Міхаіл Сцяпанавіч Высоцкі
Міхаі́л Сцяпа́навіч Высо́цкі (10 лютага 1928, в. Семежава, Капыльскі раён, Мінская вобласць, БССР[1] — 25 лютага 2013, Мінск, Беларусь) — беларускі канструктар аўтамабіляў і вучоны, доктар тэхнічных навук (1976), прафесар (1978)[1]. Лаўрэат Дзяржаўных прэмій СССР[1] і БССР, узнагароджаны ордэнамі і медалямі. Заслужаны дзеяч навукі і тэхнікі БССР, акадэмік Нацыянальнай Акадэміі Навук (НАН) Беларусі (1989, член-карэспандэнт з 1984[2]), Генеральны канструктар па аўтамабільнай тэхніцы Беларусі (2002). Герой Беларусі (2006). Працаваў на Мінскім аўтазаводзе 50 гадоў, з якіх 35 гадоў — галоўным канструктарам. Адзін з заснавальнікаў беларускага грузавога аўтамабілебудавання. Стварыў беларускую школу канструявання і даследавання грузавых аўтамабіляў[2]. БіяграфіяНарадзіўся 10 лютага 1928 года ў вёсцы Семежава Капыльскага раёна. Працоўную дзейнасць пачаў на Мінскім аўтамабільным заводзе ў 1946 годзе слесарам-зборшчыкам. У 1949 скончыў Мінскі аўтамеханічны тэхнікум, у сваёй дыпломнай працы ім быў прапанаваны першы канвеер для зборкі МАЗаў. З гэтага ж года працуе канструктарам, адначасова навучаючыся ва Усесаюзным завочным машынабудаўнічым інстытуце ў Маскве, які скончыў у 1955 годзе[1][3][4]. У 1950-я гады на заводзе наладжвалася вытворчасць бартавога аўтамабіля МАЗ-200 і самазвала МАЗ-205, распрацаваных на Яраслаўскім аўтамабільным заводзе. Яны не мелі стабільных памераў, таму пры зборцы ўзнікалі вялікія складанасці. М. С. Высоцкі ўнёс шэраг значных змен, якія дазволілі адаптаваць да канвеернай зборкі кабіну, апярэнне, крыла і дамогся іх рэалізацыі ў вытворчасці. Дзякуючы гэтаму павысілася якасць і надзейнасць машын. Распрацаваныя пры яго асабістым удзеле канструкцыі прычэпаў і паўпрычэпаў ў сярэдзіне 1950-х гадоў з шэрагам унікальных новаўвядзенняў (тарсіённая падвеска, герметычныя тармазы і апараты да іх) былі выкарыстаны як шасі для мантажу перасоўных электрастанцый і сістэм кіравання для запуску першага штучнага спадарожніка Зямлі ў кастрычніку 1957 годзе. У 1955 г. прызначаецца начальнікам канструктарскага бюро спецыяльных прычэпаў для патрэб абароны краіны.  Сур’ёзным выпрабаваннем для М. С. Высоцкага стала распрацоўка кабіны і апярэння для 25-тоннага самазвала МАЗ-525 і першага ў свеце 40-тоннага самазвала МАЗ-530, адзначанага на Сусветнай прамысловай выстаўцы ў Бруселі ў кастрычніку 1958 вышэйшай узнагародай — «Гран-пры». У 1961 М. С. Высоцкі быў прызначаны галоўным канструктарам Мінскага аўтазавода[1]. У 1958—1960 гг. Высоцкі — начальнік СКБ-3, у 1960—1961 гг. намеснік галоўнага канструктара. У 1961—1996 гг. галоўны канструктар Мінскага аўтамабільнага завода. З імем М. С. Высоцкага звязаны найбольш значныя дасягненні Мінскага аўтазавода: распрацоўка прынцыпова новай кампаноўкі вялікагрузных аўтамабіляў «кабіна над рухавіком» — упершыню рэалізаваная ў МАЗ-500 (серыйны выпуск з 1965 года), якая ў далейшым атрымала распаўсюджванне ва ўсім свеце; стварэнне шасці пакаленняў магістральных аўтацягнікоў, апошнія з якіх адказваюць жорсткім патрабаванням міжнародных стандартаў; у тым ліку канцэптуальнага модульнага аўтацягніка МАЗ-2000 «Перабудова» (прызнанага аўтамабілем XXI стагоддзя і атрымаўшага залаты медаль на Парыжскім Вялікім салоне аўтамабілебудавання ў 1988 годзе), які стаў прататыпам распрацоўванага шматзвённага аўтацягніка. У 1970 годзе рашэннем