Витлеемска ѕвезда

Витлеемска ѕвезда или Божиќна ѕвезда^[1] — ѕвезда што се појавува во Христовото рожденство на Евангелието според Матеј, поглавје 2, каде што „мудреците од истокот“ биле вдахнати од ѕвездата за да патуваат до Ерусалим. Таму го среќаваат јудејскиот цар Ирод и го прашуваат:

Каде е Оној што е роден Цар на Евреите? Зашто ја видовме Неговата ѕвезда на Исток и дојдовме да Му се поклониме.^[2]

Ирод ги свикува своите книжници и свештеници, кои, цитирајќи стих од Книгата на пророкот Михеј, го толкуваат како пророштво дека еврејскиот месија ќе се роди во Витлеем јужно од Ерусалим. Имајќи тајно намера да го најде и убие месијата за да го зачува сопственото царство, Ирод ги повикува мудреците да се вратат кај него на пат кон дома.

Ѕвездата ги води во родното место на Исус во Витлеем, каде што му се поклонуваат и му даваат подароци. Тогаш мудреците добиваат божествено предупредување да не се враќаат кај Ирод, па тие се враќаат дома по друг пат.^[3]

Многу христијани веруваат дека ѕвездата била чудесен знак. Некои богослови тврделе дека ѕвездата исполнила пророштво, познато како Ѕвездено пророштво.^[4] Астрономите направиле неколку обиди да ја поврзат ѕвездата со необични небесни настани, како што е коњукција на Јупитер и Сатурн или Јупитер и Венера,^[5] комета или супернова.^[6] Некои современи изучувачи не сметаат дека приказната опишува историски настан, туку побожна фикција додадена подоцна во главниот извештај на евангелието.^[7]

Темата е омилена на планетариумските изложби за време на божиќната сезона.^[8] Меѓутоа, повеќето антички извори и црковната традиција воглавно укажуваат дека мудреците го посетиле Витлеем некаде по раѓањето на Исус.^[9] Посетата традиционално е славена на Водици (6 јануари) во западното христијанство^[10] и на 19 јануари во православниот свет.

Извештајот во Евангелието според Матеј го опишува Исус со поширокиот грчки збор старогрчки: παιδίον (педион), што може да значи или „доенче“ или „дете“, наместо поспецифичниот збор за доенче, старогрчки: βρέφος (брефос). Ова веројатно имплицира дека поминало некое време од раѓањето. Меѓутоа, зборот старогрчки: παιδίον (педион) е користен и во Евангелието по Лука конкретно во врска со раѓањето на Исус и неговото подоцнежно претставување во храмот.^[11] Ирод I ги убил сите машки еврејски бебиња во областа до две години, во т.н. Колеж на невините.

Евангелието според Матеј раскажува како мудреците (поточно астролози)^[12] пристигнуваат на дворот на Ирод во Ерусалим и му кажуваат на кралот, на ѕвезда што го означува раѓањето на кралот на Евреите:

А кога се роди Исус во Витлеем јудејски во деновите на царот Ирод, ете, мудреци од исток дојдоа во Ерусалим, велејќи: „Каде е тој што се роди за цар на Евреите? Зашто, ја видовме неговата ѕвезда на исток и дојдовме да му се поклониме“. ³Кога го слушна тоа царот Ирод, се вознемири и целиот Ерусалим со него; ⁴и ги собра сите првосвештеници и книжници на народот, ги праша каде треба да се роди Христос. ⁵Тие му рекоа: „Во Витлеем јудејски, зашто така е напишано од пророкот:

⁶„А ти, Витлеем, во земјата Јудеја,
во никој случај не се најмалку меѓу владетелите на Јудеја;
зашто од тебе ќе дојде владетел
кој ќе управува со мојот народ израелски.“"

⁷Тогаш Ирод тајно ги повика мудреците и од нив дозна во колку часот се појавила ѕвездата; ⁸и ги испрати во Витлеем, велејќи: „Одете и внимателно побарајте го детето, и кога ќе го најдете, известете ми за да дојдам и јас да му се поклонам“. ⁹Кога го слушнаа царот, тргнаа по својот пат; и ете, ѕвездата што ја видоа на исток одеше пред нив, додека не застана над местото каде што беше детето. ¹⁰Кога ја видоа ѕвездата, се израдуваа многу со голема радост; ¹¹и кога влегоа во куќата, го видоа детето со неговата мајка Марија, па паднаа и му се поклонија. Потоа, отворајќи ги своите богатства, му принесоа подароци, злато, темјан и смирна.

