Пінская ваенная флатылія

Пінская ваенная флатылія
Краіна	СССР
Уваходзіць у	Ваенна-марскі флот СССР
Тып	Флатылія
Удзел у	Другая сусветная вайна

Пінская ваенная флатылія — фарміраванне (флатылія) Ваенна-марскога флоту Узброеных Сіл Саюза ССР.

Аб’яднанне створана 17 ліпеня 1940 года з упраўлення, карабелёў і частак перайменаванай Дняпроўскай ваеннай флатыліі. Галоўная база — Пінск, тылавая — Кіеў^[1].

Да пачатку Вялікай Айчыннай вайны флатылія мела ў сваім складзе^[2]:

• кіраванне (штабны карабель «Прыпяць»)
• Дывізіён рачных манітораў — 5 адзінак («Жытомір», «Віцебск», «Вініца», «Бабруйск», «Смаленск») і плаўбаза Нёман.
• атрад кананерскіх лодак («Беларус», «Працоўны»)
• дывізіён бронекатэраў — 11 бранякатэраў і 3 плаўбазы
• дывізіён тральшчыкаў-загараджальнікаў (мінны загараджальнік, 11 катэраў-тральшчыкаў)
• атрад глісараў — 11 адзінак
• навучальны атрад (2 манітора, 2 кананерскія лодкі, 6 бранякатэраў, 4 плаўбазы)
• 78 гармат берагавой артылерыі і 15 гармат зенітнай артылерыі ў складзе 109-га асобнага зенітнага артылерыйскага дывізіёна^[3]
• 16 самалётаў у складзе 46-й асобнай авіяцыйнай эскадрыллі (46 ААЭ)
• роту марской пяхоты
• Кіеўскі ваенны порт і 2 ўзвода аховы
• падраздзяленні назірання, сувязі, тылу^[4]

Асноўныя караблі Пінскай ваеннай флатыліі:

Штатная колькасць асабовага складу флатыліі да мабілізацыі налічвала 2 307 чалавек^[5], у ходзе вайны колькасць асабовага складу павялічылася да 3 386 чалавек (346 камандзіраў, 110 асоб палітсаставу, 650 старшын і сяржантаў, 2 290 чырвонафлотцаў і чырвонаармейцаў)^[2].

Падчас Вялікай Айчыннай вайны папоўнілася 45 караблямі, катэрамі і дапаможнымі судамі, перададзенымі з народнай гаспадаркі па плане мабілізацыі (план прадугледжваў перадачу каля 60 судоў). Узброіць і ўвесці ў строй з перададзеных судоў здолелі не ўсе з-за рэзкага развіцця неспрыяльнай абстаноўкі на фронце (па некаторых дадзеных, усяго 18 караблёў)^[6].

У аператыўным дачыненні флатылія складалася з атрадаў рачных караблёў (Бярэзінскі, Прыпяцкі, Дняпроўскі, ужо ў ходзе вайны былі сфармаваныя Кіеўскі і Чарнігаўскі атрады). У страі знаходзіліся 27 баявых караблёў і 30 катэраў^[3].

• манітор — «Віцебск», «Жытомір», «Бабруйск», «Вінніца», «Смаленск», «Левачоў», «Флягін», «Жамчужына», «Растоўцаў»;
• кананерскія лодкі — «Перадавы», «Крэмль», «Кагановіч», «Верны», «Дзімітраў», «Смольны», «Беларус», «Працоўны»;
• вартавыя караблі — «Пушкін», «Вадап’янаў», «Парыжская камуна», «Тэхнік», «Бальшавік», «Варашылаў», «Стырнавы», «Рака»;
• 4 бронекатэра тыпу Д — № 201, 202, 203, 204^[7].

Камандуючы — контр-адмірал Д. Д. Рагачоў (22 чэрвеня — 18 верасня 1941 года).

Ваенны камісар — палкавы камісар Г. В. Татарчанка (22 чэрвеня — 14 ліпеня 1941 года), памёр ад сардэчнага прыступу

• брыгадны камісар І. І. Кузняцоў (23 ліпеня — верасень 1941 года).

Начальнік штаба — капітан 2-га рангу Р. І. Брахтман (22 чэрвеня — 20 верасня 1941 года).

