Виетнамски јазик

Виетнамски
tiếng Việt
Изговор	[tiə̌ŋ viə̀ˀt] (северен) [tiə̌ŋ jiə̀k] (јужен)
Застапен во	Виетнам, виетнамска дијаспора
Народ	Виетнамци
Говорници	81 милион  (2011) (вкл. 4 милиони иселеници)
Јазично семејство	австроазиско виетски виетско-муоншки виетнамски
Писмо	виетнамска азбука (латинична)
Статус
Службен во	Виетнам[1]
Регулативен орган	Лингвистички институт на Виетнам[2]
Јазични кодови
ISO 639-1	vi
ISO 639-2	vie
ISO 639-3	vie
Linguasphere	46-EBA

Виетнамски јазик (tiếng Việt; анамитски јазик за време на француска колонизација) — државен и службен јазик на Виетнам. Тој е мајчин јазик на виетнамскиот народ (người Việt или người Kinh) што претставува 86 % од населението на Виетнам и плус на околу 3 милиони ветнамско население во дијаспората повеќето во САД. Исто така тој претставува и втор јазик на некои етнички малцинства во Виетнам. Тој е дел од групата на австро-азијатски јазици во која виетнамскиот е најмасовен јазик во споредба со другите австроазијатски јазици. Голем број на зборови се позајмени од кинескиот јазик и од почеток бил пишуван со кинески знаци. Виетнамскиот користи изменета латиница приспособена за фонетскиот систем на јазикот.

Како нациуонален јазик на мнозинството население на Виетнам, јазикот е службен јазик во Виетнам и се зборува низ целата држава. Јазикот исто така се зборува и во останатите виетнамски заедници во дијаспората, најмногу во САД и е седми најзастапен јазик во САД, поточно трет во Тексас, четврти во Арканзас и Луизијана, петти во Калифорнија^[3]). Во Австралија е шести најзастапен јазик.

Покрај Виетнам и САД, според Ethnologue, јазикот се говори и во Австралија, Бугарија, Камбоџа, Канада, Кина, Брегот на Слоновата Коска, Куба, Чешка, Финска, Франција, Германија, Лаос, Холандија, Норвешка, Филипини, Полска, Русија, Данска, Шведска, Сенегал, Тајланд, Јапонија, Јужна Кореја, Вануату и Тајван.

Виетнамскиот јазик бил класифициран како дел од мон-кмерските јазици уште од пред 150 години^[4]. Подоцна, за муоншкиот било забележано дека е поблиску со виетнамски јазик отколку со останатите мон-кмерски јазици и се создала подгрупа виетско-муоншки јазици. Подоцна во групата се придодадени и помали јазици како тавуншкиот, чутскиот и хуншкиот, па групата е преименувана од мон-кмерски во виетски јазици. Поимот виетско-муоншки јазици се користи за појаснување - тука спаѓаат групата на дијалекти на виетнамскиот јазик, муоншките дијалекти и нгуонските дијалекти.

Иако јазикот бил зборуван од Виетнамците со векови, пишаниот виетнамски јазик не бил службен јазик на Виетнам сè до XX век. На територијата на Виетнам бил во употреба кинескиот јазик за владини цели, а додека пишаниот виетнамски во вид на Чу ном се користел во книжевноста. Исто така, за кратко време се користел за административни цели за време на династиите Хо и Тај Сон. За време на француската окупација, францускиот јазик го заменил кинескиот јазик како службен јазик. Денес виетнамскиот е службен јазик во Виетнам и се користи од владата во Виетнам, образованието и бизнис елитата.

Сите самогласки во виетнамскиот јазик се изговараат со својствен тон.^[6] Тоновите се разликуваат по:

• должина (траење)
• звучна контура (мелодија)
• звучна висина
• фонација

Тоновите се означуваат со дијакритички знаци над или под самогласката (сите освен еден тон се означуваат над самогласката). Шесте тонови на северното наречје (со нивните називи) се следниве:

Другите наречја имаат помалку тонови (обично по пет).

Како и останатите јазици од овој регион, виетнамскиот јазик има голем број на самогласки, а подолу е дадена табела од ханојски виетнамски дијалект.