—Матеј 2:1–11, Ревизирана стандардна верзија^[13]

Ирод е „вознемирен“, не поради изгледот на ѕвездата, туку затоа што мудреците му рекле дека е роден „царот на Евреите“,^[14] за кој тој разбира дека се однесува на месијата, водач на еврејски народ за чие доаѓање било верувано дека е претскажано во Светото писмо. Тој ги прашува своите советници каде би се родил месијата.^[15] Тие одговараат Витлеем, родното место на кралот Давид, и го цитираат пророкот Михеј.^{[nb 1]} Царот им ја пренесува оваа информација на мудреците.^[16]

Во сон ги предупредуваат да не се враќаат во Ерусалим, па по друг пат заминуваат во својата земја.^[17] Кога Ирод сфаќа дека е измамен, тој наредува да бидат погубени сите машки деца во Витлеем „две години и помлади“, врз основа на возраста на детето во однос на информациите што му ги дале мудреците за времето кога ѕвездата за прв пат се појавила.^{[nb 2]}

Јосиф, предупреден во сон, го носи своето семејство во Египет за нивна безбедност.^[18] Евангелието го поврзува бегството со стих од Светото писмо, што го толкува како пророштво: „Од Египет го повикав синот“.^[19] Ова било упатување на заминувањето на Евреите од Египет под Мојсеј, така што цитатот наведува дека Матеј го гледал животот на Исус како рекапитулација на приказната за еврејскиот народ, при што Јудеја го претставува Египет, а Ирод како фараон.^[20]

По смртта на Ирод, Јосиф и неговото семејство се враќаат од Египет^[21] и се населуваат во Назарет во Галилеја.^[22] Кажано е дека ова е исполнување на пророштвото („Тој ќе биде наречен Назаретанец“ што може да се припише во Судиите 13:5^[23] во врска со раѓањето на Самсон и заветот на Назир. Зборот Назарет е поврзан со зборот нецер што значи „да никне“,^[24] и за кој некои библиски коментатори^[25] мислат дека се однесува на Исаија 11:1:^[26] „Ќе излезе прачка од стеблото на Јесеј, i ќе израсне гранка од неговите корени“.^{[27][nb 3]}

Изучувачите шти ги гледаат приказните за раѓањето на евангелието како подоцнежни апостолски извештаи создадени за да биде утврде месијанскиот статус на Исус, ја сметаат Витлеемската ѕвезда како побожна измислица.^[28][29] Аспектите на извештајот на Матеј што покренале прашања за историскиот настан вклучуваат: Матејовото евангелие е единственото од четирите евангелија во кое е споменувано или Витлеемската ѕвезда или мудреците. Некои изучувачи предложуваат дека Исус е роден во Назарет и дека витлеемските наративи за раѓањето биле подоцнежни дополнувања на евангелијата наменети да го претстават неговото раѓање како исполнување на пророштвото.^[30]

Според Барт Ерман, извештајот на Матеј се коси со она што е дадено во Евангелието според Лука, во кое семејството на Исус веќе живее во Назарет, патува во Витлеем на пописот и речиси веднаш се враќа дома.^[31]

Старите верувале дека астрономските појави се поврзани со земјините настани. Чудата рутински се поврзувале со раѓањето на важни луѓе, вклучувајќи ги и еврејските патријарси, како и грчките и римските јунаци.^[32]

Витлеемската ѕвезда традиционално е поврзана со Ѕвезденото пророштво во Книгата за броевите:

Го гледам, но не сега;
Го гледам, но не блиску;
Ѕвезда ќе излезе од Јаков;
Ќе се издигне жезол од Израил,
И истепајте ги веѓите на Моав,
И уништи ги сите синови на немирот.

