Свята-Варварынскі сабор (Пінск)
Свя́та-Варва́рынскі сабо́р (Сабо́р Свято́й велікаму́чаніцы Варва́ры, Варва́рынская царква) — праваслаўная царква ў Пінску, кафедральны сабор Пінскай і Лунінецкае епархіі. Знаходзіцца на вуліцы Савецкай, 34[4]. Помнік архітэктуры барока[5]. Найбольш позні помнік храмабудаўніцтва ордэна бернардзінцаў у Вялікім Княстве Літоўскім[6]. Як частка ансамбля былога кляштара бернардзінцаў Варварынская царква разам з манастырскім корпусам, званіцай і роспісам алтарнае часткі ўваходзіць у «Дзяржаўны спіс гісторыка-культурных каштоўнасцей Рэспублікі Беларусь», з'яўляючыся аб'ектам гісторыка-культурнай спадчыны рэспубліканскага значэння (катэгорыя № 2)[7]. Прастольнае свята ў храме — 17 снежня (дзень памяці Святой велікамучаніцы Варвары)[8]. ГісторыяУ 1712 годзе[Заўв 1] ў пінскім прадмесці Каралін быў пабудован драўляны касцёл Міхаіла Архангела па фундацыі Міхаіла Вішнявецкага і яго жонкі Кацярыны з Дольскіх: гетман вялікі літоўскі выпісаў бернардзінцам 8547 рублёў серабром, назначыўшы таксама жалаванне і штогадовую выплату ў 1700 злотых і 41 бочку рознага зерня, і падарыў сенажаць[9]. Гэты касцёл разам з невялікім аднапавярховым будынкам пінскага кляштара бернардзінцаў адлюстраваў на сваёй карце бернардзінскіх кляштароў літоўскае правінцыі, выгравіраванай у 1750—1760-я гады, Гірш Ляйбовіч[2][10]. У 1786 годзе[Заўв 2] на месцы гэтага драўлянага касцёла ў кляштары бернардзінцаў быў узведзен каменны касцёл Міхаіла Архангела, які прадстаўляў сабою невялікі аднанефны бяскупальны храм з вялікаю паўкруглаю алтарнаю апсідаю[11][12]. В. Грабоўскі, гараднічы Берасцейскага ваяводства, выдаў на будаўніцтва храма 16 тысяч злотых[13]. Прыкладныя памеры храма, які быў пакрыт чарапіцай і меў падвал, былі наступныя — 29,8×14,4×12,4 м. Хоры касцёла, зробленыя ў нартэксе, абапіраліся на два масіўныя вялікія слупы. Галоўны фасад, роўны па шырыні караблю храма, вылучаўся лаканічнай архітэктурай[14] і меў арачны партал увахода і трохвугольны франтон[12]. Яго барочнае аздабленне складалі плоскарэльефныя пілястры, а таксама нішы, ліштвы і паясы такой жа пластыкі[14]. Прыбудаваныя к касцёлу з боку галоўнага фасада дзве трох'ярусныя вежы, увянчаныя невялікімі купаламі, с двума ніжнімі чацверыковымі і верхнім васьмярыковым ярусамі («васьмярык на чацверыку») да нашых дзён не захаваліся. У 1795 годзе асобна была ўзведзена каменная званіца пад чарапічным дахам[12]. У пачатку XIX стагоддзя былі дабудаваны сакрысція і прылеглае памяшканне[13]. У 1832 годзе, пасля паўстання 1830—1831 гадоў, кляштар бернардзінцаў быў закрыт[9][13][15]. У 1830-я гады адбылася рэканструкцыя касцёла пад праваслаўную Свята-Варварынскую царкву[2][4][16]. Пры гэтым быў прыўнесен шэраг архітэктурных змен: высокі кроквенны дах быў заменен на больш пакаты; у цэнтры вільчака быў узведзен фальшывы барабан з цыбулепадобным купалам. Пры гэтым быў захован познебарочны фігурны атыкавы франтон[11]. Сам сабор, двухпавярховы манастырскі корпус, прыбудаваны ў пачатку XIX стагоддзя к храму з паўночнага боку, дзе ў 1858—1875 гадах размяшчаўся праваслаўны жаночы Варварынскі манастыр[2][10] (цяпер — онкадыспансэр[4]), і двух'ярусная