Савета Маскоўскага аўтамабільна-дарожнага інстытута (МАДІ) М. С. Высоцкаму прысуджана вучоная ступень кандыдата тэхнічных навук. Высновы, зробленыя ў яго працы, зводзіліся да неабходнасці стварэння айчынных вялікагрузных аўтапаяздоў для магістральных перавозак. У 1971 годзе пад кіраўніцтвам М. С. Высоцкага створана сямейства аўтамабіляў МАЗ-500А, а ў 1978 годзе — МАЗ-5335. Усе наступныя мадэлі аўтамабіляў адрозніваюцца ад папярэдніх больш высокімі тэхніка-эканамічнымі паказчыкамі: хуткаснымі і тармазнымі ўласцівасцямі, паліўнай эканамічнасцю і плыўнасцю ходу, манеўранасцю і эрганамічнасцю. Па даручэнні Урада СССР пад кіраўніцтвам М. С. Высоцкага распрацаваны канструкцыі аўтамабіляў-самазвалаў для Камскага аўтазавода, якія ў 1973 годзе былі рэкамендаваныя Дзяржкамісіяй да масавай вытворчасці. Дзейнасць М. С. Высоцкага звязана з усталяваннем і ўмацаваннем сувязяў навукі з вытворчасцю, арыентацыяй навуковага патэнцыялу акадэмічнай, вузаўскай і галіновай навукі на вырашэнне найбольш актуальных праблем, якія стаялі перад савецкім машынабудаўнічым комплексам. У 1974 годзе па яго ініцыятыве быў створаны акадэмічны Аддзел грузавых аўтамабіляў (АГрА) двайнога падпарадкавання: АН БССР і Мінскаму аўтазаводу. У 1975 годзе створаны вучэбна-навукова-вытворчае аб’яднанне «МАЗ-БПІ», а ў яго рамках — кафедра Беларускага політэхнічнага інстытута (БПІ, цяпер — БНТУ) «Вялікагрузныя аўтамабілі», кіраўніком якой акадэмік М. С. Высоцкі з’яўляўся да апошняга часу, а таксама створана навукова-вытворчае аб’яднанне «Аўтафізтэх».  З 1975 М. С. Высоцкі прызначаны галоўным канструктарам-начальнікам упраўлення галоўнага канструктара вытворчага аб’яднання «БелаўтаМАЗ», у якое ўвайшлі ўсе аўтамабільныя заводы рэспублікі, гэтую пасаду ён займаў да 1996 года[1]. У 1976 М. С. Высоцкі абараніў доктарскую дысертацыю ў МАДІ. Буйным унёскам у развіццё тэорыі мабільных машын стала распрацаваная М. С. Высоцкім тэорыя праектавання і выпрабавання вялікагрузных аўтацягнікоў. У 1989 годзе абраны сапраўдным членам (акадэмікам) Акадэміі навук БССР. М. С. Высоцкі з’яўляецца адным з ініцыятараў арганізацыі на МАЗе беларускай вытворчасці аўтобусаў і кіраўніком стварэння іх першых мадэляў сумесна з нямецкай фірмай «Неаплан» (1992), што паслужыла асновай сучаснай вытворчасці шырокага сямейства ўніфікаваных аўтобусаў, арыентаванай на поўнае забеспячэнне патрэб Беларусі і пастаўкі на экспарт. Працуючы з 1992 па 1997 гады віцэ-прэзідэнтам акадэміі навук Беларусі, М. С. Высоцкі змог кансалідаваць намаганні навукоўцаў і завадскіх спецыялістаў не толькі ў інтарэсах МАЗа і ВА «БелаўтаМАЗ», але і ўсёй аўтатрактарабудаўнічай галіны рэспублікі, што дазволіла перажыць востры эканамічны крызіс у перыяд распаду СССР, забяспечыць станаўленне нацыянальнага аўтамабіле- і аўтобусабудавання і выйсці на ўстойлівае дынамічнае развіццё галіны, які робіць істотны ўклад у фарміраванне ВУП і нарошчванне экспартнага патэнцыялу Беларусі. З 1993 па 2001 гады М. С. Высоцкі — дырэктар створанага па яго ініцыятыве Навуковага цэнтра праблем механікі машын НАН Беларусі, з 2001 года — генеральны дырэктар Навукова-інжынернага рэспубліканскага ўнітарнага прадпрыемства (НІРУП) «Белаўтатрактарабудаванне» НАН Беларусі. У 1995 годзе для дзяржаўнай падтрымкі аўтатрактарабудавання па ініцыятыве М. С. Высоцкага пры падтрымцы Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь