Словенечка култура

Словенечка култура — култура на Словенците, јужнословенска етничка група. Тоа е неверојатно разновиден заради малата површина на земјата, опфаќајќи го јужниот дел на Централна Европа, како топење на словенските, германските и романските култури додека опфаќа делови од Источните Алпи, Панонската Низина, Балканскиот Полуостров и Средоземното Море.

Низ историјата, територијата на Словенија била дом на голем број цивилизации и нејзината територија била вклучена во различни Европски кралства и империи. Имено, Словенија, заедно со Босна и Херцеговина, Хрватска, Црна Гора, Македонија и Србија, била конституент на Кралството Југославија во поголемиот дел од 20ти век. Културата на Словенија се изразува преку нејзината историја, традиции, литература, митологија, музика, танц, кујна, спорт, уметност, филм, театар, споменици и многу повеќе. Земјата е исто така дом на повеќе места на светско наследство на УНЕСКО. Брижински споменици го сочинуваат првиот континуиран текст со латинско писмо на словенечки јазик. Создаден кон крајот на 10 век, тој е исто така еден од најстарите познати словенечки документи.

Предците на Словенците биле Словенечки жители на Словенија и јужна Австрија, наречени Карантанци. Тие биле првиот словенечки народ во историјата што формирал кнежество, кое било соодветно именувано Карантанија, и имало трајно културно влијание врз регионите што ги опфаќало.

Карантанија била еден од првите словенечки региони што биле христијанизирани, а националната култура на Словенија е длабоко вкоренета во Христијанството. Додека Римокатолицизмот била доминантна Христијанска вера во Словенија, земјата има и значителни православни и протестантски заедници.

Пино Млакар и Пиа Млакар биле најзначајните балетани и членови на Љубљанската Опера и Балетска Компанија од 1946 г. до 1960 г. Пино Млакар бил и редовен професор на Академијата за театар, радио, филм и телевизија (AGRFT) на Универзитетот во Љубљана.

Во 1930тите во Љубљана било основано училиште за танц Мери Вигман од нејзиниот ученик Мета Видмар.

Народни танци во Словенија се полка, валцер и многу регионални варијации.

Во Словенија секоја година се одржуваат бројни музички фестивали, театарски фестивали, филмски фестивали, фестивали за книги и детски фестивали. Во 2012 год, Марибор била европска престолнина на културата.

Музичките Фестивали ги вклучуваат Љубљанскиот летен фестивал и фестивалот на постот. Историски, меѓу најпопуларните музички фестивали бил фестивалот Словенечка попевка. Помеѓу 1981 г. и 2000 г, фестивалот Нови Рок бил познат по тоа што ја донел рок музиката преку Железната завеса од Запад до словенската, а потоа и југословенската публика. Во титоистичка Југославија, џез фестивалот Љубљана веднаш по Втората светска војна ја започнал долгата традиција на џез фестивали во Словенија.

Најпознатиот Фестивал на Стенд-ап комедијата е Фестивалот „ Панч “ во Љубљана.

Детскиот Фестивал кој го славел ликот на Пипи Долгиот Чорап е Фестивалот Пикин во Велење.

Фестивалите на книгите вклучуваат домашен словенечки саем на книга и странски книги во Франкфурт по Франкфурт Фестивал.

Словенечките филмски актери и актерки историски ја вклучуваат Ида Кравања, која ги играла нејзините улоги како Ита Рина во раните Европски филмови, и Метка Бучар. По Втората светска војна, еден од најзабележителните филмски актери бил Полде Бибич, кој одиграл бројни улоги во многу филмови кои биле добро прифатени во Словенија, вклучувајќи ги Не плачи, Петар (1964), На крилја од хартија (1968), Трикови на Кекец ( 1968 ), Цвеќиња во есен (1973), Вдовицата на Каролина Жашлер (1976), Наследство (1986), Примож Трубар (1985) и Татко ми, Социјалистот Кулак (1987). Многу од нив ги режирал Матјаж Клопчич. Настапувал и во телевизиски и радио драми.^[1] Севкупно, Бибич одиграл преку 150 театри и над 30 филмски улоги.^[1]

Филмот во Словенија историски ги вклучува Карол Гросман, Франтишек Чап, Франција Штиглиќ, Игор Претнар, Јоже Погачник, Петер Зобец, Матјаж Клопчич, Боштјан Хладник, Душан Јовановиќ, Витан Мал, Франси Годмак, Франси Годмак. Современите филмски режисери Филип Робар - Дорин, Јан Цвитковиќ, Дамјан Козоле, Јанез Лапајне, Марко Окорн и Марко Набершник се меѓу претставниците на таканаречената „Преродба на словенечката кинематографија“. Меѓу словенечките сценаристи, кои не биле филмски режисери, се Саша Вуга и Миха Мацини. Меѓу жените филмски режисери биле Полона Сепе, Хана АВ Слак и Маја Вајс.