званіца, узведзеная ў стылі класіцызму з заходняга боку ад храма[3], складаюць адзіны архітэктурны ансамбль[1]. У перыяд знаходжання Заходняе Беларусі пад уладай Польшчы храм працягваў дзейнічаць як праваслаўны. Так, у выданні 1936 года, выпушчаным напярэдадні адкрыцця ў Пінску першай палескай сельскагаспадарчай выстаўкі, царква Святой Варвары ўпамянута як праваслаўная ў спісе культавых збудаванняў горада (тагачасны адрас — вул. Бернардзінская, 38)[17]. У сярэдзіне XX стагоддзя інтэр'ер храма быў абноўлен: у тым ліку, быў устаноўлен новы іканастас, а таксама быў выканан роспіс алтарнае часткі[18]. Доўгі час гэта царква, празваная ў народзе «намоленай», заставалася адзіным праваслаўным храмам Пінска: іменна тут «мноства пакаленняў пінчан …хрысціліся, вянчаліся, адпяваліся»[8]. У рамках падрыхтоўкі да круглай даты — да 180-годдзя са дня асвячэння храма — у ім некалькі гадоў вяліся рамонтна-рэстаўрацыйныя работы: быў зроблен капітальны рамонт унутры храма, былі заменены падлога і ацяпленне, а таксама быў устаноўлен новы іканастас. Быў ажыццёўлен рамонт фасада царквы, планавалася таксама будаўніцтва ўваходнага тамбура паводле праекта, які захаваўся з пачатку XX стагоддзя[8]. Настаяцелем сабора з'яўляецца протаіерэй Канстанцін Балакай (благачынны Пінскага благачыння, сакратар епархіі)[4]. Пры храме дзейнічаюць нядзельная школа (як для дарослых, так і для дзяцей), невялікая бібліятэка"[8] і праваслаўны маладзёжны цэнтр у гонар прападобнамучаніка Макарыя[19], а таксама сястрыцтва ў імя Святой велікамучаніцы Лізаветы[20]. АрхітэктураВыразны і кампактны прамавугольны аб'ём сабора, які прадстаўляе сабою аднанефны бязвежавы храм[3][21], спалучаецца з развітаю паўкруглаю (паўцыркульнаю) алтарнаю апсідай[1][2][14] з прэсбітэрыем, непасрэдна звязаным з галоўнаю залай[3]. Завяршэннем галоўнага фасада, чыя вось сіметрыі выдзелена прамавугольным уваходным праёмам, высокім арачным аконным праёмам над ім і круглаю люкарнай завяршальнага трохлопасцевага[2] франтона складанага профілю, служыць фігурны атык з макаўкай[1] у стылі позняга барока, чые плаўныя абрысы падкрэсліваюць цэнтральна-восевую пабудову фасада[11]. Дэкорам жа фасада, раздзеленага на тры часткі пілястрамі вялікага ордара[11], служаць раскрапаваныя карнізы, пілястры, бакавыя экседры[1], паяскі, абрамленні акон і іншыя дэталі[3]. Рытмічнае чляненне плоскасных бакавых фасадаў ствараецца пры дапамозе высока паднятых арачных праёмаў і лапатак у прасценках. Па цэнтры сабора, які мае двухсхільны дах, узведзен васьмігранны драўляны барабан з цыбулепадобным купалам[1]. Аконныя праёмы, размешчаныя ў два ярусы, маюць паўцыркульнае завяршэнне[2][10]. Перакрыццем для залы служыць цыліндрычнае скляпенне з распалубкамі на адіночных падпружных арках, тады як перакрыцце вялікай крыпты, што знаходзіцца непасрэдна пад храмам, складаюць масіўныя крыжовыя скляпенні ў два пралёты[1][3]. Для ўмацавання цыліндрычнага скляпення служаць моцна вытыркаючыя пілоны, упрыгожаныя пілястрамі. У сваю чаргу, падпружныя аркі, што перакрываюць прастору між пілонамі, ідуць у падоўжным напрамку[6]. Выкарыстанне гэтага прыёму было накіравана на ўзмацненне статыкі высокіх