Биектау районы
Биектау районы (рус. Высокогорский район) — Татарстан Республикасы составындагы административ-территориаль һәм муниципаль берәмлек (муниципаль район). Район Татарстан Республикасының төньяк-көнбатыш өлешендә урнашкан. Административ үзәге - Биектау тимер юл станциясе поселогы. 2020 ел башына халык саны 51 567 кеше тәшкил итә.[3][4] Хәзерге заман районы территориясендә беренче тораклыклар XII гасырда нигезләнгән дип уйланыла — ул чакта алар Идел буе Болгары тарафыннан контрольдә тотыла. Аларның кайберләре республиканың мәдәни мирас объектлары булып санала.[5][6] Районда сәнәгать һәм авыл хуҗалыгы комплекслары үсеш алган, өч сәнәгать мәйданчыгы эшли башлаган, тагын бер сәнәгать паркын 2021 елда файдалануга тапшырырга әзерләнәләр.[4][7][8] Географиясе Биектау районы Татарстан Республикасының төньяк-көнбатыш өлешендә, республиканың көньяк һәм төньяк, көнбатыш һәм көнчыгышын тоташтыручы юлларда урнашкан. Район көнбатышта — Яшел Үзән, көнчыгышта — Арча һәм Әтнә районнары, көньякта - Питрәч районы һәм Марий-Эл Республикасы белән төньякта чиктәш. Районның административ үзәге булган Биектау республика башкаласыннан 7 км ераклыкта урнашкан. Район территориясе 1574,8 км2, авыл хуҗалыгы билгеләнешендәге җирләр мәйданы 1188,2 км2 тәшкил итә. Район территориясендә 25 авыл җирлеге урнашкан. Биектау районы Казан агломерациясенең структур берәмлеге булып тора. Климат уртача-континенталь. Сезоннарның төгәл бүленеше билгеләнә. Июльнең уртача температурасы - 18,5 º — 19,5 º, гыйнварда -14,5 º -13,5 º.[9][7] Райондагы күлләр: Мунчала күле, Сөләнгер күле, Хәбри күле, Юртыш күле, Герб һәм флагБиектау районының заманча гербы муниципаль район Советы карары белән 2006 елның 6 декабрендә расланган. Гербның төп өлешен зәңгәр төс алып тора, ул чиста күк һәм табигый сулыклар символы. Аның фонында алтын казан урнашкан. Бу район территориясендә урнашкан республиканың уникаль тарихи һәйкәле, Казан ханлыгының борынгы шәһәрләренең берсе калдыклары символы. Алтын казан шулай ук төбәкнең бай тарихын һәм җирле халыкның традицияләрен символлаштыра. Казаннның яшел калкулыкта тора, бу район исемен чагылдыра, ә калкулыкның кирпеч линиясе Иске Казан ныгытмасының калдыкларын күрсәтә һәм бай археологик мирасны сурәтли. Гербның төслелеге табигатьне, сәламәтлек, бай уңыш, яшьлек, тотрыклылык, хөрмәт һәм интеллектны гәүдәләндерә. Биектау районы флагы турыпочмаклы зәңгәр тукымадан гыйбарәт, аның аскы ягы буенда өч тигез полоса сурәтләнгән, өстән — яшел, сары һәм янә яшел. Якын өске полосага Казанның бер гербы сурәте кушыла.[10][11] Тарихы XII гасырда хәзерге Биектау районы территориясендә Идел буе Болгары контроле астында Иске Казан авылына нигез салына, ләкин XIII гасырда ул Монгол күчмә халыкларына бюирешә, ә XV гасырда Казан ханлыгының бер өлеше була. Биектауның хәзерге авылы ул чорда Байгыш дип аталса да, территорияне Явыз Иван яулап алганнан соң, аны Рождественское дип үзгәртәләр.