Крызіс Рымскай імперыі III стагоддзя
У III стагоддзі н.э. Рымская цывілізацыя ўступае ў перыяд, названы Крызісам III стагоддзя, які характарызуецца шэрагам крызісных з'яў у эканоміцы, рамястве, гандлю. ПерадгісторыяПасля забойства апошняга імператара дынастыі Антанінаў Комада ў Імперыі пачынаецца грамадзянская вайна 193—197 гг. Шэраг бачных лідараў абвяшчаюць сябе імператарамі: Пертынакс і Дзідзій Юліян у Рыме, камандуючы дунайскай арміяй Септымій Север, камандуючы сірыйскімі легіёнамі Песцэній Нігер і Клодзій Альбін у Брытаніі. Імператарская ўлада была афіцыйна ўручана сенатам Септымію Северу, які выйшаў з вайны пераможцам і заснаваў імператарскую дынастыю Севераў (193—235 гг.). Септымій абапіраўся выключна на армію, а рэжым кіравання пры ім ператварыўся ў ваенна-бюракратычную манархію. Знешняя палітыка характарызавалася побач паспяховых войн з Парфіяй (195—199 гг.) і з плямёнамі каледонцаў (208—211 гг.). Пасля смерці імператара яго сын Антанін Каракала (211—217 гг.) забіў свайго брата Гету, заняў прастол, пасля чаго пачаў неапраўданую вайну з парфянамі і быў забіты змоўшчыкамі. Яго пераемнік прэфект прэторыя Макрын (11 красавіка 217—218 гг.) здзейсніў няўдалы паход супраць парфян, з якімі быў складзены невыгодны для рымлян мір. Войска было незадаволена Макрынам; да таго ж яго азіяцкія звычкі і спешчанасць узбуджалі ўсеагульнае ганьбаванне. Цётцы Каракалы, Юліі Мезе, і дзвюм дочкам яе атрымалася схіліць войска да юнага Басіяна (Геліягабала), які і быў абвешчаны імператарам; Меза выдавала яго за пазашлюбнага сына Каракалы. Макрын выслаў супраць яго Ульпія Юліяна, але салдаты забілі апошняга, і ўсё войска, акрамя прэтарыянцаў, перайшло на бок Басіяна. Адбылася бітва пры Антыёхіі, але Макрын, не дачакаўшыся яе зыходу, пусціўся наўцёкі. Салдаты Геліягабала нагналі Макрына ў Халкедоне і прывезлі ў Кападокію. Пры другаснай спробе бегчы ён быў абезгалоўлены. Макрын абвясціў сваім суправіцелем свайго сына Дыядумена (спачатку з тытулам цэзара, а пазней аўгуста), які быў забіты неўзабаве пасля звяржэння яго бацькі. Пасля Макрына кіраўніком рымскай імперыі стаў сваяк Севераў, які выдаваў сябе за сына Каракалы, сірыйскі жрэц Геліягабал (Элагабал, 218—222 гг.), у сакавіку 222 г. забіты сваімі воінамі. Імператарам стаў 13-гадовы Аляксандр Север (222—235 гг.), пры якім абвастрыўся фінансавы крызіс, а таксама павялічылася пагроза з боку Новаперсідскага царства, якая набірала моц і з якім у 231 г. пачалася вайна. Аляксандр быў забіты бунтаўшчыкамі, што адзначыла пачатак яшчэ глыбейшага палітычнага і сацыяльна-эканамічнага крызісу. Эпоха «салдацкіх імператараў» З 235 г. пачаўся перыяд «імператарскай чахарды». Жаданнем вывесці краіну з крызісу, а не насыціцца хароствамі імператарскай улады адрозніваліся Гай Дэцый (249—251 гг.), а таксама арыстакрат Публій Ліцыній Валерыян (253—260 гг.) і яго сын Галіен (253—268 гг.). Аднак і за час іх кіравання актывізаваўся мясцовы сепаратызм, які прывёў да ўлады «дынастыю ілірыйцаў» (гэтыя імператары не былі ў сваяцтве, але ўсе паходзілі з ваеннага саслоўя Ілірыі): Клаўдзій II Гоцкі (268—270 гг.) паклаў пачатак адраджэнню Імперыі, перадаўшы прастол у рукі Луцыя Даміцыя Аўрэліяна (270—275 гг.). Аўрэліян адбіў нашэсце германскіх плямёнаў, аднавіў рымскую адміністрацыю ва ўсходніх правінцыях і падпарадкаваў Гальскую імперыю. Яго ўлада насіла абсалютны характар, што з'явілася перадумовай да далейшага афармлення імперскага дамінату. Канчатак крызісу«Ілірыйская дынастыя» працягнулася ў кіраванні Марка Аўрэлія Проба (276—282 гг.), які прывёў у парадак імперскую ўладу ў Ілірыі, Фракіі і Малой Азіі. Яго пераемнік Марк Аўрэлій Кар (282—283 гг.) разбіў германцаў, пасля чаго на трон узышоў ілірыец Дыёкл, вядомы пад імем Дыяклетыяна, адзначыўшы пачатак перыяду дамінату (284—476 гг.).
Гл. таксамаСпасылкі
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Portal di Ensiklopedia Dunia
