоў можа перайсці ў любы іншы з трох агрэгатных станаў^{[крыніца?]}.

Пры пераходзе ад ідэальных мадэлей цвёрдага, вадкага і газападобнага станаў да рэальных выяўляецца некалькі пагранічных прамежкавых тыпаў, агульнавядомымі з якіх з’яўляюцца аморфны (шклопадобны) стан, стан вадкага крышталя і высокаэластычны (палімерны) стан. У сувязі з гэтым часта карыстаюцца больш шырокім паняццем «фаза»^{[крыніца?]}.

Хімічнымі рэакцыямі завуцца такія змены рэчываў, якія прыводзяць да іх пераўтварэння ў новыя, хімічна адметныя рэчывы^[6]. Прыклады хімічных рэакцый:

• Утварэнне раслінамі цукру з вады і вуглякіслага газу ў працэсе фотасінтэзу.

6CO₂ + 6H₂O → C₆H₁₂O₆ + 6O₂↑

• Гарэнне вадароду ў прысутнасці кіслароду і іх спалучэнне ў малекулы вады.

2H₂ + O₂ → 2H₂O

У адрозненне ад хімічных рэакцый, фізічныя пераўтварэнні, такія як раставанне лёду, змяняюць толькі выгляд рэчыва, але не пераўтвараюць яго ў іншае рэчыва^[6].

Раздзелу нестае спасылак на крыніцы. Змест артыкулаў мусіць быць правяральным або іх могуць выдаліць. Вы можаце адрэдагаваць артыкул і дадаць спасылкі на аўтарытэтныя крыніцы.

У хіміі прынята падзяляць усе аб’екты вывучэння на індывідуальныя рэчывы (інакш — злучэнні) і іх сумесі. Пад індывідуальным рэчывам разумеюць абстрактнае паняцце, якое пазначае набор атамаў, звязаных адзін з адным па пэўнаму закону. Мяжа паміж індывідуальным рэчывам і сумессю рэчываў даволі расплыўчатая, бо існуюць рэчывы непастаяннага саставу, для якіх, наогул кажучы, нельга прапанаваць дакладнай формулы. Акрамя таго, індывідуальнае рэчыва застаецца абстракцыяй з-за таго, што практычна дасягальная толькі канечная (не 100%-ая) чысціня рэчыва. Гэта значыць, што любы канкрэтны, рэальна існуючы ўзор уяўляе сабой сумесь рэчываў, хай і з вялікай перавагай аднаго з іх. Нягледзячы на ўяўную надуманасць гэтага абмежавання, часта чысціня рэчыва іграе ключавую ролю ў яго ўласцівасцях. Так, знакамітая трываласць тытану праяўляецца толькі пасля таго, як ён ачышчаны ад кіслароду да пэўнай граніцы (менш за сотыя долі працэнта).

• солі
• кіслоты
• гідраксіды
• аксіды

• аміды
• аміны
• ангідрыды
• кетоны і альдэгіды
• карбонавыя кіслоты
• нітрылы
• сераарганічныя злучэнні
• спірты
• вуглевадароды
• замешчаныя вуглевадароды
• простыя эфіры
• складаныя эфіры
• амінакіслоты
• трывіяльныя назвы неарганічных злучэнняў

• Theodore L. Brown et al. Chemistry: the central science. — 12th ed. — 2011. — ISBN 978-0-321-69672-4.
• Химия: Справ. изд./ В. Шретер, К.-Х. Лаутеншлегер, Х. Бибрак и др.: Пер. с нем. — М.: Химия, 1989

У Вікіслоўніку ёсць артыкул «хімічнае рэчыва»