[9][6] Район территориясенең бер өлеше XVIII гасыр башына кадәр Алат даругасы (округ) составына керә. Даруга административ үзәгенә юл Казаннан төньякка һәм төньяк-көнбатышка таба урнашкан булган. Биредә рус алпавытлары, йомышлы морзалар, татарлар һәм яңа керәшеннәр яшәгән, XVII гасырдан монастырь җир биләмәләре урнашкан. Алат даругасын 1708 елда бетерәләр, ә аның территориясе Казан өязе составына керә. 1722 елда Казанга Петр I килә, шулай ук ул Каймар авылында була, анда император килү хөрмәтенә изге Кирилл Белозерский чиркәве төзелә башлый. Соңрак авылда Петр I нең якын дусты — Нефед Кудрявцев була, шуңа күрә Каймарда еш кына император үзе дә, аның тарафдарлары Павел I һәм Екатерина II да була. Алардан тыш, авылда озак вакыт 1831 елдан Евгений Баратынский яши[9][7][12]. Биектау районы кантоннарны бетергәнәнн соң, 1935 елда яңа территориаль берәмлек буларак оеша. 1959 елда бетерәләр, ләкин 4 елдан соң яңадан торгызалар.[13] 1998 елда Биектау районы башлыгы итеп Рәшит Шәяхмәтов билгеләнә. 2007 елда аны 2010 елда вазыйфасыннан киткән Нәгыйм Садриев алыштыра. Шуннан бирле районны Рөстәм Кәлимуллин җитәкли, ул моңа кадәр Мамадыш районын җитәкләгән була. Башкарма комитет җитәкчесе булып Дамир Шәйдуллин тора.[14][15][16][17] Халык саны2020 ел башына Биектау районында 51 567 кеше яши. Милли состав буенча халык түбәндәгечә бүленә: 67,2% татар, 30,4% рус һәм 2,4% башка милләтләр.[3][18]
  Милли составы
Танылган кешеләре
Идарә-җир төзелешеБиектау муниципаль районында 25 авыл җирлеге урнашкан.[7]
ИкътисадыСәнәгатеИкътисад предприятиеләре «Усад спирт заводы» һәм «Ликер-аракы заводы» («Татспиртпром» филиаллары), «Касымов» сөт комбинаты, «Биектау» конфет фабрикасы, фармацевтика юнәлеше «Протек-10», «Ветфармгарант» (азык өстәмәләре) филиаллары,[34] «Винербергер Куркачи», «Казан лифт төзү заводы», «СафПласт», «Казансельмаш» һәм башка төзелеш компанияләре тарафыннан тәкъдим ителә.[35] 2007 елда Биектау районында «Казансельмаш» авыл хуҗалыгы техникасы җитештерү заводы эшли башлаган. Оештыручылар элеккеге сөт заводы җирләрен арендага алган. Шул ук елны компания Коркачык авылында үз базасын сатып ала алган. 2016 ел мәгълүматлары буенча, заводның табышы 50 млн. сумнан артык тәшкил иткән, ә продукция Россия һәм БДБ буенча 40тан артык дилерга җиткерелгән. 2020 елда предприятие хезмәткәрләренең уртача хезмәт хакы 52,3 мең сум булган.[36][37][38][39] 2008 елда районның иң зур «СафПласт» заводы файдалануга тапшырыган. 2010 елда ук компания әйләнеше 1,53 млрд. сум тәшкил иткән, ә 2011 елда «СафПласт» «Бизнес Online» басмасы төзегән «Татарстанның Топ-300 компаниясе»нә эләккән. 2018 елда компания, ел саен 15 млрд. м2 продукция эшләп чыгарып, экструзион полимер битләр җитештерү буенча Россиядә беренче урында тора. 2019 елдан башлап завод «хезмәт җитештерүчәнлеге һәм эш белән тәэмин итүгә ярдәм итү» милли проектына керә: аның хезмәткәрләре ташламалы кредитлар ала, алар өчен яңадан укыту һәм квалификация күтәрү курслары оештырылган.[36][40][41] Коркачык авылында 2008 елдан бирле Wienerberger керамик материаллар җитештерүче Австрия компаниясе филиалы «Винербергер Куркачи» эшли. 2014 елда җитештерү киңәйтелгән, яңа җитештерү егәрлекләренә якынча 100 млн.сум инвестицияләнгән. 2018 елда компаниянең табышы 578,2 млн сум тәшкил иткән.[42][43] 2020 елның гыйнвар-сентябрь айларында районда 9 млрд. 731 млн. сумлык үз җитештергән товарлар төяп җибәрелгән.