ਵਿਸ਼ਵ ਵਿਰਾਸਤ ਟਿਕਾਣਾ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਸ਼ਟਰ ਵਿੱਦਿਅਕ, ਵਿਗਿਆਨਕ ਅਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਸੰਗਠਨ (ਯੁਨੈਸਕੋ) ਵਿਸ਼ਵ ਵਿਰਾਸਤ ਟਿਕਾਣਾ ਉਹ ਥਾਂ (ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਜੰਗਲ, ਪਹਾੜ, ਝੀਲ, ਮਾਰੂਥਲ, ਸਮਾਰਕ, ਇਮਾਰਤ, ਭਵਨ ਸਮੂਹ ਜਾਂ ਸ਼ਹਿਰ) ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ਨੂੰ ਯੁਨੈਸਕੋ ਵੱਲੋਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਜਾਂ ਭੌਤਿਕੀ ਮਹੱਤਤਾ ਕਰ ਕੇ ਸੂਚੀਬੱਧ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੋਵੇ।[1] ਇਹ ਸੂਚੀ ਨੂੰ ਯੁਨੈਸਕੋ ਵਿਸ਼ਵ ਵਿਰਾਸਤ ਕਮੇਟੀ ਹੇਠ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਵਿਸ਼ਵ ਵਿਰਾਸਤ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਵਜੋਂ ਸੰਭਾਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ 21 ਮੁਲਕਾਂ ਦੀਆਂ ਪਾਰਟੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ[2] ਜੋ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਸਧਾਰਨ ਸਭਾ ਵੱਲੋਂ ਚੁਣੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।[3] ਚੁਣੇ ਜਾਣ ਲਈ, ਇੱਕ ਵਿਸ਼ਵ ਵਿਰਾਸਤ ਸਥਾਨ ਨੂੰ ਉਸਦੇ ਮੇਜ਼ਬਾਨ ਦੇਸ਼ ਦੁਆਰਾ ਨਾਮਜ਼ਦ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਯੂਨੈਸਕੋ ਦੀ ਵਿਸ਼ਵ ਵਿਰਾਸਤ ਕਮੇਟੀ ਦੁਆਰਾ ਇੱਕ ਵਿਲੱਖਣ ਭੂਮੀ ਚਿੰਨ੍ਹ ਵਜੋਂ ਨਿਰਧਾਰਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜੋ ਭੂਗੋਲਿਕ ਅਤੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪਛਾਣਨਯੋਗ ਹੈ, ਇੱਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਜਾਂ ਭੌਤਿਕ ਮਹੱਤਵ ਰੱਖਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਕਾਨੂੰਨੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਦੀ ਇੱਕ ਢੁਕਵੀਂ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦੇ ਅਧੀਨ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਵਿਸ਼ਵ ਵਿਰਾਸਤ ਸਥਾਨ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਖੰਡਰ ਜਾਂ ਇਤਿਹਾਸਕ ਢਾਂਚੇ, ਇਮਾਰਤਾਂ, ਸ਼ਹਿਰ, [a] ਮਾਰੂਥਲ, ਜੰਗਲ, ਟਾਪੂ, ਝੀਲਾਂ, ਸਮਾਰਕ, ਪਹਾੜ ਜਾਂ ਜੰਗਲੀ ਖੇਤਰ, ਅਤੇ ਹੋਰ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ।[4][5] ਇੱਕ ਵਿਸ਼ਵ ਵਿਰਾਸਤ ਸਥਾਨ ਮਨੁੱਖਤਾ ਦੀ ਇੱਕ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਗ੍ਰਹਿ 'ਤੇ ਮਨੁੱਖਤਾ ਦੇ ਬੌਧਿਕ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਸਬੂਤ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕਰ ਸਕਦੀ ਹੈ, ਜਾਂ ਇਹ ਮਹਾਨ ਕੁਦਰਤੀ ਸੁੰਦਰਤਾ ਦਾ ਸਥਾਨ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ।[6] ਜੁਲਾਈ 2024 ਤੱਕ, ਕੁੱਲ 1,223 ਵਿਸ਼ਵ ਵਿਰਾਸਤ ਸਥਾਨ (952 ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ, 231 ਕੁਦਰਤੀ ਅਤੇ 40 ਮਿਸ਼ਰਤ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਅਤੇ ਕੁਦਰਤੀ ਸੰਪਤੀਆਂ) 168 ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ ਹਨ। 60 ਚੁਣੇ ਹੋਏ ਖੇਤਰਾਂ ਦੇ ਨਾਲ, ਇਟਲੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸਥਾਨਾਂ ਵਾਲਾ ਦੇਸ਼ ਹੈ, ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਚੀਨ 59 ਦੇ ਨਾਲ, ਅਤੇ ਜਰਮਨੀ 54 ਦੇ ਨਾਲ।[7] ਇਹ ਥਾਵਾਂ ਭਵਿੱਖ ਦੀਆਂ ਪੀੜ੍ਹੀਆਂ ਲਈ ਵਿਹਾਰਕ ਸੰਭਾਲ ਲਈ ਤਿਆਰ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨ, ਜੋ ਕਿ ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਮਨੁੱਖੀ ਜਾਂ ਜਾਨਵਰਾਂ ਦੇ ਘੁਸਪੈਠ, ਅਣ-ਨਿਗਰਾਨੀ, ਬੇਕਾਬੂ ਜਾਂ ਅਪ੍ਰਬੰਧਿਤ ਪਹੁੰਚ, ਜਾਂ ਸਥਾਨਕ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨਿਕ ਲਾਪਰਵਾਹੀ ਦੇ ਖ਼ਤਰੇ ਦੇ ਅਧੀਨ ਹੋਣਗੀਆਂ। ਸਾਈਟਾਂ ਨੂੰ ਯੂਨੈਸਕੋ ਦੁਆਰਾ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਜ਼ੋਨਾਂ ਵਜੋਂ ਦਰਸਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ।[1] ਵਿਸ਼ਵ ਵਿਰਾਸਤ ਸਾਈਟਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ ਯੂਨੈਸਕੋ ਵਿਸ਼ਵ ਵਿਰਾਸਤ ਕਮੇਟੀ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਬੰਧਿਤ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਵਿਸ਼ਵ ਵਿਰਾਸਤ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਦੁਆਰਾ ਬਣਾਈ ਰੱਖੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ 21 "ਰਾਜ ਪਾਰਟੀਆਂ" ਤੋਂ ਬਣੀ ਹੈ ਜੋ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਸ਼ਟਰ ਜਨਰਲ ਅਸੈਂਬਲੀ ਦੁਆਰਾ ਚੁਣੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਅਤੇ ਕੁਦਰਤੀ ਜਾਂ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਇਤਿਹਾਸ ਅਤੇ ਸਿੱਖਿਆ ਦੇ ਮਾਹਰਾਂ ਦੇ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪੈਨਲਾਂ ਦੀਆਂ ਸਮੀਖਿਆਵਾਂ ਦੁਆਰਾ ਸਲਾਹ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।