	Предни	Средни	Задни
Високи	i [i]	ư [ɨ]	u [u]
Горни средни	ê [e]	ơ [əː]	ô [o]
Долни средни	e [ɛ]	â [ə]	o [ɔ]
Ниски	ă [a] / a [aː]

		Уснени	Венечни	Свиени	Преднонепчени	Заднонепчени	Гласилни
Избувни	безвучни	p [p]	t [t]	tr [tʂ~ʈ]	ch [c~tɕ]	c/k/q [k]
	приздивни		th [tʰ]
	звучни	b [ɓ]	đ [ɗ]
Струјни	безвучни	ph [f]	x [s]	s [ʂ]		kh [x~kʰ]	h [h]
	звучни	v [v]	gi [z~j]	r [ʐ~ɹ]	d [z~j]	g/gh [ɣ]
Носни		m [m]	n [n]		nh [ɲ]	ng/ngh [ŋ]
Приближни		u/o [w]	l [l]		y/i [j]

Виетнамскиот, како и останатите јазици во тој регион, е аналитички јазик. Јазикот нема падежи (исто како и македонскиот), но нема ни род, број и време. Виетнамската синтакса е подмет-глагол-прирок. Исто така дозволува серијализација на глаголи. Примери за тоа како функционира граматиката се наведени подолу:

Mai	là	sinh viên.
Маи	сум	студент
„Маи е студент.“

Giáp	rất	cao.
Зап	многу	висок
„Зап е многу висок.“

Người	đó	là	anh	nó.
личност	Онаа	сум	брат	тој
„Она лице е негов брат.“

Con	chó	này	chẳng	bao giờ	sủa	cả.
classifier	куче	ова	не	никогаш	лае	воопшто
„Ова куче воопшто не лае.“

Nó	chỉ	ăn	cơm	Việt Nam	thôi.
тој	само	јаде	ориз.колоквијално	Виетнам	само
„Тој јаде само виетнамска храна.“

Cái	thằng	chồng	em	nó	chẳng	ra	gì.
фокус	класификатор	сопруг	јас (како женско)	тој	не	добар	што
„Мажот ми за ништо не го бива.“

Tôi	thích	con	ngựa	đen.
Јас	сакам	класификатор	коњ	црн
„Јас сакам црн коњ.“

Tôi	thích	cái	con	ngựa	đen.
Јас	сакам	фокус	класификатор	коњ	црн
„Тоа е црниот коњ што го сакам.“

Како резултат на илјадогодишната кинеска окупација, повеќето од виетнамскиот лексикон поврзан со наука и политика доаѓа од кинескиот јазик. Околу 70 % од зборовниот фонд има влијание од кинескиот јазик помешани со виетнамски елементи. Потеклото на зборот може да се препознае ако се смени тонот на зборот а при тоа да не го промени значењето. Исто така има и зборови позајмени од француски јазик, како на пример cà phê (од францускиот café, кафе). Покрај овие има и позајмени зборови од англискиот јазик.

• Виетнамска азбука
• Виетнамска книжевност
• Википедија:МФА за виетнамски јазик
• Македонска транскрипција на виетнамскиот јазик
• Муоншки јазик

• Dương, Quảng-Hàm. (1941). Việt-nam văn-học sử-yếu [Outline history of Vietnamese literature]. Saigon: Bộ Quốc gia Giáo dục.
• Emeneau, M. B. (1947). Homonyms and puns in Annamese. Language, 23 (3), 239-244.
• Emeneau, M. B. (1951). Studies in Vietnamese (Annamese) grammar. University of California publications in linguistics (Vol. 8). Berkeley: University of California Press.
• Hashimoto, Mantaro. (1978). The current state of Sino-Vietnamese studies. Journal of Chinese Linguistics, 6, 1-26.
• Nguyễn, Đình-Hoà. (1995). NTC's Vietnamese-English dictionary (updated ed.). NTC language dictionaries. Lincolnwood, IL: NTC Pub. Press. ISBN; ISBN
• Nguyễn, Đình-Hoà. (1997). Vietnamese: Tiếng Việt không son phấn. Amsterdam: John Benjamins Publishing Company.
• Rhodes, Alexandre de. (1991). Từ điển Annam-Lusitan-Latinh [original: Dictionarium Annamiticum Lusitanum et Latinum]. (L. Thanh, X. V. Hoàng, & Q. C. Đỗ, Trans.). Hanoi: Khoa học Xã hội. (Original work published 1651).
• Thompson, Laurence E. (1991). A Vietnamese reference grammar. Seattle: University of Washington Press. Honolulu: University of Hawaii Press. (Original work published 1965). (Online version: www.sealang.net/archives/mks/THOMPSONLaurenceC.htm.)
• Uỷ ban Khoa học Xã hội Việt Nam. (1983). Ngữ-pháp tiếng Việt [Vietnamese grammar]. Hanoi: Khoa học Xã hội.