[44] Авыл хуҗалыгы2015 елда Биектау районы Казан агломерациясендә өченче һәм авыл хуҗалыгы җитештерү күләме буенча Татарстанда 19 урында, ә 2019 елда алтынчы һәм 26 позициядә тора. Районда язгы бодай, көзге арыш, солы, арпа игелә. Терлекчелекнең төп тармаклары - сөт-ит терлекчелеге. Районның эре предприятиеләре - «Бөреле», «Серп и Молот», «Битаман», «Ватан», «Совет», «Татарстан» агрофирмасы, «Красная Заря» АХК.[4][7] «Бөреле» авыл хуҗалыгы предприятиесе 1930 нчы елларда оеша, соңрак заводта кеш фермасы оештырыла. 2000 нче еллардан компания үсемлекчелек, җәнлекчелек, тегү һәм мех әйберләрен сату белән шөгыльләнә. 2010 елда «Бөреле» районда җитештерүне киңәйтү өчен 100 гектарга якын җир сатып алган, әмма 2016 елга фирма үз хезмәткәрләренә хезмәт хакы фондыннан 5,4 млн сум бурыч алган. Предприятие республика ведомствоара комиссиясе тыкшынуыннан соң бурычларын кайтарган. 2017 ел торышына «Бөреле» активында 22 мең га авыл хуҗалыгы җирләре, шул исәптән 17 мең га сөрүлек җирләре, 3,6 мең баш мөгезле эре терлек торган.[45][46][47] 2006 елда Өле авылында куяннар фабрикасына нигез салганнар, акцияләрнең 90% ы Татарстанның баш инвесторы буларак, Инвестиция-венчур фондына карый. Бер елдан ферма директорларын бүлеп бирелгән акчаларның бер өлешен урлауда шикләнеп кулга алалар, ә завод 30 миллион сумга ИВФтан башка эшмәкәр сатып ала. Аның җитәкчелегендә компания берничә тапкыр «Россиянең иң яхшы 100 товары» рейтингына кергән һәм куян ите җитештерү буенча илдә иң эре заводлар рейтингында булган. 2018 елда предприятиегә якынча 560 млн. сум кертелгән, шул ук вакытта керем 122 млн. сум тәшкил иткән, шуның аркасында 2018 елда фирма үзен банкрот дип тапкан, аның милкен һәм бурычларын 227 млн. сумга бәяләгән.[48] 2012 елдан Биектау районында «Яшь фермерларга ярдәм итү» программасы эшли. Дүрт ел эчендә ул 17 млн. сумлык 12 проект тормышка ашырылган. Районга сыер абзарлары төзү буенча республика программасы да кагыла, әйтик, 2020 елда Биектау районында 390 башка исәпләнгән яңа сөт фермасы ачылган.[49] Районда «Бәрәкәтле» маркасы астында сатыла торган кыска вакытлы саклау продуктларында специальләшә торган «Касымов» сөт комбинаты эшли. 2020 елда Биектау заводы 750 млн сумга Удмуртиянең «Ува-молоко» компаниясе сатып алган. Инвесторлар Удмуртиянең үзендә сөт аз һәм Татарстаннан заказ бирергә туры килә дигән дәлилләрне аңлаткан. Яңа хуҗалар заводка сөт эшкәртү егәрлеген тәүлегенә 70 тән 250 тоннага кадәр арттыру өчен 100 млн. сумга якын акча салырга планлаштыралар. Продукция чыгарыла торган бренд үзгәрешсез калачак.[48] 2020 елның гыйнвар-июнь айларында районның авыл хуҗалыгы җыелма продукциясе 604 млн 862 мең тәшкил иткән.[44] Инвестицион потенциалыРайон территориясендә ХЭФ компаниясе идарәсе астында сәнәгать мәйданчыгы эшли. 2019 елда анда дүрт резидент бар, алар 37,3 млн. сумлык продуктлар җитештергән. 2015 елда өч мәйданчык булган, алар арасында 17 резидент була (продукциянең гомуми бәясе — 6,2 млрд. сум). 