Крушевачки Санџак

Крушевачки Санџак Крушевачки санџак Alacahisar Sancağı
Санџак на Отоманско Царство
[[Српско Деспотство|←]] 1455[2]–1830[1] [[Кнежевство Србија|→]]
Главен град/седиште		Крушевац
Составни делови		{{{entities}}}
Историја
-	Основана	1455[2]
-	Последно отоманско заземање на Крушевац	1830[1]
Денес во		Србија

Крушевачки Санџак или Алачахисарски Санџак (турски: Alacahisar Sancağı, српски: Крушевачки санџак) — еден од санџаците во Отоманското Царство со Алачахисар (денешен Крушевац) како административен центар. Турското име Алачахисар значи шарена тврдина.^[3]

Деспот Стефан Лазаревиќ, кој немал деца, се договорил неговиот внук Ѓураѓ Бранковиќ да го наследи српскиот престол и да стапи во сојуз со Унгарија, но по неговата смрт, Мурат II ја нападнал Србија во 1428 година барајќи ја земјата за себе.^[4] Мурат ја зазел српската престолнина Крушевац и го принудил Бранковиќ да го продолжи османлискито вазалство.^[4] Во 1451 година, кога Мехмед II станал султан, деспотот Ѓураѓ повторно го зазел Крушевац и неговата околина.^[5] Мехмед II организирал воени акции во Србија од 1454 до 1459 година, кога го освоил и анектирал Српското Деспотство. Крушевац (сега познат како турски Алачахисар) бил заземен во 1455 година и веднаш бил организиран во отоманска поддивизија.

Во периодот помеѓу 1455 и 1541 година, Крушевачкиот Санџак му припаѓал на Румелискиот Ејалет. По формирањето на Будинскиот Ејалет во 1541 година, Крушевачкиот Санџак нему му припаднал заедно со неколку други санџаци меѓу кои Смедеревскиот, Пожешкиот, Вучитрнскиот, Зворничкиот, итн. Во 1558 година Крушевачкиот Санџак му бил додаден на Темишварскиот Ејалет ^[6] На почетокот на 17 век Крушевачкиот Санџак повторно бил дел од Румелискиот Ејалет.^[7]

Градот Алексинац за прв пат се споменува во 1516 година во дефтер на санџакот на Алача Хисар.^[8] Истата година во Крушевац биле регистрирани 1.000 војнуци.^[9]

Во 16 век санџакот на Алача Хисар ги имал следните нахии: Крушевац (Алача Хисар), Медвеѓа, Ургуп, Загрлата, Дубочица, Козник, Куршунлу, Петрус, Бован (близу денешниот Алексинац), Полјаница, Кислина и Из.^[10] Во 17 век овој санџак ги имал следните кадилаци : Крушевац, Прокупље, Медвеѓа, Бован, Параќин и Козник.^[11]

Во 1493 година крушевачки санџак-бег бил Исмаил-бег, кој учествувал во Битката кај Крбавското Поле.^[12]

Дели Хасан-паша Суљобашиќ бил санџак-бег на Крушевац од 1720-тите до 1739 година.^[13] Тој успеал да спои многу мали чифлици во еден голем имот убивајќи многу локални спахии и заими (водачи) без да биде санкциониран, и покрај многуте официјални истраги.^[14] Во 1793 година бил префрлен во Призрен, а потоа во Охрид.^[14]

Во 1789 година, за време на Руско-турската војна (1787–1792), Шехсувар Абди-паша од Ишкодра (Скадар) бил назначен за санџак-бег на Крушевачкиот Санџак.^[15][16] Во периодот помеѓу 1794 и 1830 година санџак-бег бил Сашит-паша.^[17]

Во 1455 година, санџакот имал 170 тимари, од кои 27 биле во рацете на христијаните.^[18]

Османлиските извори нагласуваат дека бран влашки овчари се населиле во Смедеревскиот Санџак и голем дел од Крушевачкиот Санџак и Видинскиот Санџак .^[19] Откако Османлиите ги освоиле териториите во Панонската Низина, многу семејства од централниот дел на Балканот се преселиле во таа област што го зафатила влашкото население од Крушевачкиот и Смедеревскиот Санџак кои ги загубиле своите претходни привилегии. Од почетокот на 16 век, муслиманското население во Крушевац, Прокупље и Лесковац сочинувало 68% од вкупното население, додека до крајот на векот се зголемило на речиси 85% поради исламизацијата на Србите. Во помалите градски населби како Куршумлија, Параќин, Медвеѓа и Бован, христијаните го сочинувале мнозинството од населението до 1536 година. Овој сооднос се променил дури на крајот на векот, кога овие групи се изедначиле во однос на нивниот број.^[20]

Во 1516 година, Крушевачкиот Санџак имал 320.000 жители, а во 1536 година поради депопулација имал 160.000-190.000 жители.^[21]

Број на села според дефтерите; ^[21]

• 1516: 1.155 села
• 1536; 1.169 села
• 1570: 1.082 села
• 1583: 1.104 села

Број на населби во нахијата (1536); ^{[21] [21]}

• Кисилина: 12 села, 153 домаќинства
• Дубочица: 300 села, 7.000 домаќинства
• Крушевац: 216 села, 8.000 домаќинства
• Козник: 116 села, 1.500-2.000 домаќинства
• Бобан: 43 села, 2.200 домаќинства
• Петруш: 95 села, 1.300–3.000 домаќинства
• Прокупље: 264 села, 13.000 домаќинства
• Куршумлија: 63 села
• Изморник: 30 села
• Пољаница: 24 села
• Загратла: 74 села, 976 домаќинства

• Olga Zirojević: Kruševački sandžak u svetlosti turskog popisa 1530/31 godine [Sanjak of Kruševac in light of Turkish defter of 1530/31], Leskovački zbornik, VIII, 1968, 221—228
• Dragana Amedoski: Kruševac u osmanskom popisu iz 1536. godine Архивирано на 4 март 2016 г. [Kruševac in the Ottoman survey from 1536.], Miscellanea, XXIX (2008), Istorijski Institut, Belgrade
• Vasić, Milan (2005). Islamizacija na Balkanskom Poluostrvu (српски). Banja Luka: Narodna I Univerzitetska Biblioteka Republike Srpske. ISBN 99938-0-583-1.

п р у Санџаци на Отоманското Царство во Европа Албански Андроски Битолски Босански Валонски Видински Визенски Војнучки Волоски Вучитрнски Ѓаковички Галиполски Горички Ѓумурџински Дебарски Дедеагачки Делвински Драмски Драчки Евбејски Елбасански Естергомски Зворнички Зрењанински Јанински Јенополски Јуручки Кавалски Карлелски Китрејско-санторински Клиски Костурски Крушевачки Крчки Кулски Лемноски Липовски Лозенградски Мистрански Митиленски Молдавски Морејски Мохачки Навпактски Наксоски Никополски Нишки Новопазарски Одрински Оршавски Охридски Пакрачки Панчевски Пеќски Печујски Плевљански Пловдивски Пожешки Превески Призренски Приштински Родоски Ромски Санторински Сегедински Секешфехервар Сенички Серски Серфиџенски Силвирски Скадарски Скопски Сливенски Смедеревски Солунски Софиски Сремски Старозагорски Темишварски Трикалски Ќустендилски Фенлачки Херцеговински Хиоски Црногорски Чанадски Черноменски