Најзначајните документарни филмови кои биле направени од словенечки режисери ги вклучуваат хуманитарните филмови на Томо Крижнар за народот Нуба.

Словенечките филмски критичари ги вклучувале Силван Фурлан, основачот на Словенечката кинотека, Зденко Врдловец, Марсел Стефанчич Јуниор и Симон Попек.

Околу 1000та година биле напишани Брижински споменици, кои биле првиот континуиран текст напишан на латинско писмо на словенски јазик и најстар документ на словенечки јазик.

Словенечката книжевност во средниот век била под огромно влијание на Австријците и Германскиот јазик, бидејќи постојано им се придружувале во различни држави.

Литературата напишана на Словенечки јазик била основана во 16 ти век од Примож Трубар, кој ги напишал првите Словенечки книги Абечедник и Катехизам, и други протестантски реформатори, кои го формирале современиот словенечки јазик од дијалектите на трите централни делови на Војводството Карњола ( Крањска ) ; Горна Карниола (Горењска), Внатрешна Карниола (Нотрањска) и Долна Карниола (Долењска).

Поезијата на Словенечки јазик го достигнала своето највисоко ниво со романтичниот поет Франце Прешерен (1800 – 1849). Во 20 век, Словенечката книжевна фантастика поминала низ неколку периоди : почетокот на векот го одбележале авторите на Словенечкиот модернизам, со највлијателниот словенечки писател и драматург, Иван Цанкар ; потоа следеле експресионизмот (Сречко Косовел), авангардизмот (Антон Подбевшек, Фердо Делак) и социјал-реализмот (Цирил Космач, Прежихов Воранц) пред Втората светска војна, поезијата на отпорот и револуцијата (Карел Дестовник Кајух, Матеј Бор) за време на војна и интимизам (Песни на четворицата, 1953), повоен модернизам (Едвард Коцбек) и егзистенцијализмот (Дане Зајц) по војната. Расказите станале популарен жанр по 1990-тите години. Постоеле неколку словенечки книжевни списанија кои објавувале проза, поезија, есеи и локална книжевна критика.

Музиката на Словенија историски вклучува голем број музичари и композитори, како што билр ренесансниот композитор Јакоб Галус (1550–1591), кој имал големо влијание врз централноевропската класична музика и барокниот композитор Јоан Баптиста Долар (околу 1620–1673).

За време на средновековната ера, секуларната музика била исто толку популарна како и црковната музика, вклучувајќи ги и скитниците на мини. До времето на протестантската реформација во 16ти век, музиката се користела за прозелитирање. Првиот словенечки химнал, Ени Псалми, бил објавен во 1567 год. Овој период го забележал подемот на музичари како Јакоб Галус и Јуриј Слаткоња.

Во 1701 г. Јохан Бертолд фон Хофер (1667–1718), благородник и аматерски композитор од Љубљана, ја основал Academia Philharmonicorum Labacensis, како една од најстарите такви институции во Европа, базирана на Италијански модели.

Композитори на словенечки Лид и уметнички песни биле Емил Адамич (1877 – 1936), Фран Гербич (1840–1917), Алојз Гержинич (1915–2008), Бенјамин Ипавец (1829–1908), Даворин Јенко (1835–1914), Антон Лај (1878-1960), Камило Машек (1831–1859), Јосип Павчич (1870–1949), Зорко Преловец (1887–1939) и Луцијан Марија Шкерјанц (1900–1973).

На почетокот на 20ти век, импресионизмот се ширел низ Словенија, од него набрзо се родиле композиторите Мариј Когој и Славко Остерц. Авангардната класична музика се појавила во Словенија во 1960-тите години, најмногу благодарение на работата на Урош Крек, Дане Шкерл, Примож Рамовш и Иво Петриќ, кои исто така диригирале со ансамблот Славко Остерц. Јакоб Јеж, Даријан Божич, Лојзе Лебич и Винко Глобокар оттогаш компонирале трајни дела, особено операта Хармонија (L'Armonia) на Глобокар.

Модерни композитори биле Урош Ројко, Томаж Свети, Брина Јеж-Брезавшчек, Божидар Кантушер и Алдо Кумар. Особено е забележлива Кумаровата Соната со игра 12, збир на варијации на растечка хроматска скала.

