Віталь Іосіфавіч Гальданскі
Віталь Іосіфавіч Гальданскі (18 чэрвеня 1923, Віцебск — 14 студзеня 2001, Масква) — вучоны ў галіне хімічнай і ядзернай фізікі і грамадскі дзеяч[7]. Акадэмік Расійскай АН (1981, член-карэспандэнт, 1962), член Нью-Ёркскай АН (1974), Германскай акадэміі прыродазнаўцаў «Леапальдзіна» (1976) і АН іншых краін. Доктар фізіка-матэматычных навук (1954), прафесар (1956). БіяграфіяГальданскі нарадзіўся ў Віцебску, у 1928 годзе яго сям’я пераехала ў Ленінград; унук рабіна Іосіфа Абрамавіча Меламеда. Вучыўся ў школе № 2 Куйбышаўскага раёна (цяпер школа № 207). У 1939 ён паступіў на хімічны факультэт Ленінградскага ўніверсітэта. З пачаткам вайны ён уступіў у студэнцкі будаўнічы батальён, атрымаў раненне, перажыў суровую блакадную зіму. Затым ён быў эвакуіраваны ў Казань, дзе працягнуў вучобу, якая была завершана ўжо ў Маскоўскім універсітэце ў 1944 годзе. Пасля гэтага Гальданскі паступіў у аспірантуру Інстытута хімічнай фізікі да М. М. Сямёнава, па завяршэнні якой у 1947 годзе абараніў кандыдацкую дысертацыю. У 1952—1961 ён працаваў у Фізічным інстытуце АН СССР[7], у лабараторыі У. І. Векслера, загадваў сектарам, у 1954 абараніў доктарскую дысертацыю. У 1961 годзе Гальданскі вярнуўся ў Інстытут хімічнай фізікі АН СССР (пазней — імя М. М. Сямёнава), кіраваў лабараторыяй (з 1961), аддзелам (з 1974), быў намеснікам дырэктара (1987—1988), а ў 1988—1994 дырэктарам інстытута[7]. Адначасова ён выкладаў у МФТІ, МІФІ (з 1951, на пасадзе прафесара — з 1956) і на хімічным факультэце МДУ. З 1974 па 1985 год загадваў кафедрай фізічнай хіміі ў МІТХТ імя М. В. Ламаносава З 1994 Гальданскі быў Саветнікам Прэзідыума РАН. Гальданскі вёў актыўную грамадскую дзейнасць, з’яўляўся намеснікам старшыні праўлення Усесаюзнага таварыства «Знание» (1964—1990), віцэ-прэзідэнтам Міжнароднага саюза тэарэтычнай і прыкладной фізікі (1984—1987), старшынёй Расійскага Пагуошскага камітэта (1987—2001), намеснікам старшыні камітэта навукоўцаў за глабальную бяспеку, галоўным рэдактарам часопісаў «Химия высоких энергий»[7] і «Химическая физика», членам рэдакцыйнай калегіі часопіса «Наука и жизнь», абіраўся народным дэпутатам СССР (1989—1991). В. І. Гальданскі памёр 14 студзеня 2001 года. Пахаваны на Новадзявочых могілках у Маскве[8]. Быў жанаты з дачкой акадэміка М. М. Сямёнава. Стрыечны брат — Рыгор Якаўлевіч Шапіра; дзядзька — Ілья Іосіфавіч Меламед. Навуковая дзейнасцьНавуковыя працы Гальданскага прысвечаны хімічнай фізіцы, хіміі высокіх энергій і нізкіх тэмператур, ядзернай хіміі і фізіцы, фізіцы элементарных часціц, квантавай хімічнай кінетыцы, біяхімічнай фізіцы. Яго кандыдацкая дысертацыя была прысвечана пытанням хімічнага каталізу, аднак затым ён пераключыўся на ядзерную тэматыку. Ён вывучаў на сінхрацыклатроне ў Дубне паглынанне і размнажэнне высокаэнергетычных нейтронаў у цяжкіх мішэнях. Падчас працы ў ФІАНе ён эксперыментальна выявіў з’яву электрамагнітнай палярызавальнасці адронаў (1957), даследаваў працэсы фотанараджэння пі-мезонаў на вадародзе і чаранкоўскае выпраменьванне часціц у атмасферы (1954, сумесна з Г. Б. Жданавым), пашырыў магчымасці карэляцыйнага метаду вымярэння характарыстык ядзерных рэакцый (1955, сумесна з М. І. Падгарэцкім). На аснове сваіх тэарэтычных распрацовак ён прадказаў існаванне і разлічыў характарыстыкі шэрагу нестабільных ізатопаў. У 1960 годзе Гальданскі прадказаў новы від ядзернага распаду, які адбываецца з выпусканнем пар нуклонаў — нейтронаў і пратонаў (эксперыментальна выяўленыя ў ЗША ў 1979 і 1982 адпаведна). Іншая з’ява, прадказаная сумесна з А. І. Ларкіным у 1967, — ядзерны эфект Джозефсана — назіралася ў 1974—1982. Адкрыў двухнуклонную радыеактыўнасць атамных ядзер (1960; эфект Гальданскага), утварэнне і распад звышцяжкага гелію-8 (1959), утварэнне палімераў ва ўдарнай хвалі (1964), існаванне квантавай нізкатэмпературнай мяжы скорасці хімічных рэакцый (1967). Шэраг прац прысвечаны вывучэнню хімічных уласцівасцяў рэчыва дзякуючы ядзерным з’явам. У прыватнасці, эфект Мёсбаўэра можа быць выкарыстаны для даследавання анізатрапіі рухаў атамаў у малекулах (эфект Гальданскага—Карагіна) і крышталяў і монакрышталяў у полікрышталях, дынамічных уласцівасцяў бялковых малекул, стварэння гама-лазераў на мёсбаўэраўскіх пераходах (сумесна з Ю. М. Каганам). У 1970—1973 Гальданскі паказаў неўжывальнасць класічнага закона Арэніуса для скорасцяў хімічных рэакцый пры нізкіх тэмпературах: ім была адкрыта квантавая мяжа скорасці рэакцый, якія праходзяць за кошт тунэлявання нават зблізку абсалютнага нуля. Ён таксама вядомы як заснавальнік хімічнай фізікі пазітрона і пазітронія, паказаў магчымасць полімерызацыі пад дзеяннем ударных хваляў, што было прызнана як навуковае адкрыццё і занесена ў Дзяржаўны рэестр адкрыццяў СССР пад № 125 з прыярытэтам ад 1964[9]. У апошнія гады ён займаўся пытаннямі перадбіялагічнай эвалюцыі і, у прыватнасці, хіральнасці ў прыродзе. Узнагароды
ПублікацыіКнігі
Некаторыя артыкулы
Зноскі
Літаратура
Спасылкі
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
.svg){kind=small}
Portal di Ensiklopedia Dunia