— Броеви 24:17, NKJV^[33]

Иако можеби имал намера да се однесува на едно одамна минато време, бидејќи Моавското Царство одамна престанало да постои до времето на пишувањето на евангелијата, овој пасус нашироко станал упатување на доаѓањето на месијата.^[4] Тоа бил, на пример, цитирано од Јосиф Флавиј, кој верувал дека се однесува на императорот Веспазијан.^[34][35] Ориген, еден од највлијателните ранохристијански богослови, го поврзал ова пророштво со Витлеемската ѕвезда:

Ако, тогаш, на почетокот на новите династии, или по повод други важни настани, се појави комета т.н., или некое слично небесно тело, зошто би било чудно што при раѓањето на Оној кој требало да воведе нова доктрина за човечкиот род и за да им го објави Неговото учење не само на Евреите, туку и на Грците и на многу варварски народи, освен тоа, требаше да се појави ѕвезда? Сега би рекол, дека во однос на кометите не постои пророштво во оптек дека таква и таква комета требало да се појави во врска со одредено кралство или одредено време; но во однос на појавата на ѕвезда при раѓањето на Исус, постои пророштво на Валаам запишано од Мојсеј во врска со ова: „Ќе изникне ѕвезда од Јаков и човек ќе изникне од Израел“.^[36]

Ориген предложил дека мудреците можеби решиле да патуваат во Ерусалим кога „претпоставиле дека човекот чиј изглед бил претскажан заедно со оној на ѕвездата, всушност дошол на светот“.^[37]

Мудреците понекогаш се нарекувани „кралеви“ поради верувањето дека ги исполнуваат пророштвата во Исаија и Псалмите во врска со патувањето до Ерусалим од страна на нееврејските кралеви.^[38] Исаија спомнува подароци од злато и темјан.^[39] Во делото Септуагинта, грчкиот превод на Стариот завет веројатно користен од Матеј, овие дарови се дадени како злато и темјан,^[40] слично на Матејовите „злато, темјан и смирна“.^[41] Дарот на мирото ја симболизира смртноста, според Ориген.^[37]

Додека Ориген се расправал за натуралистичко објаснување, Јован Златоуст ја гледал ѕвездата како чисто чудесна: „Како тогаш, кажи ми, ѕвездата истакна место толку ограничено, само простор на јасли и барака, освен ако не ја остави таа висина и не се спушти и не застане над самата глава на малото дете? И на ова, Евангелистот навестуваше кога рече: „Ете, ѕвездата отиде пред нив, сè додека не дојде и застана над местото каде што беше детето.“^[42]

Иако зборот магови (грчки μαγοι, маги) обично е преведуван како „мудреци“, во овој контекст веројатно значи „астроном“/„астролог“.^[12] Вклучувањето на астролозите во приказната за раѓањето на Исус било проблематично за раната црква, бидејќи тие ја осудувале астрологијата како демонска; широко цитирано објаснување било она на Тертулијан, кој предложил дека астрологијата е дозволена „само до времето на Евангелието“.^[43]

Во 1614 година, германскиот астроном Јоханес Кеплер утврдил дека низа од три коњукции на планетите Јупитер и Сатурн се случиле во 7-та година п.н.е.^[8] Тој тврдел (погрешно) дека планетарна врска може да создаде нова, која ја поврзал со Витлеемската ѕвезда.^[8] Современите пресметки покажуваат дека постоел јаз од речиси еден степен (приближно двапати поголем од пречникот на Месечината) помеѓу планетите, така што овие коњукции не биле видливо впечатливи.^[44] Во Вавилон е пронајден древен алманах кој ги опфаќа настаните од овој период, но не укажува дека коњукциите биле од некој посебен интерес.^[44] Во 20 век, професорот Карлис Кауфманис, астроном, тврдел дека ова е астрономски настан каде Јупитер и Сатурн биле во тројна коњукција во соѕвездието Риби.^[45][46] Ова објаснување го предложил и археологот и асиролог Симо Парпола.^[47]