і адабрэнні дзяржаўным заказчыкам у асобе Міністэрства прамысловасці пад яго кіраўніцтвам была распрацавана дзяржаўная навукова-тэхнічная праграма (ДНТП) «Белаўтатрактарабудаванне» на 1996—1998 годы, а потым на 1999—2000 і 2001—2005 годы. Ён з’яўляўся ініцыятарам і навуковым кіраўніком Дзяржаўнай праграмы фундаментальных (арыентаваных фундаментальных) даследаванняў «Механіка» на 1996—2000 і 2001—2005 годы, якая з’явілася навуковым забеспячэннем ў галіне фундаментальных даследаванняў праграмы «Белаўтатрактарабудаванне». У 2002 годзе ў выкананне даручэння Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь была распрацавана Дзяржаўная мэтавая праграма развіцця аўтатрактарабудавання і камбайнабудавання Рэспублікі Беларусь на 2003—2005 годы і на перыяд да 2010 года «Аўтатрактаракамбайнабудаванне». З 1996 года М. С. Высоцкі цалкам прысвяціў сябе працы ў навуковым цэнтры. У 2002 годзе Савет Міністраў Рэспублікі Беларусь засноўвае спецыяльна для Высоцкага новае званне генеральнага канструктара па аўтамабільнай тэхніцы Рэспублікі Беларусь[5]. У 2003 годзе пад кіраўніцтвам М. С. Высоцкага была распрацавана і ў 2004 годзе зацверджана пастановай Савета Міністраў Рэспублікі Беларусь узбуйненая Дзяржаўная навукова-тэхнічная праграма «Машынабудаванне». Для распрацоўкі, асваення і ўкаранення перадавых тэхналогій праектавання новых канкурэнтаздольных мадэляў аўтатрактарнай і сельскагаспадарчай тэхнікі М. С. Высоцкім створаны Рэспубліканскі камп’ютарны цэнтр машынабудаўнічага профілю. З мая 2006 года і да апошніх дзён з’яўляўся генеральным дырэктарам Дзяржаўнай навуковай установы «Аб’яднаны інстытут машынабудавання Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі», вядучага навуковага і інавацыйнага цэнтра Беларусі ў галіне механікі, які мае статус галаўной навуковай установы па пытаннях аўтатрактарасельгасмашынабудавання, якая вырашае найбольш актуальныя і эканамічна значныя задачы. Сярод дасягненняў інстытута пад кіраўніцтвам М. С. Высоцкага ў галіне фундаментальных даследаванняў — абгрунтаванне і распрацоўка прынцыпаў модульнага праектавання аўтацягнікоў, а таксама прынцыпаў стварэння матэматычных і камп’ютарных мадэляў для даследавання эксплуатацыйных уласцівасцяў пры рэалізацыі комплексу віртуальных выпрабаванняў. Гэта дазволіла даследаваць раней не разгледжаныя ў тэорыі аўтамабіля выпадкі крывалінейнага руху транспартных сродкаў і сфармаваць падыходы да стварэння алгарытмаў кіравання рухам шматзвенных аўтацягнікоў. Нягледзячы на разнастайнасць і навізну выпускаемай тэхнікі, да 2009 г. у Рэспубліцы Беларусь адсутнічаў спецыялізаваны палігон для яе выпрабаванняў, правядзення навуковых даследаванняў і сертыфікацыі мабільных машын. М. С. Высоцкі з’яўляўся ініцыятарам і каардынатарам работ па стварэнні беларускага аўтамабільнага палігона. М. С. Высоцкім развіта тэорыя віртуальнага праектавання і выпрабаванняў мабільных машын, атрыманы вынікі ў галіне дынамікі аўтамабільных і чыгуначных цыстэрнаў, выканана арганізатарская праца па стварэнні і кантролю дзяржаўных навукова-даследчых і навукова-тэхнічных праграм. Навукова-арганізацыйная дзейнасць М. С. Высоцкага грунтавалася на навуковай працы. Ім апублікавана больш за 450 навуковых прац. Выдадзена 20 манаграфій, атрымана 145 аўтарскіх пасведчанняў і патэнтаў, большасць з якіх паслужылі асновай для павышэння канкурэнтаздольнасці і стварэння новых відаў аўтатрактарнай тэхнікі. М. С. Высоцкім падрыхтавана 6 дактароў і 18 кандыдатаў навук і створана беларуская школа механікі і комплекснага праектавання мабільных машын, працамі якой упершыню ў краіне закладзены асновы тэорыі праектавання і паскораных выпрабаванняў высакахуткасных вялікагрузных магістральных аўтацягнікоў.  