8-я армія (Расійская імперыя)

8-я армія (палявая) 8А
Гады існавання	ліпень 1914 года — пачатак 1918 года
Краіна	Расія
Уваходзіць у	гл. спіс франтоў
Тып	армія
Дыслакацыя	Расійская імперыя
Удзел у	Першая сусветная вайна 1914—1918
Камандзіры
Вядомыя камандзіры	гл. Галоўнакамандуючыя

8-я а́рмія, 8-я палява́я а́рмія (8 А (8 ПА), «Брусілаўская армія»^[1]) — фарміраванне (агульнавайсковае аператыўнае аб'яднанне, армія) Кіеўскай ваеннай акругі Рускай імператарскай арміі, падчас Першай сусветнай вайны.

Палявое ўпраўленне (штаб) створана ў ліпені 1914 года пры штабе Кіеўскай ваеннай акругі. На канец 1917 года штаб арміі размяшчаўся ў Магілёве-Падольскім. Ліквідавана ў пачатку 1918 года.

Склад арміі ў жніўні — верасні 1914^[2]:

• Штаб арміі: 1-ы узв. 3-га паляв. жанд. эск., 8-я іскравая рота, авіяцыйныя атрады VII і XII карпусоў, 3-і палявы авіяцыйны атрад Рускага Імператарскага Ваенна-паветранага Флоту.
• Армейская конніца: 12-я кав. дывізія; 2-я зводна-казачая дывізія; 1-я кубанская каз. дывізія; 2-я кубанская каз. дывізія; церская казачая дывізія. Усяго: 116 эск. і сот., 16 кул.. 60 конных гармат.
• VII армейскі корпус: 13-я і 34-я пях. дывізіі; 3-і Ейскі казачы полк; 32-я асобная данская каз. сотня; 7-й марц. артыл. дывізіён: 12-ы сап. бат. Усяго: 32 бат., 64 кул., 9 эск. і сотняў, 96 гармат, 12 марцір, 3 сап. і 1 тэлегр. роты, 1 рота пам. варты.
• XII армейскі корпус: 12-я, 19-я і 65-я пях. дывізіі; 3-я стралковая брыгада; 2-і Урупскі і 3-і Уманскі каз. палкі; 12-я асобная данская каз. сотня; 2-і конна-горн. артыл. дывізіён; 12-ы марц. артыл. дывізіён; 5-ы сап. бат. Усяго: 48 бат., 112 кул., 15 сотняў, 168 гармат, 24 горных і конна-горных гармат, 12 марцір, 3 сап. і 1 тэлегр. роты.
• VIII армейскі корпус: 4-я стр. брыгада; 14-я і 15-я пях. дывізіі; 8-й марц. артыл. дывізіён; 11-ы сап. бат. Усяго: 40 бат., 96 кул., 2 сот., 120 гармат, 12 марцір, 3 сап. і 1 телегр. роты, 1 рота пам. варты.
• XXIV армейскі корпус: 48-я і 49-я пях. дывізіі; 18-ы Арэнбургскі каз. полк; 35-я асобная данская каз. сотня; 24-ы марц. артыл. дывіз.; 24-ы сап. батальён. Усяго: 32 бат., 64 кул., 7 соцень., 96 гармат, 12 марцір, 3 сап. і 1 тэлегр. роты.
• Днястроўскі атрад: 2 брыг. 12-й пех. дывізіі; 3-і горн. дывізіён 12-й арт. брыг.; 1-я, 2-я, 3-я і 4-я сотні хоцінскай брыгады пам. варты; 10-я асобная сапёрная рота; 2 горн. арт. парка; адзін палявы рух. шпіталь; палявая рух. пякарня № 95. Усяго: 8 бат., 16 кул., 4 сотні, 16 горных гармат, 1 сап. рота, 4 роты пам. варты
• 5-ы пантонны батальён, 2 дывізіёна 4-й цяжкай арт. брыгады (12 цяжкі гармат),
• Усяго ў 8-й арміі: 160 батальёнаў, 352 кулямётаў, 153 эскадронаў і сотняў, 480 гармат, 60 конных, 28 горных і конна-горных, 48 марцір, 13 сапёрных і 4 тэлеграфных роты, 2 пантонных батальёна, 6 рот памежнай варты, 18 аэрапланаў.
• Тылавыя ўстановы 8-й арміі: 5 мясцовых артыл. паркаў: хуткастр. № 4, 29 і 30, марц. № 7 і горны № 8; 7 палявых хлебапякаран № 71, 77, 79, 92 — 95; 6 палявых рухомых шпіталяў № 355-358, 367 і 368; 10 запасных шпіталяў № 121-122, 129-131, 134-138; 2 ваенна-санітарных транспарта № 38 — 39; 15 вайсковых транспартаў; 19 вольнанаёмных транспартаў.

На канец 1917 г. аб’яднанне мела ў сваім складзе:

• Палявое ўпраўленне (штаб)
  • упраўленне загадчыка аўтамабільнай часткай арміі, з 1915 года
  • упраўленне начальнікаў інжынераў арміі, з 6 лютага 1916 года
  • упраўленне інспектараў артылерыі арміі, з 5 сакавіка 1916 года
  • аддзел па дэмабілізацыі штаба арміі, у 1917 годзе
  • у штаб армій быў прызначаны ваенны камісар Часовага ўрада, пасля Лютаўскай рэвалюцыі 1917 года
• XI армейскі корпус
• XVI армейскі корпус
• XXIII армейскі корпус
• XXXIII армейскі корпус
• II кавалерыйскі корпус

• 28.07.1914 — 17.03.1916 — генерал ад кавалерыі Аляксей Аляксеевіч Брусілаў
• 20.03.1916 — 29.04.1917 — генерал ад кавалерыі Аляксей Максімавіч Каледзін
• 29.04.1917 — 10.07.1917 — генерал ад інфантэрыі Лаўр Георгіевіч Карнілаў
• 11.07.1917 — 25.07.1917 — генерал-лейтэнант Уладзімір Андрэевіч Чарамісаў
• 30.07.1917 — 17.10.1917 — генерал-лейтэнант Міхаіл Аляксеевіч Сакоўнін
• 18.10.1917 — 21.12.1917 — генерал-лейтэнант Мікалай Лявонавіч Юнакоў
• 21.12.1917 — ??.01.1918 — паручнік Л. А. Александровіч
• ??.01.1918 — 26.03.1918 — штабс-капітан Анатоль Ільіч Гекер

Новы мабілізацыйны «расклад № 20» дапушчана было ўвесці толькі ў канцы 1914 года, і з ім узгодненыя былі планы разгортвання рускіх узброеных сіл у выпадку вайны з Траістым саюзам. Пакуль жа армія кіравалася старым раскладам («зменены 19-ы"), і таму мабiлiзацыйныя планы, не адпавядалі і парадку разгортвання. Так, напрыклад, плана фарміравання штаба і ўпраўлення новай 8-й арміі не існавала зусім. Вышэйшы склад арміі быў прызначаны тэлеграмай з Пецярбурга 31 ліпеня, г.зн. у першы дзень мабілізацыі. Астатні асабовы склад мне давялося набіраць экспромтам з вялікімі цяжкасцямі, у хаосе першых дзён мабілізацыі. А тылавыя ўстановы былі складзеныя для 8-й арміі толькі на 15-ы дзень мабілізацыі ...

— Дзянікін А. І. Шлях рускага афіцэра (М .: Сучаснік, 1991) c. 241

Праз 2 дні пасля пачатку распрацоўкі наступу ў арміі, якую ўзначальваў генерал Карнілаў, 25 чэрвеня 1917 года, яго войскі прарвалі пазіцыі 3-й аўстрыйскай арміі Кірхбаха, на захад ад Станіславава. Ужо 26 чэрвеня разгромленыя Карнілавым войскі Кірхбаха беглі, захапляючы за сабой і падаспеўшую ім на дапамогу нямецкую дывізію.

У ходзе наступлення армія генерала Карнілава прарвала аўстрыйскі фронт на працягу 30 вёрст, узяла ў палон 10 тыс. салдат праціўніка і 150 афіцэраў, а таксама каля 100 гармат. Дзянікін у сваіх успамінах пазней напіша, што «Выхад на Ломніцу адкрываў Карнілаву шляху на даліну Стрыя і на зносіны арміі графа Ботмера. Нямецкая галоўная кватэра лічыла становішча галоўнакамандуючага Усходнім фронтам крытычным»^[3].

Аднак рушыўшы ўслед прарыў германцаў на фронце 11-й арміі, якая збегла перад немцамі, нягледзячы на велізарную сваю перавагу ў колькасці і тэхніцы^[4] з прычыны сваёй разбэшчанасці і развалу з-за разлагаючай рэвалюцыйнай агітацыі, нівеляваўшы першапачатковыя поспехі рускіх армій.

Фарміраванні 8-й арміі ў 1918 годзе склалі аснову Данецкай арміі (Узброеных сіл ДКСР).

• Н. Н. Головин, «Военные усилия России в Мировой войне», — Париж: Т-во объединённых издателей, 1939 год;
• Н. Корниш, Русская армия 1914—1918 годов;
• Залесский К.А. Кто был кто в Первой мировой войне. — М.: АСТ, 2003. — 896 с. — 5 000 экз. — ISBN 5-271-06895-1.

• Сайт милитера, Глава шестая. Распределение военнообязанных между войсками и тылом, Военные усилия России в Мировой войне, Н. Н. Головин — Париж: Т-во объединённых издателей, 1939 год.
• Армии стран-участниц Первой мировой войны: Россия. Архівавана 21 жніўня 2017.