2017 елда Татарстан турыдан-туры инвестицияләр фонды Биектау районында 100 га күләмендә «М7 Биектау» азык-төлек сәнәгать паркын төзү нияте турында хәбәр итә. 2020 елда Фондта 6-7 мең яңа эш урыны булдырып, 70кә кадәр резидент урнаша ала, дип белдерәләр. Инфраструктураны тәмамлау һәм резидентларны җәлеп итү 2021 ел башында планлаштырыла. Проект буенча, 2026 елга резидентлар һәм идарәче компанияләр инвестицияләренең гомуми күләме 25 млн. сум тәшкил итәргә тиеш.[8][50][51] Район предприятиеләренә инвестиция кертемнәре күрсәткечләре, бюджет акчаларыннан тыш, 2019 елда 8 млн 339 мең сум һәм 2020 елның беренче яртыеллыгында 4 млн 608 мең сум тәшкил итә.[44][52] ТранспортБиектау районы территориясе буйлап «Казан — Екатеринбург» федераль магистраль тимер юллары уза. Төп автоюллар: М-7 федераль трассасы «Идел» һәм «Казан — Малмыж» юлы Киров шәһәренә китә. Магистраль транспорт коммуникацияләре кисешүләренең үзәге - Казан транспорт төене, ул тимер юл төененнән тыш, Казан елга портын, автомобиль һәм республика юлларын, аэропортны үз эченә ала. Җирле әһәмияттәге гомуми кулланылыштагы автомобиль юлларының гомуми озынлыгы 678,7 км.[9][7] ЭкологиясеРайон территориясендә «Чулпан» дәүләт табигый ландшафт тыюлыгы урнашкан. Ул Олы Кавал авылы янында урнашкан һәм 6054 гектар мәйданны били, нигездә, тыюлык авыл хуҗалыгы җирләреннән һәм урман полосасыннан гыйбарәт. Биредә Татарстан Республикасының Кызыл китабына кертелгән тугыз төр кош яши. Моннан тыш, районда җиде табигать һәйкәле бар, алар арасында биш күл, Эстача тау бите һәм «Җиде күл урманы». Республика хакимияте әлеге күлләр «Татарстан көзгесе» туристлык кластеры булачак проект эшләгән, бу концепция Россиядә экотуризмны үстерү буенча Бөтенроссия конкурсы финалисты булган. Проект экологик агарту һәм актив ял итү үзәген булдыруны, экосукмаклар үстерүне, спорт ялын кызыксындыру һәм лекторий оештыруны күздә тота. Эшләр 2021 елның язына билгеләнгән.[53][54] Социаль өлкә_1.jpg) 2019 ел мәгълүматларына караганда, Биектау районында 88 мәгариф учреждениесе, 26 авыл клубы, 43 китапханә, өч балалар музыка мәктәбе, 117 мәдәни-агарту учреждениесе эшли. Биектау бистәсендә ике автодром, тау чаңгысы базасы, спорт комплексы урнашкан, анда милли көрәш, дзюдо, аэробика, атлетика гимнастикасы секцияләре үткәрелә. 2015 елда «Чыршы» балалар сәламәтләндерү лагерена нигез салына. 2020 елда Биектау авылында 1498,4 кв. м мәйданлы бассейн ачылган.[4][7][55] Районда тугыз мәдәни мирас объекты урнашкан. Алар арасында Казан Изге Ана иконасы чиркәве дә бар: башта аны XVII гасырда ук салганнар, хәзерге гыйбадәтханәне 1809 елда төзиләр. Өчпрестоллы гыйбадәтханәнең төп өлеше Казан Изге Ана иконасы хөрмәтенә төзелгән, уң һәм сул яктан — изге благовер кенәз Александр Невский һәм Преподобный Макарий Желтоводский, Унженский хөрмәтенә ясалган. 1810 елдан 1821 елга кадәр гыйбадәтханәдә гыйбадәтләр ел әйләнәсе башкарыла, ә янәшәдәге таш Никольск гыйбадәтханәсен төзү белән бергә бары тик җәйге эшкә генә күчәләр. Совет чорында чиркәү биналары чебешләр һәм дуңгызлар үрчетү өчен файдаланыла. Гыйбадәтханә озак реставрацияләнгән. 2020 елда бинада беренче тапкыр озак вакыт эчендә беренче гыйбадәт була.[5][56] Искәрмәләр
Әдәбият
Тышкы сылтамалар
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
.png)
.gif)
.svg)
Portal di Ensiklopedia Dunia