• Michaud, Alexis. (2004). Final consonants and glottalization: New perspectives from Hanoi Vietnamese. Phonetica 61) pp. 119–146. Preprint version
• Nguyễn, Văn Lợi; & Edmondson, Jerold A. (1998). Tones and voice quality in modern northern Vietnamese: Instrumental case studies. Mon-Khmer Studies, 28, 1-18. (Online version: www.sealang.net/archives/mks/NGUYNVnLoi.htm).
• Thompson, Laurence E. (1959). Saigon phonemics. Language, 35 (3), 454-476.

• Alves, Mark J. (forthcoming). A look at North-Central Vietnamese. In Papers from the Thirteenth Annual Meeting of the Southeast Asian Linguistics Society. Arizona State University Press. Pre-publication electronic version: http://www.geocities.com/malves98/Alves_Vietnamese_Northcentral.pdf.
• Alves, Mark J.; & Nguyễn, Duy Hương. (2007). Notes on Thanh-Chương Vietnamese in Nghệ-An province. In M. Alves, M. Sidwell, & D. Gil (Eds.), SEALS VIII: Papers from the 8th annual meeting of the Southeast Asian Linguistics Society 1998 (pp. 1–9). Canberra: Pacific Linguistics, The Australian National University, Research School of Pacific and Asian Studies. Electronic version: http://pacling.anu.edu.au/catalogue/SEALSVIII_final.pdf.
• Hoàng, Thị Châu. (1989). Tiếng Việt trên các miền đất nước: Phương ngữ học [Vietnamese in different areas of the country: Dialectology]. Hà Nội: Khoa học xã hội.
• Honda, Koichi. (2006). F0 and phonation types in Nghe Tinh Vietnamese tones. In P. Warren & C. I. Watson (Eds.), Proceedings of the 11th Australasian International Conference on Speech Science and Technology (pp. 454–459). Auckland, New Zealand: University of Auckland. Electronic version: http://www.assta.org/sst/2006/sst2006-119.pdf Архивирано на 24 февруари 2009 г..
• Luong, Hy Van. (1987). Plural markers and personal pronouns in Vietnamese person reference: An analysis of pragmatic ambiguity and negative models. Anthropological Linguistics, 29 (1), 49-70.
• Pham, Andrea Hoa. (2005). Vietnamese tonal system in Nghi Loc: A preliminary report. In C. Frigeni, M. Hirayama, & S. Mackenzie (Eds.), Toronto working papers in linguistics: Special issue on similarity in phonology (Vol. 24, pp. 183–459). Auckland, New Zealand: University of Auckland. Electronic version: http://r1.chass.utoronto.ca/twpl/pdfs/twpl24/Pham_TWPL24.pdf.
• Sophana, Srichampa. (2004). Politeness strategies in Hanoi Vietnamese speech. Mon-Khmer Studies, 34, 137-157. (Online version: www.sealang.net/archives/mks/SOPHANASrichampa.htm).
• Sophana, Srichampa. (2005). Comparison of greetings in the Vietnamese dialects of Ha Noi and Ho Chi Minh City. Mon-Khmer Studies, 35, 83-99. (Online version: www.sealang.net/archives/mks/SOPHANASrichampa.htm).
• Vũ, Thang Phương. (1982). Phonetic properties of Vietnamese tones across dialects. In D. Bradley (Ed.), Papers in Southeast Asian linguistics: Tonation (Vol. 8, pp. 55–75). Sydney: Pacific Linguistics, The Australian National University.
• Vương, Hữu Lễ. (1981). Vái nhận xét về đặc diểm của vần trong thổ âm Quảng Nam ở Hội An [Some notes on special qualities of the rhyme in local Quang Nam speech in Hoi An]. In Một Số Vấn Ðề Ngôn Ngữ Học Việt Nam [Some linguistics issues in Vietnam] (pp. 311–320). Hà Nội: Nhà Xuất Bản Ðại Học và Trung Học Chuyên Nghiệp.