Во 3–2 п.н.е., имало низа од седум коњукции, вклучувајќи три меѓу Јупитер и Регул и неверојатно блиска врска помеѓу Јупитер и Венера во близина на Регул на 17 јуни 2 п.н.е. „Соединувањето на две планети би било редок настан што вдахнува стравопочит“, според Рожер Сино.^[48] Друга врска Венера-Јупитер се случила претходно во август, 3 п.н.е.^[49] Додека овие настани се случиле по општо прифатениот датум од 4 п.н.е. при смртта на Ирод, тие навистина се случиле за време на владеењето на кесарот Август (кој е наведен во Евангелието според Лука), а ранохристијански историчари Евзевиј и Климент Александриски го пресметале раѓањето на Исус до 3-2 п.н.е.^[50][51] Бидејќи спојката би била видена на запад на зајдисонце, не можела да ги одведе маговите јужно од Ерусалим до Витлеем.^[52]

Астрономот Мајкл Р. Молнар тврди дека „ѕвездата на исток“ се однесува на астрономски настан со астролошко значење во контекст на старогрчката астрологија.^[53] Тој предлага врска помеѓу Витлеемската ѕвезда и двојното прикривање на Јупитер од страна на Месечината на 20 март и 17 април од 6 п.н.е. во Овен, особено втората окултација на 17 април.^[54][55][56] Прикривањето на планети од страна на Месечината е доста вообичаено, но Фирмик Матерн, астролог на римскиот император Константин, напишал дека прикривањето на Јупитер во Овен е знак за раѓање на божествен крал.^[54][57] Тој тврди дека Овен наместо Риби бил хороскопски симбол за Јудеја, факт што би влијаел на претходните толкувања на астролошкиот материјал. Теоријата на Молнар била дебатирана од научници, богослови и историчари за време на колоквиум за Витлеемската ѕвезда, во холандскиот Универзитет во Хронинген во октомври 2014 година. Харвардскиот астроном Овен Гингерич го поддржува објаснувањето на Молнар, но забележал технички прашања.^[58] „Евангелската приказна е онаа во која кралот Ирод бил изненаден“, рече Гингерич. „Значи, не беше дека одеднаш седеше брилијантна нова ѕвезда што некој можеше да ја види [туку] нешто посуптилно“.^[58] Астрономот Дејвид А. Вајнтрауб вели: „Ако мудреците на Матеј навистина тргнале на пат за да бараат новороден крал, светлата ѕвезда не ги водела, туку само им кажувала кога да тргнат“.^[53]

Има објаснување дадено дека настаните биле доста блиску до Сонцето и не би биле видливи со голо око.^[59]

Адвокатот Фредерик Ларсон го испитал библискиот споменување во Евангелието според Матеј, поглавје 2^[60]  и ги пронашол следните девет квалитети на Витлеемската ѕвезда:^[61][62] Таа означувала раѓање, означувала царство, била поврзана со еврејскиот народ и се издигнала „на исток“;^[63] кралот Ирод не знаел за тоа;^[64] се појавило во точно време;^[65] издржало со текот на времето;^[66]  и, според Матеј,^[67] тоа било пред мудреците кога патувале на југ од Ерусалим до Витлеем, а потоа застанале над Витлеем.^[68]

Користејќи ја астрономската програмска опрема Starry Night и статија^[69] напишана од астрономот Крег Честер^[70] врз основа на работата на археологот и историчар Ернест Л. Мартин,^[71][72] Ларсон смета дека сите девет особини на Витлеемската ѕвезда се среќаваат во настани што се случиле на небото 3–2 пр. н. е.^[62] Таа означувала раѓање, означувала царство, била поврзана со еврејскиот народ и се издигнала „на исток“;^[63][73] Најдобрите точки^[74] вклучуваат тројна коњукција на Јупитер, наречена планета-крал, со неподвижната ѕвезда Регул, наречена ѕвезда-крал, почнувајќи од 3 септември п.н.е.^[75][76] Ларсон верувал дека тоа можеби е времето на Исусовото зачнување.^[73]

