Los sons estatjants que s'apèran los tornafuelhés.
Geografia
Comuna situada hens la banlèga Sud-Oèst de Tolosa, qu'ei traucada per Toish, arriu qui's junta dab Garona. Accès par l'Autocaminau (? !) A624, sortida 01.
Le nom es atestat en 1390, loc de Tornafuelha[1].
Segon Dauzat e Rostaing, Tornafuèlha es probablament format de l'imperatiu torna e d'un complement, fuèlha[2].
Segon Negre, Tornafuèlha ven benlèu de l'advèrbi occitan tornar, « encara, un còp de mai », e l'imperatiu de l'occitan folhar, fuelhar, donc « produsís encara fuèlhas, reverdís », après una peirada o una secada [1].
J. Astor postula un ancian occitan torn, « muralha fortificada », mot non atestat, que se pòt dedusir de nombrosas formacions, coma lo Tornèl, le Chastèl de Tornoèl (fòrma mausegura), le Puig del Torn, Tornissan (Tornissarnum en 1119), etc. Astor l'explica per un alargament en -n deu latin turris, benlèu per crosament dambe'u tèma prelatin turno, elevacion de terren, derivat de la rasic preindoeuropèa *tor-[3].
Non cal oblidar, çaquelà, per ua encinta, le vèrbe tornar e, d'autra part, le celtic (non preindoeuropèu !) turnā, « las auturas, las hautors » [4]. En venent de Tolosa, le camin es planèr, mès au nòrd de Tornafuèlha se vesen las prumèras tuquetas (25-30 m de desnivelacion). Mès aquò explica pas las fuèlhas.
Istòria
Las purmèras tralhas de poblacion que datan de la preïstòria, com ac muishèn cavaments hèitas lo long de Toish. Mès lo vilatge ne's forma pas sonque pendent l'Edat Mejana. Tornafuèlha qu'ei ua senhoria e l’annèxa de la parròquia de Sant Nicolau de Tolosa tanlèu 1503. La senhoria que vad un marquisat au temps de Loís lo XIV-au.
Pendent l'Ancian Regime, Tornafuèlha èra de la diocèsi civila de Tolosa, doncas de la província de Lengadòc, de la generalitat de Tolosa, de l'archidiocèsi de Tolosa e de la senescauciá de Tolosa. Le vocable de la glèisa, annèxa de Sent Micolau de Tolosa, es Sent Pèir. En 1790, Tornafuèlha èra deu canton de Tolosa, en l'an IX, de Tolosa-oèst, en 1973, de Tolosa-12, en 1997, de Tornafuèlha (caplòc) [5].
En 2018 la populacion èra de 27688 abitants e la densitat èra de 1 523,83 ab/km².
Tornafuèlha que demòra un vilatjòt dinc a las annadas 1960, en arribar tot escàs au millierat de poblants. De 1960 a 1990, la vila que creish d'un biais exponenciau : gràcias au dinamisme de Tolosa, que prava de 2200 a 17000 poblants. En 1999, que comptava uns 22000 estatjants (dadas INSEE) e benlèu de 30 000 poblants en 2025.
Lòcs e monuments
La glèisa Sent Pèire estoc bastida en en 1770 dab un campanau-mur caracteristic
Le castèth, uei ostau de comuna, data de Loís le XIIIau.
Escòla de musica e ostau de comuna.
Toish a Tornafuèlha.
Clicatz sus una vinheta per l’agrandir.
Personalitats ligadas a la comuna
Lo president de la Republica Francesa, Gaston Doumergue, que prengoc la soa retirada a Tornafuèlha en 1931. Arron deus eveniments sanhós deu 6 de heurèr de 1934 e de la crida a Tornafuèlha deu president Daladier, que vad president deu Conselh entà 10 mes, abans de se'n tornar retirar hens lo son ostau deu davantau tipic qui ei tostemps apitat.
Tornafuèlha qu'ei dotat d'un cinèma Utopia, un cinèma independent, honset deu Castèth, darrèr de la Comuna.
Estructura culturau d'aglomeracion
La Botiga d'Escritura deu Grand Tolosa, situada a Tornafuèlha, qu'ei un centre d'arressorsas deus talhèrs d'escritura, qui perpausan talhèrs de creacion a las 25 comunas deu *Grand Tolosa.
Comunas de laNauta Garona (Lengadòc e Gasconha) (comunas actualas, comunas que contenon de comunas delegadas, ancianas comunas, ancianas comunas vengudas comunas delegadas)
.svg)
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