Словенечкиот национален театар за опера и балет служел како национална оперска и балетска куќа.

Композитор на филмски партитури за 170 филмови бил Бојан Адамич (1912–1995).^[2]

Пеењето во хармонија е длабоко вкоренета традиција во Словенија и е најмалку тригласно (четири гласови), додека во некои региони дури и до осумгласно (девет гласови). Така, словенечките народни песни обично звучат нежно и хармонично, а ретко се во мол.

Традиционалната словенечка народна музика се изведува на штајрска хармоника (најстариот вид хармоника), виолина, кларинет, цитри, флејта и од дувачки оркестри од алпски тип. Во Прекмурје бендовите со виолина и цимбалон се нарекуваат велике госларије.

Од 1952 понатаму, Бендот на Славко Авсеник почнал да се појавува во емитувања, филмови и концерти насекаде во Западна Германија, создавајки оригинален кантри звук кој станал основно средство на етничкото музичко изразување не само во Словенија туку и во Германија, Австрија, Швајцарија и Бенелукс, создавајки стотици Алпски оркестари во процес. Бендот продуцирал околу 1000 оригинални композиции, интегрален дел од Словенечкиот стил полка.

Слично висока позиција во словенечката култура, како музичкиот фестивал во Санремо, има во италијанската култура, и се припишува на Словенска попевка, специфичен жанр на популарната словенечка музика.

Заедно со поп, рок, индустриски и инди музичари, најпопуларни во Словенија се Лајбах, индустриска музичка група од раните 1980-ти, и неодамна словенечкиот поп а капела бенд Перпетум Џазиле (Perpetuum Jazzile).

• 
  Индустриската група Лајбах за време на настап во Копер, 2008 година
• 
  Фолк рок пејачот и кантавтор Владо Креслин за време на концерт на фестивалот на постот во Марибор, 2009 година
• 
  Настап на фолк рок групата Ана Пупедан од Пивка

Други популарни бендови, најчесто непознати надвор од земјата, вклучуваат Неглиџенс (Negligence) – треш метал, Елвис Џексон (Elvis Jackson) – ска панк, Лачни Франц (Lačni Franz), Бохем (Bohem), Папетс (Puppetz) – инди, Табу (Tabu), Друштво мртвих песников (Društvo Mrtvih Pesnikov) – поп-рок, Наио Саион (Naio Ssaion) – готик метал, Терафолк (Terrafolk), Лиф Фет (Leaf Fat) – скримо, Авен (Avven), Перпетуум Џазиле (Perpetuum Jazzile), Карпе Дием (Carpe Diem), Шанк Рок (Šank Rock), Биг Фут Мама (Big Foot Mama), Јогурт (Yogurt), Левитан (Levitan), Дан Д (Dan D), Тајм ту тајм (Time to time), Флирт (Flirrt), Заблујена генерација (Zablujena generacija), Слон ин Садеж (Slon in Sadež), Каталена (Katalena), Рок Партизани (Rock Partyzani), Шиам (Shyam), Ероика (Eroika), Хик ет Нунк (Hic et Nunc), Девил Дол (Devil Doll) – експериментален рок, Шато (Chateau), Посоди ми јурја (Posodi mi jürja), Рок’н’бенд (Rok'n'band), Чуки (Čuki), Џулиет Џастин (Juliette Justine), Заклонишче Препева (Zaklonišče Prepeva), Псајко-Пат (Psycho-Path), Декадент (Dekadent) – блек метал, и Булдожер (Buldožer) – прогресивен рок.

Најново, Перпетуум Џазиле (Perpetuum Jazzile) стекнаа популарност со повеќе од 12 милиони прегледи за двете акапела изведби на песната „Африка“ ("Africa") на YouTube, објавени во мај 2009 до септември 2011, добивајќи пофалби и од ко-авторот на песната, Дејвид Пејч (David Paich).^[3]

Словенечките кантавтори по Втората светска војна вклучуваат Фране Милчински(1914 – 1988), Томаж Пенгов чиј албум од 1973 год „Одпотовања“ се смета за прв кантавтор албум во поранешна Југославија, Томаж Домицељ, Марко Брецељ, Андреен, Андреј, Неца Фалк и Јани Ковачич. По 1990 год, Ади Смолар, Изток Млакар, Вита Мавриќ, Владо Креслин, Зоран Предин, Петер Ловшин и Мањифико се популарни и во Словенија.

Во 1970-тите години, бендот на Братко Бибич Бегнаград се сметал за едно од директните влијанија на модерната светска музика. Уникатниот стил на хармоника на Бибич, често соло, без придружба, го направил и соло ѕвезда.