До јуни 2 п.н.е., девет месеци подоцна, периодот на човечка бременост, Јупитер продолжил да се движи во својата орбита околу Сонцето и се појавил во тесна врска со Венераref name="BP2007">Foust, Michael. Baptist Press. December 14, 2007. Архивирано на 19 јуни 2018 г. Посетено на 17 септември 2024.</ref> во јуни 2 п.н.е.^[77] На хебрејски, Јупитер е нарекуван Седек, што значи „праведност“, поим кој е користен и за месијата, и наведува дека бидејќи планетата Венера претставува љубов и плодност, така што Честер предложил астролозите да гледаат на блиската врска на Јупитер и Венера како што укажува на доаѓањето на новиот крал на Израел, и Ирод би ги сфатил сериозно.^[71] Астрономот Дејв Ренеке независно ја пронашол планетарната коњукција од 2 јуни п.н.е. и забележал дека би се појавила како „светол зрак светлина“.^[78] Според Честер, дисковите на Јупитер и Венера би изгледале како да се допираат^[69] и оттогаш немало толку блиска врска Венера-Јупитер.^[71]

Следно, Јупитер продолжил да се движи, а потоа запрел во своето привидно повратно движење на 25 декември 2 п.н.е. над градот Витлеем.ref name="BP2007">Foust, Michael. Baptist Press. December 14, 2007. Архивирано на 19 јуни 2018 г. Посетено на 17 септември 2024.</ref> Бидејќи планетите во нивните орбити имаат „стационарна точка“,^[69][71] планетата се движи кон исток низ ѕвездите, но, „Како што се приближува до спротивната точка на небото од сонцето, се чини дека забавува, целосно запира и се движи наназад (назапад) низ небото неколку недели. Повторно забавува, застанува и продолжува кон исток“, рекол Честер.^[69] Датумот на 25 декември кога Јупитер се чинел дека застанал додека бил во повратност, се случил во времето на Ханука^[69] и е датумот подоцна избран за да биде прославуван Божиќ.^[76][79]

Мудреците му рекле на Ирод дека ја виделе ѕвездата „на исток“,^[80] или според некои преводи „при нејзиното издигнување“,^[81] што може да имплицира рутински изглед на соѕвездие или астеризам. Една теорија ја толкува фразата во Матеј 2:2, „на исток“, како астролошки поим за „хелијално изгревање“. Овој превод бил предложен од Едерсхајм^[82] и Хајнрих Војгт, меѓу другите.^[83] Ставот бил отфрлен од филологот Франц Бол (1867–1924). Двајца современи преведувачи на антички астролошки текстови наложуваат на тоа дека текстот не ги користи техничките поими ниту за хелијално, ниту за акронично изгревање на ѕвезда. Сепак, е признавано дека Матеј можеби користел лаички поими за изгревање.^[84]

Други писатели многу предложуваат дека ѕвездата била комета.^[44] Халеевата Комета била видлива во 12 п.н.е., а друго тело, веројатно комета или нова, било видено од кинески и корејски ѕвездени во околу 5 п.н.е.^[44][85] Ова тело било набљудувано повеќе од седумдесет дена, веројатно без запишано движење.^[44] Античките писатели ги опишале кометите како „виси над“ одредени градови, исто како што е кажано дека Витлеемската ѕвезда „стоела над“ „местото“ каде што бил Исус (градот Витлеем).^[86] Сепак, ова воглавно е сметано за неверојатно бидејќи во античко време на кометите воглавно биле гледани како на лоши предзнаци.^[87] Објаснувањето за кометата неодамна било промовирано од Колин Никол. Неговата теорија вклучува хипотетичка комета која можела да се појави во 6 п.н.е.^[88][89][90]