сцен сабора і успрыманне распору скляпенняў з-за адсутнасці бакавых нефаў. Прафіляваны карніз, якія аддзяляе скляпенні ад сцен[3], апяразвае апошнія, з'яўляючыся аптычна працягнутым і ў апсідзе[6]. У сценах сабора трапляюцца рады плінфы[3]. Хоры, размешчаныя ў заходняй частцы залы над уваходам, абапіраюцца на два слупы. Паўкруглую апсіду, раздзеленую на два ярусы рысаваным арнаментальным фрызам (з гірляндамі), у які пераходзіць прафіляваны карніз[3], пакрывае аднаколерны роспіс у тэхніцы грызайль[2] у стылі ранняга класіцызму[1][3][Заўв 3], які імітуе разнастайныя архитектурные приёмы[6]. Так, у ніжнім ярусе размешчаны выявы паўратонды і разыходных галерэй, якія ўтварае рад пілонаў і калон карынфскага ордара[3], за кошт чаго перадаецца глыбінная перспектыва прасторы[6]. Аздабленне, падобнае да прарысаваных на даху ратонды кесонаў, ёсць на падпружных арках галоўнай залы[3]; у распалубках скляпення размешчаны «ілюзіяністычныя» купалы[6]. Лучковыя вокны конхі, над якімі нарысованы невялікія плафоны, абрамляе стылізаваны раслінны арнамент[3]. У консе апсіды знаходзіцца выява пачатку XX стагоддзя — «Божая Маці з Дзіцем»[1].
Іконы У саборы знаходзяцца наступныя абразы: «Божая Маці Адзігітрыя Іерусалімская», «Пакроў» (1732), «Божая Маці Замілаванне» (1751), «Тры свяціцелі» (1765), «Спас Пантакратар» («Хрыстос Усеўладны») (1776), «Мікалай Цудатворац» і «Тройца Старазапаветная» (XVIII стагоддзе), абраз-фератрон «Уваход у Іерусалім» і «Уваскрашэнне Лазара» (сярэдзіна XVIII стагоддзя), «Жыціе святых Кацярыны і Ганны» (XIX стагоддзе), а таксама на алтарнай сцяне прысутнічае фрэскавы роспіс XIX стагоддзя — «Божая Маці»[1]. Храмавай іконай з'яўляецца абраз Святой велікамучаніцы Варвары з часцінкамі мошчаў[8]. Маці Божая Адзігітрыя ІерусалімскаяАбраз «Божая Маці Адзігітрыя Іерусалімская», які з'яўляецца помнікам іканапісу XVI стагоддзя[2][10][22][Заўв 4] і вылучаецца мастацкаю выразнасцю[23], выцягнутымі прапорцыямі і ў некаторай ступені цемнаватаю каляроваю гамаю, быў выканан яечнаю тэмперай на дошцы, на цяперашні час — пад пацямнелаю аліфай. Божая Маці ЗамілаваннеАбраз «Божая Маці Замілаванне», які датуецца 1751 годам, выканан на дошцы яечнаю тэмперай, таксама былі выкарыстаны метал, серабрэнне, чаканка, ліццё, гравіроўка, шкло; на цяперашні час — пад пацямнелаю аліфай. Памеры іконы, якую выявіла ў 1958 годзе 3-я экспедыцыя Дзяржаўнага мастацкага музея БССР, — 120×69×2. Унізе аправы абраза ў два радкі размешчан наступны тэкст: «Я, Тымовей Хыль с женою своею Ирыною, надаю шату престой Богородице Богоявленской року (1751)»[24]. У літаратурыМ. С. Ляскоў у кнізе дарожных нарысаў «Из одного дорожного дневника», апісваючы сваё знаходжанне ў Пінску, паведамляе пра Свята-Варварынскі сабор наступнае[25]:
Мемарыяльная дошка У Свята-Варварынскім саборы вянчаўся са сваёю жонкаю Якуб Колас, і тут жа ён хрысціў свайго першага сына, Данілу[26][27]. Сёння на званіцы сабора можна ўбачыць шыльду, якая нагадвае аб вянчанні Якуба Коласа з Марыяй Каменскай — з'явілася яна ў 2015 годзе[28]. Каментарыі
Зноскі
Літаратура
Спасылкі
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||
Portal di Ensiklopedia Dunia