[8] ਇਹ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਮਨੁੱਖਤਾ ਦੇ ਸਾਂਝੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਅਤੇ ਵਿਰਾਸਤ ਲਈ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਜਾਂ ਕੁਦਰਤੀ ਮਹੱਤਵ ਵਾਲੇ ਸਥਾਨਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ, ਨਾਮ ਅਤੇ ਸੰਭਾਲ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਵਿਸ਼ਵ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਅਤੇ ਕੁਦਰਤੀ ਵਿਰਾਸਤ ਦੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਸੰਬੰਧੀ ਕਨਵੈਨਸ਼ਨ ਨਾਲ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ,[9] ਜਿਸਨੂੰ 16 ਨਵੰਬਰ 1972 ਨੂੰ ਯੂਨੈਸਕੋ ਦੀ ਜਨਰਲ ਕਾਨਫਰੰਸ ਦੁਆਰਾ ਅਪਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਦੋਂ ਤੋਂ, 196 ਰਾਜਾਂ ਨੇ ਇਸ ਕਨਵੈਨਸ਼ਨ ਦੀ ਪੁਸ਼ਟੀ ਕੀਤੀ ਹੈ,[10] ਜਿਸ ਨਾਲ ਇਹ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਮਾਨਤਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸਮਝੌਤਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਅਤੇ ਦੁਨੀਆ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਬਣ ਗਿਆ ਹੈ।[11] ਇਤਿਹਾਸਮੂਲ1954 ਵਿੱਚ, ਮਿਸਰ ਦੀ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਨਵਾਂ ਅਸਵਾਨ ਹਾਈ ਡੈਮ ਬਣਾਉਣ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ, ਜਿਸਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਭਵਿੱਖ ਵਿੱਚ ਜਲ ਭੰਡਾਰ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਮਿਸਰ ਅਤੇ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਨੂਬੀਆ ਦੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਖਜ਼ਾਨਿਆਂ ਵਾਲੇ ਨੀਲ ਘਾਟੀ ਦੇ ਇੱਕ ਵੱਡੇ ਹਿੱਸੇ ਨੂੰ ਡੁੱਬਾ ਜਾਵੇਗਾ। 1959 ਵਿੱਚ, ਮਿਸਰ ਅਤੇ ਸੁਡਾਨ ਦੀਆਂ ਸਰਕਾਰਾਂ ਨੇ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਸ਼ਟਰ ਵਿਦਿਅਕ, ਵਿਗਿਆਨਕ ਅਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਸੰਗਠਨ (ਯੂਨੈਸਕੋ) ਨੂੰ ਖ਼ਤਰੇ ਵਿੱਚ ਪਏ ਸਮਾਰਕਾਂ ਅਤੇ ਸਥਾਨਾਂ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਅਤੇ ਬਚਾਅ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਨ ਦੀ ਬੇਨਤੀ ਕੀਤੀ। 1960 ਵਿੱਚ, ਯੂਨੈਸਕੋ ਦੇ ਡਾਇਰੈਕਟਰ-ਜਨਰਲ ਨੇ ਨੂਬੀਆ ਦੇ ਸਮਾਰਕਾਂ ਨੂੰ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਮੁਹਿੰਮ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ।[13] ਇਸ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਸੈਂਕੜੇ ਸਥਾਨਾਂ ਦੀ ਖੁਦਾਈ ਅਤੇ ਰਿਕਾਰਡਿੰਗ, ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਵਸਤੂਆਂ ਦੀ ਰਿਕਵਰੀ, ਅਤੇ ਨਾਲ ਹੀ ਕਈ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਮੰਦਰਾਂ ਨੂੰ ਉੱਚੀ ਜ਼ਮੀਨ 'ਤੇ ਬਚਾਉਣ ਅਤੇ ਸਥਾਨਾਂਤਰਣ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਸਭ ਤੋਂ ਮਸ਼ਹੂਰ ਅਬੂ ਸਿੰਬੈਲ ਅਤੇ ਫਿਲੇ ਦੇ ਮੰਦਰ ਕੰਪਲੈਕਸ ਹਨ। ਇਹ ਮੁਹਿੰਮ 1980 ਵਿੱਚ ਖਤਮ ਹੋਈ ਅਤੇ ਇਸਨੂੰ ਇੱਕ ਸਫਲਤਾ ਮੰਨਿਆ ਗਿਆ। ਮੁਹਿੰਮ ਦੀ ਸਫਲਤਾ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਤੌਰ 'ਤੇ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਉਣ ਵਾਲੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦਾ ਧੰਨਵਾਦ ਕਰਨ ਲਈ, ਮਿਸਰ ਨੇ ਚਾਰ ਮੰਦਰ ਦਾਨ ਕੀਤੇ; ਡੇਂਡੂਰ ਦੇ ਮੰਦਿਰ ਨੂੰ ਨਿਊਯਾਰਕ ਸਿਟੀ ਦੇ ਮੈਟਰੋਪੋਲੀਟਨ ਮਿਊਜ਼ੀਅਮ ਆਫ਼ ਆਰਟ, ਡੇਬੋਡ ਦੇ ਮੰਦਿਰ ਨੂੰ ਮੈਡ੍ਰਿਡ ਦੇ ਪਾਰਕ ਡੇਲ ਓਏਸਟੇ, ਟਾਫੇਹ ਦੇ ਮੰਦਿਰ ਨੂੰ ਲੀਡੇਨ ਦੇ ਰਿਜਕਸਮਿਊਜ਼ੀਅਮ ਵੈਨ ਔਧੇਡੇਨ ਅਤੇ ਐਲੇਸੀਆ ਦੇ ਮੰਦਿਰ ਨੂੰ ਟਿਊਰਿਨ ਦੇ ਮਿਊਜ਼ੀਓ ਏਜੀਜ਼ੀਓ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ।[14] ਸਪੇਨ ਦੇ ਅੰਡੇਲੂਸੀਆ ਵਿੱਚ ਦੋਨਾਨਾ ਨੈਸ਼ਨਲ ਪਾਰਕ ਵਿਖੇ ਯੂਨੈਸਕੋ ਵਿਸ਼ਵ ਵਿਰਾਸਤ ਤਖ਼ਤੀ ਇਸ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟ ਦੀ ਲਾਗਤ US$80 ਮਿਲੀਅਨ (2024 ਵਿੱਚ $305.3 ਮਿਲੀਅਨ ਦੇ ਬਰਾਬਰ) ਸੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚੋਂ ਲਗਭਗ $40 ਮਿਲੀਅਨ 50 ਦੇਸ਼ਾਂ ਤੋਂ ਇਕੱਠੇ ਕੀਤੇ ਗਏ ਸਨ।[15] ਪ੍ਰੋਜੈਕਟ ਦੀ ਸਫਲਤਾ ਨੇ ਹੋਰ ਸੁਰੱਖਿਆ ਮੁਹਿੰਮਾਂ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਇਟਲੀ ਵਿੱਚ ਵੇਨਿਸ ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਝੀਲ ਨੂੰ ਬਚਾਉਣਾ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਮੋਹੇਨਜੋ-ਦਾਰੋ ਦੇ ਖੰਡਰ, ਅਤੇ ਇੰਡੋਨੇਸ਼ੀਆ ਵਿੱਚ ਬੋਰੋਬੋਦੂਰ ਮੰਦਿਰ ਕੰਪਲੈਕਸ। ਸਮਾਰਕਾਂ ਅਤੇ ਸਾਈਟਾਂ 'ਤੇ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪ੍ਰੀਸ਼ਦ ਦੇ ਨਾਲ, ਯੂਨੈਸਕੋ ਨੇ ਫਿਰ ਇੱਕ ਡਰਾਫਟ ਕਨਵੈਨਸ਼ਨ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ ਅੰਕੜੇਹੇਠਲੀ ਸਾਰਨੀ ਵਿੱਚ ਜੋਨਾਂ ਮੁਤਾਬਕ ਟਿਕਾਣਿਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਵਰਗੀਕਰਨ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ:[4][5]
* ਕਿਉਂਕਿ ਕੁਝ ਟਿਕਾਣੇ ਇੱਕ ਤੋਂ ਵੱਧ ਦੇਸ਼ਾਂ ਨਾਲ਼ ਸਬੰਧ ਰੱਖਦੇ ਹਨ, ਇਸ ਕਰ ਕੇ ਦੇਸ਼ ਜਾਂ ਖੇਤਰ ਮੁਤਾਬਕ ਗਿਣਤੀ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਦੂਹਰੀ ਵਾਰ ਗਿਣੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਰਾਜਖੇਤਰੀ ਵੰਡਨੋਟ: ਇਸ ਰੂਪ-ਰੇਖਾ ਵਿੱਚ ਦਸ ਜਾਂ ਵੱਧ ਵਿਰਾਸਤੀ ਟਿਕਾਣਿਆਂ ਵਾਲੇ ਦੇਸ਼ ਹੀ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤੇ ਗਏ ਹਨ।
 ਗੈਲਰੀ
ਬਾਹਰੀ ਕੜੀਆਂ ਵਿਕੀਵੌਇਜ ਕੋਲ UNESCO World Heritage List ਨਾਲ਼ ਸਬੰਧਤ ਸਫ਼ਰੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਹੈ।
ਹਵਾਲੇ
|
Portal di Ensiklopedia Dunia