Една неодамнешна (2005) хипотеза изнесена од Френк Типлер е дека Витлеемската ѕвезда била супернова или хипернова која се јавува во блиската галаксија Андромеда.^[91] Иако е тешко да биде откриен остаток од супернова во друга галаксија или да биде добиен точен датум кога се појавила, во Андромеда се откриени остатоци од супернова.^[92]

Друга теорија е поверојатната супернова од 23 февруари 4 п.н.е., која сега е позната како PSR 1913+16 или Халс-Тејлоров Пулсар. Кажано е дека се појавил во соѕвездието Орел, во близина на пресекот на зимската колура и екваторот на датумот. Новата била „забележана во Кина, Кореја и Палестина“ (веројатно значи библиско спомнување).^[93]

Нова или комета е снимена во Кина во 4 п.н.е. „Во владеењето на Ај-ти, во третата година од периодот Чиен-пинг. Во третиот месец, денот чи-ју, имал „по“ во Хоку“ („Историја на Хановците“; „Хан Шу“). Датумот е еднаков на 24 април 4 п.н.е. Ова го идентификува датумот кога првпат бил забележан во Кина. Забележана е и во Кореја: „Во педесет и четвртата година на Хјокосе Ванг, во пролетта, вториот месец, денот чи-ју, се појавила во по-хсинг во Хоку“ („Историскиот запис за трите кралства“; „Самгук Саги“). Корејскиот текст можеби е изменет затоа што Хо (1962) истакнува дека „денот чи-ју не паднал во вториот месец таа година, туку во првиот месец“ (23 февруари) и во третиот месец (24 април). Изворот морал да гласи „ден чи-ју, прв месец“ (23 февруари) или „ден чи-ју, трет месец“ (24 април). Вториот би се совпаднал со датумот во кинеските записи, иако професорот Хо предложуува дека датумот бил „најверојатно 23 февруари, 4 п.н.е.“^[94]

Ако приказната за Витлеемската ѕвезда опишува вистински настан, може да ја идентификува годината кога бил роден Исус. Евангелието според Матеј го опишува раѓањето на Исус како да се случило кога Ирод бил крал.^[95][96] Според Јосиф Флавиј, Ирод умрел по затемнувањето на Месечината^[97] и пред празникот Пасха.^[98][99] Некои изучувачи предложиле датуми во 5 пр. н. е., бидејќи дозволува седум месеци за настаните што Јосиф Флавиј ги документирал помеѓу затемнувањето на Месечината и Пасхата, наместо 29-те дена дозволени со затемнувањето на Месечината во 4 пр. н. е.^[100][101] Други предложуваат дека тоа било затемнување во 1 пр. н. е.^{[102][103][104]} Наративот имплицира дека Исус бил роден некаде помеѓу првото појавување на ѕвездата и појавувањето на мудреците на дворот на Ирод. Велено е дека кралот наредил да бидат погубени момчиња од две години и помлади, значи дека Витлеемската ѕвезда се појавила во претходните две години. Некои изучувачи го датираат раѓањето на Исус како 6-4 пр. н. е.,^[105] додека други предложуваат дека раѓањето на Исус било во 3-2 п.н.е.^[102][103]

Евангелието според Лука вели дека пописот од Октавијан Август бил одржан кога Квириниј бил управник на Сирија.^[106] Типлер предложува дека ова се случило во 6 н. е., девет години по смртта на Ирод, и дека семејството на Исус го напуштило Витлеем набргу по раѓањето.^[91] Некои изучувачи ја објаснуваат очигледната неусогласеност како грешка од страна на авторот на Евангелието според Лука,^[107][108] заклучувајќи дека тој повеќе се занимавал со создавање симболичен наратив отколку историски извештај,^[109] и или не бил свесен на, или рамнодушен кон, хронолошката тешкотија.^[110]