Пінская вайсковая флатылія дзейнічала на стыку Заходняга і Паўднёва-Заходняга франтоў. Падраздзяленні гідраграфаў флатыліі, якія займаліся прамерамі рэчышча ракі Заходні Буг, апынуліся заспеты вайной у Брэста і ўступілі ў бой у першыя хвіліны вайны^[8]. Да 11 ліпеня 1941 года асноўныя сілы флатыліі былі зведзены ў 3 атрады: Бярэзінскі, Прыпяцкі (на Бярэзіне і Прыпяці ў аператыўным падначаленні заходняму фронту) і Дняпроўскі (на Дняпры ў аператыўным падпарадкаванні Паўднёва-Заходняму фронту). Бярэзінскі атрад узаемадзейнічаў з 21-я арміяй, Прыпяцкі — з часткамі 4-й і 5-й арміяй, Дняпроўскі — з часткамі 26-й і 38-й арміяй. У жніўні 1941 года былі сфармаваныя Кіеўскі і Чарнігаўскі атрады.

Кіеўскі атрад рачных караблёў (АРК), сфармаваны 4 жніўня для садзейнічання войскам Кіеўскага ўмацаванага раёна, пачаў актыўную падтрымку левага фланга КіУР з 7 жніўня, калі нямецкія часткі падышлі да Пірагова, наблізіўшыся да Дняпра. Склад атрада часта мяняўся, але першапачаткова ў яго ўваходзілі: канлодка «Крэмль», канлодка «Кагановіч», канлодка «Дзімітраў», манітор «Пляшын», вартавыя катэры «С-1» і «С-2», бронекатэр «Н-15». Таксама КіУР аказвала падтрымку артылерыя з усходняга берага Дняпра, напрыклад 135 пап РГК. Стральба караблёў вялася з закрытых пазіцый з пратокі ў раёне Асакоркі — Вішанькі па зваротах сухапутных частак, у прыватнасці 147 сд. Назіральныя пункты, якія складаліся з асабістага складу флатыліі, знаходзіліся ў сухапутных частках і трымалі сувязь са сваімі караблямі па тэлефоне ці радыё^[7].

Пінская ваенная флатылія спрыяла доўгаму ўтрыманню перапраў праз Дняпро і стварэнню абароны савецкімі войскамі на яго левым беразе. У жніўні-верасні 1941 года Пінская ваенная флатылія ўдзельнічала ў абароне Кіева^[7]. У сярэдзіне жніўня праціўнік выйшаў непасрэдна да ракі Дняпро, захапіўшы Каніў і плацдарм на левым беразе Дняпра блізу н. п. Гарнастайпіль і Акунінава, што на поўнач ад Кіева. Тым самым ПВФ была вымушана правесці тры аперацыі па вываду/прарыву караблёў і судоў у Кіеў. Так 17 — 19 жніўня 1941 года адбыўся так званы Канеўскі прарыў, праведзены Дняпроўскім АРК з раёна Канева ў Кіеў. Гэтую аперацыю ўвязалі з дзеяннямі палявой і дальнабойнай артылерыі сухапутных войскаў, якая дапамагала душыць варожыя цэлі з левага берага Дняпра. У цэлым прарыў апынуўся ўдалы, а страты мінімальныя. 25 — 26 жніўня 1941 года адбыўся так званы 1-ы Акунінаўскі прарыў Прыпяцкага АРК з раёна Чарнобыль — Дамантава (сяло цяпер не існуе) — Навозы ў Кіеў міма нямецкага плацдарма ў Акунінава. А 30 — 31 жніўня 1941 года адбыўся 2-і Акунінаўскі з тымі ж мэтамі. Гэтыя дзве аперацыі былі няўдалымі, у Кіеў прыбыло каля 1/3 караблёў, іншая траціна была патопленая ў ходзе прарываў альбо агнём з берага, альбо авіябамбёжкамі. Астатнія (таксама каля 1/3) вярталіся ў раён Чарнобыль — Дамантава — Навозы, дзе былі неўзабаве знішчаныя нямецкімі войскамі, якія падышлі да ракі^[7].