Словенија била центар на панк-рок во титоистичка Југославија. Најпознати претставници на овој жанр биле Панкрти, Ниет, Лублански Пси, Чао Пиче, Виа Офенцива, Тожибабе и Отроци Социјализама.

Словенија има произведено и двајца реномирани диџеи: диџеј Умек и Валентино Канзјани. Специјализирани во избезумената марка на забави техно и технолошка куќа, парот ја основал етикетата Recycled Loops, исто имала многу изданија на етикети како Новамјут, Прајмејт, Интек и Бесетхаунд Рекордс (Novamute, Primate, Intec и Bassethound Records).

Словенија имала силна традиција на жив театар. И професионалниот и аматерскиот театар се финансиски поддржани од Владата. Професионалниот театар во Словенија работел во репертоарски систем; Мнозинството професионални театри вработува ансамбл од актери и продуцира сезона со четири до дванаесет претстави. Претставите останувале на репертоарот минимум една сезона, но често сериите продолжуваат да се играат и неколку години. Во Словенија имало четири национални театри: Словенечки народен театар, Љубљана и Национален драмски театар Марибор, Словенечка национална опера во Љубљана и Словенечки народен театар во Нова Горица. Покрај тоа, постојат и други репертоарски театри финансирани од национално ниво Градски театар Љубљана, Младинско Гледалиште Љубљана, Прешерново Гледалиште Крањ, Словенско Народно Гледалиште Цеље, Градско Гледалиште Птуј, Театар Антон Подбевшек Ново Место, Гледалиште Копер, Гледалиште Глеј и Мини Театар. И на крај, Словенија има и два национални репертоарски театри посветени на производство на куклена игра; Куклен театар Љубљана и Куклен театар Марибор.

Независни, мали продуценти се исто така активни во Словенија, вклучително и физички театар (на пример., Бетонтанц), уличен театар (на пример, театар Ана Монро), првенство за театарски спортови Импро лига и импровизаторски театар (на пример, театар ИГЛУ).

Првите театарски претстави во Словенија датираат од 18 ти век. Помеѓу 1715 и 1727 год, во Шкофјелошки пасион била одиграна претстава. Сепак, првата драма напишана и изведена на словенечки јазик е Жупанова Мицка од Антон Томаж Линхарт, која премиерно била изведена на 28 декември 1789 год. Претставата била многу влијателна во формирањето на националниот културен и јазичен идентитет. Словенија во тоа време не била суверена земја, а словенечкиот не бил признат како јазик. Поголемиот дел од книжевните дела и деловните трансакции се воделе на германски јазик, а словенечкото драмско пишување, како и дискусиите за природата на словенечкиот идентитет, биле тесно поврзани со формирањето на театарот. Во 1879 година во Љубљана е формирано драмско друштво како формален обид за професионализација и институционализирање на театарот и драмското пишување во Словенија. Помеѓу 1879 и 1941 година, постојат неколку иницијативи кои водат кон професионализација на словенечкиот театар; првата театарска локација е отворена во Љубљана пред крајот на 19. век, а Драмското друштво функционира како еден вид тристрана организација под еден чадор. Постојат истражувања и меѓународни дијалози кои формираат еден вид гранка налик на институт, има рана драмска школа која ги едуцира изведувачите и театар на репертоар со целогодишна сезона. Помеѓу 1920год и 1941 година, владата се обидувала да го потисне театарот, кој повторно оживувал по 1941 година, кога Словенија се приклучила на Југославија. Во 1952 год се основани дополнителни седум професионални репертоарски театри од страна на националната влада и големите општини кои обезбедувале тековно долгорочно финансирање. Доцните 50-ти, 60-тите и 70-тите години го означуваат времето на нов бран на експериментален, независен театар во Словенија.

Визуелните уметности, архитектурата и дизајнот на Словенија се обликувале од голем број архитекти, дизајнери, сликари, скулптори, фотографи, графичари, како и стрипови, илустрации и концептуални уметници. Најпрестижните институции кои изложуваат дела на словенечки визуелни уметници биле Националната галерија на Словенија и Музејот на модерна уметност.

Словенија, исто како и поголемиот дел од Средна Европа, може да се пофали со архитектонски стилови од многу периоди и стилови, особено оние поврзани со австриските, венецијанските и унгарските историски држави. Модерната архитектура во Словенија ја вовел Макс Фабијани, а во средината на војната понатаму Јоже Плечник, чии дела во словенечкиот главен град Љубљана добиле признание од УНЕСКО и обликувале градови дури и надвор од Словенија, и Иван Вурник.^[7] Во втората половина на 20ти век, националниот и универзалниот стил биле споени од архитектите Едвард Равникар и Марко Мушич.