Сепак, постои одредена дебата меѓу преведувачите на Библијата за правилното читање на Лука 2:2 („Αὕτη ἀπογραφὴ πρώτη ἐγένετο ἡγεμονεύοντος τῆς Συρίας Κυρηνίου“).^[111] Наместо регистрацијата да биде преведувана како „кога“ Квириниј бил управник на Сирија, некои верзии ја преведуваат како „пред“^[112][113] или користат „пред“ како алтернатива,^{[114][115][116]} што Харолд Хенер, Фредерик Брус, Бен Витерингтон и други предложиле дека можеби е точниот превод.^[117] Иако не се согласува, Емил Ширер исто така признал дека таквиот превод може да биде оправдан граматички.^[118] Според Јосиф Флавиј, даночниот попис спроведен од римскиот сенатор Квириниј особено ги иритирал Евреите и бил една од причините за зелотското движење на вооружен отпор кон Рим.^[119] Од ова гледиште, Лука можеби се обидувал да го разликува пописот во времето на раѓањето на Исус од даночниот попис споменат во Дела 5:37^[120] што бил одржан под власта на Квириниј подоцна.^[121] Еден антички писател го идентификувал пописот при раѓањето на Исус, не со даноци, туку со универзален залог за верност кон императорот.^[122]

Џек Финеган забележал дека некои рани писатели сметаат дека владеењето на Август е еднакво на 3/2 п.н.е., или 2 п.н.е. или подоцна за раѓањето на Исус, вклучувајќи ги Иринеј (3/2 п.н.е.), Климент Александриски (3/2 п.н.е. п.н.е.), Тертулијан (3/2 п.н.е.), Јулиј Африканец (3/2 п.н.е.), Иполит Римски (3/2 п.н.е.), Иполит Тебански (3/2 п.н.е.), Ориген (3/2 п.н.е.), Евсевиј Кесариски (3/2 п.н.е.), Епифаниј Саламиски (3/2 п.н.е.), сенаторот Касиодор (3 п.н.е.), Паул Оросиј (2 п.н.е.), Дионисиј Егзиг (1 п.н.е.) и хронограф на годината 354 (1 н.е.).^[123] Финеган ја става смртта на Ирод во 1 п.н.е. и вели дека ако Исус бил роден две или помалку години пред да умре Ирод Велики, раѓањето на Исус би било во 3 или 2 п.н.е.^[124] Финеган, исто така, забележува дека Алоги го сметал раѓањето на Исус со еднакво на 4 п.н.е. или 9 п.н.е.^[125]

Во православната црква, Витлеемската ѕвезда е толкувана како чудесен настан од симболичко и педагошко значење, без разлика дали се совпаѓа со природна појава; знак испратен од Бога за да ги води мудреците до детето Исус.^{[се бара извор]} Ова е илустрирано во тропарот на Рождеството:

Твоето раѓање, Христе Боже наш,
осамна светлината на знаењето на земјата.
Зашто со твоето раѓање оние кои се поклонуваа на ѕвездите
беа подучувани од ѕвезда
да Ти се поклонувам, Сонце на правдата,
и да Те познаам, Ориентирај од високо.
Господи, слава Ти.^[126]

Во православната христијанска иконографија, Витлеемската ѕвезда честопати е прикажана не како златна, туку како темна ореола, полукруг на врвот на иконата, што укажува на несоздадената светлина на Божествената благодат, со зрак што покажува на „местото каде што младите дете лежеше“ (Матеј 2:9).^[127] Понекогаш бледата слика на ангел е нацртана внатре во ореолот.

Симон Атонец го основал манастирот Симонопетра на Света Гора, откако видел ѕвезда што ја идентификувал со Витлеемската ѕвезда.^[128]

Членовите на црква веруваат дека Витлеемската ѕвезда е вистински астрономски настан видлив низ целиот свет.^[129] Во Мормонската книга од 1830 година, за која веруваат дека содржи списи на древните пророци, Самуил Ламаниецот пророкува дека ќе се појави нова ѕвезда како знак дека Исус е роден, а Нефи подоцна пишува за исполнувањето на ова пророштво.^[130]

Членовите на Јеховините сведоци веруваат дека „ѕвездата“ е визија или знак создаден од сатаната, а не знак од Бога. Тоа е затоа што тоа ги одвело паганските астролози најпрво во Ерусалим каде кралот Ирод, последователно, дознал за раѓањето на „кралот на Евреите“, со резултат што тој се обидел да го убие Исус.^[131]