У 1997 годзе Міжнародны біяграфічны цэнтр у Кембрыджы (Англія) на аснове экспертных ацэнак прысвоіў яму ганаровае званне «Чалавек года-1997» з уручэннем Медалі Гонару за выдатныя дасягненні. Яго імя ўключана ў 25-е выданне «Слоўніка міжнародных біяграфій» як выдатнага дзеяча навукі. Амерыканскі біяграфічны інстытут уключыў імя акадэміка М. С. Высоцкага ў спіс 5000 навукоўцаў, якія ўнеслі вялікі ўклад у развіццё навукі ў XX стагоддзі. Cышоў з жыцця ў Мінску 25 лютага 2013 года пасля працяглай хваробы[6]. Пахаваны на Усходніх могілках Мінска. Навукова — арганізацыйная і грамадская дзейнасцьМ. С. Высоцкі :
Навуковая дзейнасцьАбагульніўшы навукова-даследчыя і эксперыментальныя работы, выкананыя на Мінскім аўтазаводзе, М. С. Высоцкі ў 1970 годзе абараняе кандыдацкую дысертацыю. У 1975 годзе абіраецца загадчыкам кафедры «Вялікагрузныя аўтамабілі» Беларускага політэхнічнага інстытута (Беларускі нацыянальны тэхнічны універсітэт). Працуючы на аўтазаводзе, М. С. Высоцкі стаў доктарам тэхнічных навук (1976), прафесарам (1978). У 1984 годзе М. С. Высоцкі абіраецца членам-карэспандэнтам, а ў 1989 — акадэмікам Акадэміі навук БССР. У 1992—1997 гг. — віцэ-прэзідэнт Акадэміі навук Беларусі. У 1993—2001 гг. дырэктар Навуковага цэнтра праблем механікі машын Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі. З 2001 года — генеральны дырэктар Навукова-інжынернага рэспубліканскага ўнітарнага прадпрыемства «Белаўтатрактарабудаванне» Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі. З 2003 — ганаровы дырэктар Інстытута механікі і надзейнасці машын Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі, у 2006—2012 гг. генеральны дырэктар, з 2012 намеснік дырэктара па навуковай працы Аб’яднанага інстытута машынабудавання Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі. Праводзіў навуковыя даследаванні ў галіне тэорыі і канструявання мабільных машын. Распрацаваны метадалогія сінтэзу аптымальных масавага ліку геаметрычных параметраў, аптымізацыі магутнасці, цягава-хуткасных уласцівасцяў і паліўнай эканамічнасці велікагрузных магістральных аўтацягнікоў на аснове імітацыйнага мадэлявання іх руху з улікам характарыстык тыпавых дарожных умоў, канцэпцыя стварэння і метадалогія даследавання перспектыўных мабільных транспартных машын на аснове сістэмнага падыходу. Аўтар больш за 450 навуковых прац, у тым ліку 19 манаграфій, 145 аўтарскіх пасведчанняў і патэнтаў[7], у тым ліку: «Мабільныя транспартныя машыны» (1998 г.); «Аэрадынаміка колавага транспарту» (2001 г.), «Актыўная бяспека аўтамабіля. Асновы тэорыі»(2002 г.) і інш. Міхаілам Высоцкім падрыхтавана 6 дактароў, 18 кандыдатаў навук і створана беларуская школа механікі і комплекснага праектавання мабільных машын[6]. Асноўныя навуковыя працы
Узнагароды, званні
Ганаровы грамадзянін Копыльскага раёна[9], Ганаровы грамадзянін горада Мінска[10], Ганаровы грамадзянін Мінскай вобласці[11]. Зноскі
Літаратура
Спасылкі
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Portal di Ensiklopedia Dunia
