Лазаніца манетчатая
Лазаніца манетчатая[2] (Lysimachia nummularia) — шматгадовая травяністая расліна з паўзучымі парасткамі; від роду лазаніца (Lysimachia). Раней гэты род уваходзіў у сямейства Myrsinaceae, аднак у Сістэме класіфікацыі APG III (2009) гэта сямейства было скасавана, цяпер гэты род ставіцца да сямейства Першакветныя (Primulaceae). Расліна распаўсюджана ў Еўразіі, як заноснае — у Паўночнай Амерыцы. Культывуецца як глебапакроўная або дэкаратыўная расліна. Раней лазаніцу манетчатую выкарыстоўвалі як гарбату, у народнай медыцыне, а таксама для вытворчасці фарбы. НазваВідавы эпітэт у навуковай назве расліны (лац.: nummulária [нумулярыя]) утвораны ад слова nummulus [нумулюс] («манета») і звязаны з амаль круглай формай лісця. Беларускамоўныя назвы: лазаніца, зімазелень, самазелень[3], базановец, зарослік[4], бязыменкі, расходнік абложны[5][6], лугавы чай, лазоўка, падбярэжнік. РаспаўсюджаннеУ Еўразіі расліна распаўсюджана ад Атлантыкі на захадзе да Малой Азіі і Каўказа на ўсходзе — і ад Міжземнамор’я на поўдні прыкладна да 62° паўночнай шыраты ў Швецыі і Фінляндыі. Як заносная расліна сустракаецца ў Паўночнай Амерыцы[7] і Японіі[8]. Расліна звычайна расце ў цяністых лясах, на пойменных і іншых вільготных лугах, па берагах азёр і сажалак; у стэпах сустракаецца ў тых месцах, дзе паніжаецца рэльеф[7]. Біялагічнае апісаннеШматгадовая травяністая голое расліна, усе часткі якой — і вегетатыўныя і генератыўныя — пакрыты залозкамі. Сцябло паўзучае, аблісцвенае, месцамі укараняецца ў вузлах; яго даўжыня ў дарослай расліны складае ад 20 да 60 см[9]. Лісце супраціўнае, даўжынёй ад 9 да 25 мм і шырынёй ад 5 да 20 мм, на кароткіх хвосціках (даўжынёй ад 2 да 5 мм). Ліставыя пласцінкі яйкападобна-круглявыя або амаль круглыя (манетападобныя), зрэдку злёгку сэрцападобныя; могуць быць як тупымі, так і завостранымі[8]; цэльнакрайнія, з дробнымі рэдкімі цёмнымі залозкамі, светла-зялёныя, шаўкавістыя навобмацак[9][10]. Парасткі і лісце зімуюць[7]. Плод — шарападобная каробачка, якая адкрываецца пяццю створкамі. Насенне дробнае[7]. Час паспявання пладоў — жнівень—верасень[9]. Размнажэнне ў асноўным адбываецца вегетатыўна, з дапамогай доўгіх парасткаў, якія ўкараняюцца. Насенная прадуктыўнасць раслін вельмі нізкая[10]1988, на гэты факт яшчэ ў 1876 годзе паказваў Чарлз Дарвін[11]. Адной з прычын гэтага, па ўсёй бачнасці, з’яўляюцца меятычныя збоі, у выніку якіх доля пылковых зерняў, якія ўтвараюцца нежыццяздольнымі, аказваецца вельмі вялікая. Яшчэ адной прычынай насеннай стэрыльнасці, назіранай у віда, з’яўляецца, магчыма, спалучэнне ў многіх рэгіёнах яго пражывання такіх двух адначасова дзеючых фактараў, як пераважна вегетатыўнае размнажэнне, у выніку якога зараснікі расліны звычайна ўяўляюць сабой клон, то ёсць сукупнасць раслін, якія адбыліся ад аднаго продка, — і саманесумеснасць, то ёсць няўспрыемнасць гінецэем пылка раслін, які адносіцца да таго ж клону. Поўнай насеннай стэрыльнасці ў раслін не назіраецца, пры гэтым у працэнтных адносінах найбольшая насенная актыўнасць назіраецца ў Паўднёва-Усходняй Еўропе. Ёсць здагадка, што гэты рэгіён паслужыў для віда рэфугіўмам у часы апошняга ледніковага перыяду. Калі льды сталі адступаць і расліна стала распаўсюджвацца на поўнач, адбылося выраджэнне яго сістэмы палавога размнажэння — магчыма, у прасоўванні расліны на поўнач прымалі ў першую чаргу ўдзел асобіны з генатыпам, якія вызначаюць пераважна вегетатыўнае размнажэнне, у выніку колькасць ўтваральнага насення моцна паменшылася з-за саманесумеснасці; іншым фактарам, які выклікаў сур’ёзнае памяншэнне колькасці ўтваральнага насення, магла быць адсутнасць або недастатковая колькасць на новых тэрыторыях неабходных для палавога працэсу апыляльнікаў — вос з роду Macropis . Лік храмасом: 2n = 32[12]. Хімічны складУ расліне знойдзены розныя біялагічна актыўныя рэчывы: флаваноіды гіперын (у каранях)[13] і рутын (у сцябле, лісці і кветках)[12], азотазмяшчальныя рэчывы ацэтылхалін (у сцеблах, лісці і кветках)[14] і халін (у сцеблах і лісці)[15], арганічныя кіслоты — кававая[16] і хларагенавая (у сцябле, лісці і кветках)[17]. Акрамя таго, у лісці расліны знойдзены дубільныя рэчывы і вітамін C[18]. Кветкі абодваполыя, адзінкавыя, выходзяць з пазух сярэдніх лістоў, з пяціраздзельным кубачкам, на адносна доўгіх кветаножках — па даўжыні прыкладна роўных даўжыні лісця. Чашалісцікі востраканцовыя, яйкападобна-сэрцападобныя (яйкападобна-трохкутныя), шырынёй пры падставе ад 4 да 8 мм і даўжынёй ад 6 да 10 мм[8], з чорнымі кропкамі і рыскамі[7]. Вяночак у два разы даўжэй чашачкі, жоўты, пяціраздзельны, дыяметрам ад 18 да 30 мм, з кароткай трубкай і залозістымі пялёсткамі, складзенымі ў пупышкаскладанні. Пялёсткі яйкападобныя, да абодвух канцоў звужаныя, з дробнымі чорнымі кропкамі і рыскамі[8][7]. Як на знешнім, так і на ўнутраным боку вяночка, у тым ліку і па яго краі, у вялікай колькасці прысутнічаюць дробныя празрыстыя залозкі на кароткіх ножках[8]. Тычынак пяць, яны залозістыя, у два з паловай разы карацей вяночка; у сваёй ніжняй часткі, ля падставы пялёсткаў, тычынкі пашыраныя і зрослыя паміж сабой, знаходзяцца ў трубцы вяночка і прымацаваныя да яе[7]; паверхня тычынак пакрыта дробнымі залозкамі. Песцік адзін. Завязь верхняя, круглявая або яйкападобная, слупок ніткападобны, лычык залозісты, галоўкавы, тупы. Апыленне адбываецца з дапамогай насякомых[7]. Час цвіцення — з мая па жнівень[8]. Зноскі
Літаратура
Спасылкі
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Portal di Ensiklopedia Dunia