Во нејзината книга од 1898 година, „Желбата на вековите“, Елен Вајт вели: „Таа ѕвезда била далечна дружина на светлечки ангели, но мудреците не знаеле за тоа“.^[132]

Сликите и другите отсликувања од Поклонението на мудреците може да вклучуваат приказ на ѕвездата во некој облик. Во фреската на Џото ди Бондоне, таа е прикажана како комета. Во таписеријата со оваа тема дизајнирана од Едвард Бурн-Џонс (и во сродниот акварел), ѕвездата е држена од ангел.

Шарениот ѕвезден фенер познат како парол е негуван и сеприсутен симбол на Божиќ за Филипинците, неговиот дизајн и светлина потсетуваат на ѕвездата. Во својата основен облик, паролот има пет точки и две „опашки“ кои предизвикуваат светлосни зраци кои го покажуваат патот кон бебето Исус, а свеќите во фенерите се заменети со електрично осветлување.

Во црквата „Рождество Христово“ во Витлеем, сребрена ѕвезда со 14 брановидни зраци ја означува местоположбата за која традиционално е тврдено дека е раѓањето на Исус.

Во европскиот текстил, вообичаениот дизајн со осум краци е познат како Света витлеемска ѕвезда. Дизајнот е користен во камен, метал, дрво и вез на Блискиот Исток уште од антиката и е еден од најстарите модели во шаблони во палестинскиот татрез.^[133] Во 2019 година, конгресменката на Соединетите Држави, Рашида Тлаиб положила свечена заклетва дека ќе облече тавб со дизајнот.^[134] На насловната страница на Vogue Arabia од ноември 2023 година, ѕвездата зазедла средишна положба во прославата на палестинскиот вез.^[135] Дизајнот се појавува и на божиќните џемпери.

• Кесарова комета
• Давидова ѕвезда - еврејскиот симбол на кралот Давид, за кој Витлеемската Ѕвезда често е поврзувана дека била чудесна појава.
• RCW 103

• Brown, Raymond E. (1973). The Virginal Conception and Bodily Resurrection of Jesus. Paulist Press. ISBN 978-0809117680.
• Brown, Raymond E. (1999). The Birth of the Messiah: A Commentary on the Infancy Narratives in the Gospels of Matthew and Luke. Yale University Press. ISBN 978-0300140088.
• Brown, Raymond E. (1988). An Adult Christ at Christmas: Essays on the Three Biblical Christmas Stories. Liturgical Press. ISBN 0-8028-3931-2.

• Кејс, Ширли Џексон (2006). Jesus: A New Biography, Gorgias Press LLC: Ново издание. ISBN 1-59333-475-3 .
• Коутс, Ричард (2008) „Агол на лингвист на ѕвездата од Витлеем“, Астрономија и геофизика, 49, стр. 27–49
• Consolmagno SJ, Guy (2010) Барате ѕвезда или доаѓате да обожавате?
• Гил, Викторија: Ѕвездата на Витлеем: астрономските објаснувања и Читање на ѕвездите од Хелен Џејкобус со врска до, Јакобус, Хелен, Античка астрологија: како мудреците ги читаат небесата/ Дали небесата предвиделе крал? , БиБиСи
• Џенкинс, РМ, „Витлеемската ѕвезда и кометата од 66 година Архивирано на 5 октомври 2018 г., Journal of the British Astronomy Association, јуни 2004 година, 114, стр. 336–343. Оваа статија тврди дека Витлеемската ѕвезда е историска фикција под влијание на појавата на Халеевата Комета во 66 година н.е.
• Ларсон, Фредерик А. Што била ѕвездата?
• Никол, Колин Р., Големата Христова комета: Откривање на вистинската Витлеемска ѕвезда Архивирано на 19 октомври 2016 г.. Crossway, 2015 година. ISBN 978-1-4335-4213-8
• Библиографија на Витлеемската ѕвезда . Обезбедува обемна библиографија со семрежни врски до семрежни извори.