• Alves, Mark. (1999). "What's so Chinese about Vietnamese?", in Papers from the Ninth Annual Meeting of the Southeast Asian Linguistics Society. University of California, Berkeley. PDF
• Cooke, Joseph R. (1968). Pronominal reference in Thai, Burmese, and Vietnamese. University of California publications in linguistics (No. 52). Berkeley: University of California Press.
• Gregerson, Kenneth J. (1969). A study of Middle Vietnamese phonology. Bulletin de la Société des Études Indochinoises, 44, 135-193. (Reprinted in 1981).
• Nguyễn, Đình-Hoà. (1986). Alexandre de Rhodes' dictionary. Papers in Linguistics, 19, 1-18.
• Shorto, Harry L. edited by Sidwell, Paul, Cooper, Doug and Bauer, Christian (2006). A Mon-Khmer comparative dictionary. Canberra: Australian National University. Pacific Linguistics. ISBN
• Thompson, Laurence E. (1967). The history of Vietnamese finals. Language, 43 (1), 362-371.

• Haudricourt, André-Georges. (1949). Origine des particularités de l'alphabet vietnamien. Dân Việt-Nam, 3, 61-68.
• Nguyễn, Đình-Hoà. (1955). Quốc-ngữ: The modern writing system in Vietnam. Washington, D. C.: Author.
• Nguyễn, Đình-Hoà. (1990). Graphemic borrowing from Chinese: The case of chữ nôm, Vietnam's demotic script. Bulletin of the Institute of History and Philology, Academia Sinica, 61, 383-432.
• Nguyễn, Đình-Hoà. (1996). Vietnamese. In P. T. Daniels, & W. Bright (Eds.), The world's writing systems, (pp. 691-699). New York: Oxford University Press. ISBN.

• Nguyen, Bich Thuan. (1997). Contemporary Vietnamese: An intermediate text. Southeast Asian language series. Northern Illinois University, Center for Southeast Asian Studies.
• Healy, Dana. (2004). Teach yourself Vietnamese. Teach yourself. Chicago: McGraw-Hill. ISBN
• Hoang, Thinh; Nguyen, Xuan Thu; Trinh, Quynh-Tram; (2000). Vietnamese phrasebook, (3rd ed.). Hawthorn, Vic.: Lonely Planet. ISBN
• Moore, John. (1994). Colloquial Vietnamese: A complete language course. London: Routledge. ISBN; ISBN (w/ CD); ISBN (w/ cassettes);
• Nguyễn, Đình-Hoà. (1967). Read Vietnamese: A graded course in written Vietnamese. Rutland, VT: C.E. Tuttle.
• Lâm, Lý-duc; Emeneau, M. B.; & Steinen, Diether von den. (1944). An Annamese reader. Berkeley: University of California, Berkeley.
• Nguyễn, Đang Liêm. (1970). Vietnamese pronunciation. PALI language texts: Southeast Asia. Honolulu: University of Hawaii Press. ISBN -X

Англиските Викикниги нудат повеќе материјал на тема:

Vietnamese

„Виетнамски јазик“ на Ризницата ?

• Историја на виетнамски јазик Архивирано на 27 март 2009 г.
• Гласовен систем на виетнамскиот
• Преведување на виетнамска пеозија Архивирано на 10 јануари 2008 г.
• Виетнамска граматика Архивирано на 15 декември 2007 г.

• Виетнамски зборови од француско потекло
• Ном look-up Архивирано на 29 јануари 2009 г.
• Виетнамски речник Архивирано на 13 октомври 2018 г.
• VDict: Виетнамски речници

• Тест страна во уникод за виетнамски / Quốc Ngữ.
• Тест страна во уникод за виетнамски / Quốc Ngữ.
• Тастатура на виетнамскиот Архивирано на 11 февруари 2007 г.

• 20 часови на виетнамски Архивирано на 10 октомври 2009 г.
• Omniglot
• Изговор на виетнамскиот јазик
• Читање на виетнамски јазик
• Акцентот на виетнамскиот јазик

• Извештај на Ethnologue за виетнамскиот јазик Архивирано на 27 септември 2007 г.
• Викикниги на виетнамски
• Викиизвори на виетнамски
• Викиречник на виетнамски

п р у Јазици во Чешка официјален јазик чешки јазик признати малцински јазици белоруски јазик бугарски јазик виетнамски јазик германски јазик грчки јазик полски јазик ромски јазик руски јазик русински јазик словачки јазик српски јазик украински јазик унгарски јазик хрватски јазик