Раёк (беларуская міфалогія)

Раёк — у беларускім сялянскім фальклоры і міфалогіі загадкавы дух. У шырокім сэнсе так называўся канец жніва, калі працы больш не заставалася, і можна было адпачыць^[1]. Гаварылі: «Раёк, раёк! Паляцеў, задзёршы хвасток!». У жніўных песнях Раёк згадваецца як жывая істота, як персанаж. Ён можа хадзіць па вуліцах, наведвацца да людзей, пытацца дарогі і інш.

Ішоў Раёк,
Ішоў Раёк у наш дварок.
Нашы двары,
Нашы двары мяцёныі.
Нашы сталы,
Нашы сталы засланыі.
Хадзі, Раёк,
Хадзі, Раёк, у наш дварок.

— ^[2].

Ішоў раёк дарогай шырокай.
Ніхто ж райка не перэймаіць?
Выйдзі, панок, перэймі раёк
І знімі вянок.
Нашы раі велікіе.
Сюда раёк, на мой дварок.
У нас двары мецёные,
У нас сталы цісовые…

— ^[3].

Ч. Пяткевіч апісвае Райка як духа, які клапоціцца пра зжатае збожжа. Калі селянін хацеў, каб Рай узяў пад сваю апеку і яго снапы, то тройчы казаў: «Рай, Рай, ідзі к нам!». Калі верыць М. С. Кацару, яго выява сустракаецца ў народных вышыўках-арнаментах у выглядзе чатырохканцовых матываў, як бы складзеных з жытніх каласоў^[4]. Раёк часам супрацьпастаўляецца Сербаю (увасабленню голада). Хлеба часам не хапала да новага ўраджаю — значыць, быў Сёрбай. А калі жніво скончвалася, хлеб з’яўляўся, то Сёрбая болей не было, прыходзіў Раёк.

Этымалогія імя

«Раёк» можа паходзіць як ад «рай» (які у шэрагу індаеўрапейскіх мовах першапачаткова азначай «дабрабыт», «багацце»), так і быць памяньшальным ад слова «рой» (пчаліны). Магчыма, імя «Раёк» («Рай») звязана з такім персанажам, як святы Юр’я (Юрай), які ў сваю чаргу з’яўляецца хрысціянскім пераемнікам язычніцкага бога Ярылы. Юрай — ахоўнік сельскагаспадарчых прац і сам звязаны з вобразам пчалы (апошняя ў веснавых песнях, як і Юрай, адчыняе вясну залатымі ключыма). Адсюль, верагодна, Раёк (як святы Юрай, святы Пятро) — адна з іпастасяў Ярылы.