Милко Бамбич е познат по првиот словенечки стрип Малиот црнец Бу-ци-бу,^[8] алегорија на кариерата на Мусолини,^[8] и како творец на Трите срца марка, која и денес ја користи Раденска. По Втората светска војна, и стриповите и анимираните реклами нацртани од Мики Мустер се здобиле со популарност во Словенија.

Анимација

Првиот словенечки анимиран игран филм бил Социјализација на бик од 1998 год, снимен од Звонко Чох и Милан Ерич, кои заедно нацртале педесет илјади кадри во текот на десетте години од неговото снимање. Првите целосно компјутерски анимации се Перкмандељц од 2003 год и Чикорија ан кафе од 2008 год, двете направени од Душан Кастелиќ.

Биле формирани голем број концептуални групи за визуелна уметност, вклучувајќи ги ОХО, Група 69 и ИРВИН. Во денешно време, словенечките визуелни уметности се разновидни, засновани на традиција, го одразуваат влијанието на соседните народи и се испреплетени со современите европски движења.^[9]

Најпознат помеѓу словенечките дизајнери на ентериер е дизајнерот на скандинавскиот дизајн кој бил инспириран од столчето Рекс од 1952 год Нико Краљ. Неговиот дизајн бил вклучен во колекцијата на Музејот на модерна уметност МОМА во Њујорк.

Скиите Елан бил еден од најдобрите ставки на индустриски дизајн што ја промениле светската скијачка индустрија. Дизајнирани се од меѓународно познатата словенечка компанија Елан. Скиите на Елан биле прикажани, дури и пред Елан SCX, во серијата филмови за Џејмс Бонд, дел од 1985 година, Поглед кон убиство со Роџер Мур. Во романтичната комедија „Вработена девојка“, Кетрин Паркер (Сигурни Вивер) била прикажана како скија на скии и стапови на моделот РЦ ЕЛАН.

За време на Втората светска војна, голем број графики биле создадени од Божидар Јакач, кој помогнал во основањето на повоената Академија за визуелни уметности во Љубљана.

Во 1917 год Хинко Смрекар ја илустрирал значајната книга Мартин Крпан на Фран Левстик за словенечкиот народен херој. Илустраторите на детските книги вклучувале голем број жени илустраторки, како што биле Марленка Ступица, Марија Луција Ступица, Анчка Гошник Годец, Марјанца Јемец Божич и Јелка Рајхман.

Многу генерации деца се едуцирале со техничките и научните илустрации кои биле создадени од Божо Кос и објавени во словенечките детски списанија, како што е Цицибан.

Неодамна, илустрациите на Лила Прап добиле популарност во Јапонија, каде што на телевизија се емитувале детски цртани филмови засновани на нејзините илустрации.

Историски гледано, сликарството и скулптурата во Словенија кон крајот на 18ти и 19ти век биле обележани со неокласицизмот (Матевж Лангус), бидермаерот (Џузепе Томинц) и романтизмот (Мајкл Строј). Првата ликовна изложба во Словенија била организирана кон крајот на 19ти век од Ивана Кобилца, жена-сликар која работела според реалистичната традиција. Импресионистички уметници ги вклучуваат Матеј Стернен, Матија Јама, Рихард Јакопич, Иван Грохар, чиј Сејач (словенски: Сејалец) бил прикажан на монетите од словенечки евра од 0,05 евра и Франк Бернекер, кој го вовел импресионизмот во Словенија. Еспресионистички сликари ги вклучуваат Вено Пилон и Тоне Краљ, чија сликовница, препечатена тринаесет пати, сега е најпрепознатливата слика на народниот херој Мартин Крпан.^[10]

Во 1841 год Јанез Пухар (1814 – 1864) смислил процес за фотографирање на стакло, признат на 17 јуни 1852 г. во Париз од Националната земјоделска, производствена и трговска академија.^[11] Гојмир Антон Кос бил значаен реалист сликар и фотограф помеѓу Првата светска војна и Втората светска војна.

Првиот фотограф од Словенија чија работа ја објавил списанието Нешанал Џиографик е Арне Ходалич.

Обновувањето на словенечката скулптура започнала со Алојз Гангл (1859 – 1935), кој го направил првиот јавен споменик на значајниот деец на просветителството Валентин Водник и го обезбедил Генијот на театарот и други статуи за зградата на словенечкиот национален театар за опера и балет.

• Култура.си. Вики управувано од словенечкото Министерство за култура и медиумската лабораторија Људмила. Пристапено на 9 февруари 2011 година.