Криптон

Криптон (лат. Krypton, Crypton, Kr) — Менделеевның периодик таблицасының 4 период, 18 төркем элементы. Тәртип номеры - 36. Криптон — инерт бер атомлы газ, төсе, тәме һәм исе юк. Элементның атом массасы 83,798(2).

Криптон элементының символы — Kr (Криптон тип укыла).

Криптон 1898 елда инглиз химиклары Уильям Рамзай һәм Морис Траверс тарафыннан табылган. Алар һавадан кислородны, азотны, аргонны чыгарып беткәннән соң спектраль ысул белән ике газ торып калуын ачыклый: криптон (грек. κρυπτός — «яшерен», «сер саклаучы») һәм ксенон («ят», «гадәттән тыш») булып чыга алар.

Атмосфера һавасында күләме буенча 1,14×10^-4%, атмосферада гомуми запасы 5,3×10¹²м³. 1 м³ һавада якынча 1 см³ криптон бар.

Һавадан криптон алу бик күп энергия таләп итә.

Җиһанда криптон һәм водород нисбәте даими булып кала. Монан йолдызлар арасындагы матдә криптонга бай дигән нәтиҗә ясарга мөмкин. Шулай ук 0503-289 RE санлы ак кәрләдә криптон бар. Ул кояштагыга караганда 450 тапкыр артык булып чыга, әмма әлегә кадәр моның сәбәпләре билгесез.

Криптон — инерт газ, төссез, тәме булмаган һәм иссез (6 атмосфера басым ясаганда хлороформга охшаган кискен исле булып китә^[1]). Тыгызлыгы стандарт шартларда 3,745 кг/м³ (һавадан 3 тапкыр авыр). Нормаль һава басымында криптон 119,93 (-153,415 °C) температурада суга әйләнә, 115,78 (-157,37 °C) температурада ката. Шулай итеп, ул сыек фазада якынча дүрт градус температура диапазонында гына яши.

Диамагнит үзенчәлекле. Магнитка сизгерлеге −2,9·10⁻⁵. Полярлашу 2,46·10⁻³ нм³.

Ионлашу энергиясе 13,9998 эВ (Kr⁰ → Kr⁺), 24,37 эВ (Kr⁺ → Kr²⁺).

Криптонның тере организмга тәэсире начар аңлашыла. Аны водолазлар эшендә тын алу катнашмалары составында һәм кан басымы югары булганда анестезия чарасы буларак файдалану мөмкинлекләре тикшерелә.^[2].

3,5 атмосфера басымы астында криптонлы газ катнашмаларын сулаганда наркотик эффекты күзәтелә.

• Криптон// Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров. — 3-е изд. 13-й т. — М. : Советская энциклопедия, 1969—1978.

• Atomic Weights of the Elements 2001, Pure Appl. Chem. 75(8), 1107—1122, 2003. Retrieved June 30, 2005. Atomic weights of elements with atomic numbers from 1-109 taken from this source.(ингл.)
• IUPAC Standard Atomic Weights Revised 2008 елның 5 март көнендә архивланган. (2005).(ингл.)

• Криптон//Большая российская энциклопедия(үле сылтама)
• . — Т. 2 (Даф-Мед). — ISBN 5-82270-035-5.
• [1] YouTube)
• [www.mining-enc.ru/k/kripton/ Криптон] сайтында «тау энциклопедиясе»
• Криптон Webelements
• Химик элементларның популяр китапханәсе Криптон