Да канца выканаўшы задачу, маракі ўзарвалі свае караблі і змагаліся ў складзе акружанай групоўкі^[1]. На апошніх этапах гэтай вялікай бітвы за Кіеў з маракоў загінулых караблёў ПВФ сфарміраваны сухапутны атрад маракоў (два батальёна па 360 чалавек, асобная рота ў 120 чалавек, рота камскладу ў 140 чалавек), які падзялілі на два атрады. 1-ы атрад вёў баі ў раёне Асцёр — Бобрык — Русаніў, а 2-і атрад — абараняў рубяжы КіУР блізу Галасееўскага лесу. Загад на падрыў караблёў ПВФ, якія на той момант засяродзіліся ў Кіеве, быў дадзены Ваенным Саветам 37-арміі 18 верасня, за некалькі гадзін да пакідання горада савецкімі войскамі^[7].

Пры прарыве кальца акружэння 20 верасня ад Барыспаля на Іванькаў маракі флатыліі ішлі ў першых шэрагах атакоўцаў, толькі загінулых у гэтым баі іх было звыш 100 чалавек^[2].

6 кастрычніка 1941 года загадам наркама ВМФ Пінская ваенная флатылія была расфармаваная^[1].

На базе Дняпроўскай ваеннай флатыліі пасля Другой сусветнай вайны быў створаны 1-ы навучальны атрад ВМФ СССР у беларускім горадзе Пінск, які рыхтаваў спецыялістаў для чатырох флатоў (Паўночнага, Ціхаакіянскага, Балтыйскага і Чарнаморскага) і адной флатыліі (Каспійскай)^[9]. Навучальны атрад расфармавалі ўжо пасля распаду СССР^[10] у 1992 годзе^[11] 2 снежня. Цяпер у горадзе Пінск не засталося вайскова-марскіх падраздзяленняў, як гэта было ў савецкі час^[12]. Цяпер на матэрыяльна-тэхнічнай базе 1-га навучальнага атрада рыхтуюць сувязістаў і вадалазаў для памежнай службы незалежнай Беларусі, а большая частка вайсковага гарадка маракоў перайшла да Пінскага памежнага атрада (які заняў месца вайсковых маракоў у горадзе), навучальны корпус электрамеханічнай школы аддалі Пінскай рэгіянальнай мытні, будынак штаба і Дом афіцэраў аддалі каталіцкай суполцы пад духоўную семінарыю, матроскі клуб ператварылі ў краму, матроскі сад ператварылі ў проста сквер, адзін з будынкаў вайсковага гарадка ператварылі ў цэнтральную паліклініку горада, стадыён «Хваля» з прылеглымі тэрыторыямі аддалі Палескаму дзяржаўнаму ўніверсітэту для стварэння сучаснай спартыўнай базы, а набярэжная ракі Піна ў выніку рэканструкцыі атрымала новае мірнае аблічча^[9]. У выніку ад былога вайсковага гарадка маракоў застаўся толькі напамін у выглядзе назвы стадыёна і гарадской каманды «Хваля» і абноўленая алея герояў-дняпроўцаў ля ўваходу ў цэнтральную паліклініку^[9].

• Пинская военная флотилия: гриф секретности снят. Отчёт начальника штаба флотилии капитана 2 ранга Брахтман Г. И. о боевых действиях ПВФ в июне—сентябре 1941 года. // Морской сборник. — 2010. — № 6. — С. 67—81.

• Пинская военная флотилия // Объекты военные — Радиокомпас / [под общ. ред. Н. В. Огаркова]. — М. : Военное издательство Министерства обороны СССР, 1978. — (Советская военная энциклопедия : [в 8 т.]; 1976—1980).
• Великая Отечественная война, 1941—1945 : (ru). — 1985. — С. 559.
• Боевой путь Советского Военно-Морского Флота / В. И. Ачкасов, А. В. Басов, А. И. Сумин и др. — 4-е. — М.: Воениздат, 1988. — С. 378—385. — 607 с. — 90 000 экз. — ISBN 5-203-00527-3.
• Локтионов И. И. Пинская и Днепровская флотилии в Великой Отечественной войне. — М.: Воениздат, 1958. — 276 с.
• Спичаков В. Сторожевые корабли Пинской военной флотилии(руск.) // Арсенал-коллекция : журнал. — 2014. — Т. 19. — № 01. — С. 56—64. — ISSN 1728-9203.

• У. А. Спічакоў «Пінская ваенная флатылія ў дакументах і ўспамінах»Архівавана 3 сакавіка 2010.
• Пінская ваенная флатылія