Гајдаџија Гајдаџија[1][2] или гајдар[3][4] — свирач на гајда. ИсторијаВеќе во 13 век, гајдаџијата бил дел од кнежевскиот двор, заедно со трубач и тапанар Гајдаџии и овчарство Свирењето на гајда било дел од овчарското занимање уште од средниот век. Гајдаџиите во црковен контекст Во песната ракопис Cantigas de Santa Maria од 13 век, неколку гајдаџии се прикажани заедно со други инструменталисти. Во Келнската катедрала, покрај вкупно 17 прикази на гајдаџии, на видно место во хорот има статуа на гајдаџија од 14 век. Во бројни верски жртвеници и ракописи, може да се најдат слики на гајдаџии во врска со илустрациите на Божиќното евангелие. Во 20 век, свирењето на гајдата повторно почнало да се занимава со црковни музичари. Сега има професионални свирачи на гајда за црковни служби како што се свадби и погреби. Гајдаџиите како воени музичари Гајдаџиите како воени музичари се документирани во Швајцарија пред 1530 година, но потоа биле заменети со кавалџии и тапанари. Во земјите од британската културна област, гајдата е цврсто вклучена во воената музика до ден-денес. Гајдаџии во Македонија Првите податоци за гајдата на Балканот потекнуваат од XIV и XV век и се извлечени од архивите на Дубровник каде е забележана под името cornamusa, но бројни податоци оставиле и европските патописци. Французинот Никола де Никола (1551) ја сретнал на веселба во неделно попладне на цариградска плоштатка и ја регистрирал како „козја гајда“, за Полјакот Самоило Твардовски (1661) таа е музички инструмент што води оро на сретселска веселба, Французинот Пуквил (1798-1801) тврди дека Словените не се „разделувале од неа“, според други била „најчест инструмент“ во Серско, во Кумановско, во Петрич (1894).[5] Гајдата многу популарна и во селата и во градовите низ Пелагонија од каде произлегле и бројни гајдаџии. Во Прилеп во средината на XIX век особено беше се истакнал некој Џакман гајдаџијата, кој, според Марко Цепенков, беше се здружил со Панте дајраџијата и заеднички настапувале на свадби („Коа свиреа по свадбите од Козман Капидаан песната цел саат ќе ‘а велеа“, тврди тој). Во крајот на XIX и почетокот на XX век имало 25 битолчани гајдаџии кои свирејќи на свадби и панаѓури можеле за еден до три дена да заработат и до една лира. Специјализираното битолско место за нивна себепрезентација, каде се капареле и договарале за настапи, бил Ленски Пазар каде обично се објавувале со препознатливите гајдаџиски варијации. Гајдаџиите во Битола надоаѓале особено од селските средини, а браќата Манаки на почетокот на XX век беа ги регистрирале и со филмска камера и со фотоапарат во црквата „Света Недела“ на т.н. Селски Велигден.[5] Гајдаџии во БитолаВо првите децении на XX век како гајдаџија во Битола беше се истакнал Тале Митрев, попознат како Тале гајдаџијата. Му припаѓал на најтешката градска сиромаштија, па кога во 1925 година починал во Окружната болница во Битола, трошоците околу неговиот закоп паднале врз општинскиот буџет. Битолски гајдаџија бил и Јован Несторов Цветковски, кој потекнувал од село Вранешница, од каде како 14-годишен беше се преселил во Битола, првин се бавел со пекарскиот занает, а откако наполнил 33 години, како за подоходовна работа, беше ја зел гајдата. Репертоарот му се состоел од епски и лирски песни, една му била поврзана и со Марко Крале.[5] Во почетокот на XX век од Могила во Битола беше дошол и гајдаџијата Трајан Димовски, познат со прекарот Балто, од кого и денес дел од неговото семејство што живее во Генимаале, препознатливо е како Балтовци. Како гајдаџија успеал да присобере средства, не само трајно да се пресели во градот, да подигне и дом, да го донесе и семејството. Најзначаен битолски гајдаџија од крајот на XIX и првата половина на XX век е могилчанецот Блаже Илиев Стојановски – Пифка. Имал долг живот, проживеал 97 години, а умрел во своето село во 1957 год. Со упорна земјоделска работа и со гајдата станал еден од побогатите могилчани. Живеел во една од најубавите куќи во селото, стекнал 28 хектари плодна земја, 200 глави овци, поголем број крупен добиток, улишта, две коли и чеза со која парадно доаѓал во Битола или заминувал по околните села за време празници каде ги презентирал своите вештини со гајдата и богатиот и лирски и епски репертоар. Бил омилен музичар не само на сретселските и другите празнувања, и на колективните музички манифестации во Битола, Македонија и во тогашна Југославија. Имал настап во Радио-Скопје, кога тоа отпочна да ја емитира својата програма, а во 1938 год. се нашол и на големата смотра на југословенскиот фолклор во Белград кога предизвикал сензација.[5] Пеце АтанасовскиЗа најпознат македонски гајдаџија и еден од најплодните собирачи на македонски народни песни и ора се смета Пеце Атанасовски. Во текот на својата кариера, Атанасовски собрал фолклорна збирка од околу 20.000 народни песни и ора. Во 1973 година тој бил еден од основачите и директор на Долненскиот фестивал.[6] Фестивал на народни инструменти и песни „Пеце Атанасовски“Во летото 1974, по иницијатива на светски признатиот гајдаџија Пеце Атанасовски и етномузикологот Живко Фирфов, Илија Лашкоски и други ентузијасти, во Долнени и Прилеп се одржал првиот подрачен натпревар во свирење на гајда. Со поддршка на тогашните институции, натпреварот прераснал во републички фестивал на народни инструменти и песни „Марко Цепенков“. По смртта на Пеце Атанасовски во 1996 година, со одлука на Советот на фестивалот, Фестивалот го добил името на неговиот основач и е заведен како Фестивал на народни инструменти и песни „ Пеце Атанасовски“. Овој фестивал е единствен во земјава и на Балканот, и главна задача му е да ги сочува од исчезнување древните и драгоцени вештини на свирачите на народни инструменти и пејачите на изворните народни песни. Фестивалот е меѓународен и во изминатите 50 години на него учествувале околу 10.000 инструменталисти од Македонија и надвор од неа. Токму ваквиот интерес на учесниците ја определува и ја прави посебна мисијата на фестивалот, со која се овозможува претставување на својот фолклор, размена на искуства, развивање на пријателства и комуникација меѓу народите.[7] Гајдаџии во уметностаГајдаџии во музиката
Гајдаџии во преданија и бајки
ПоврзаноНаводи
Литература
|
Portal di Ensiklopedia Dunia
